|
|
|
کميته کشورى مبارزه با عوارض ناشى از کمبود يُد در سال ۱۳۶۸ برنامهٔ کشورى را تدوين
نمود که پس از چندين بارنگرى در سال‌هاى بعد بصورت زير ارائه شد.
|
|
|
اهداف طرح کشورى عبارت بودند از:
|
|
- پيشگيرى و کنترل اختلال‌هاى ناشى از کمبود يُد
|
|
- افزايش درصد خانوارهائى که به طور مرتب از نمک يُددار مصرف مى‌کنند
|
|
- کاهش ميزان شيوع گواتر
|
|
|
راهبردها:
|
|
- افزايش و فراهم آوردن امکانات و تسهيلات لازم براى تهيه، توزيع و کنترل کيفيت نمک‌هاى
|
|
- يُددار
|
|
- آموزش
|
|
- ادغام برنامه در شبکه‌هاى بهداشتى - درماني
|
|
- شناسايى مناطق هيپرآندميک
|
|
- استفاده از روغن يُددار تزريقى در مناطق هيپرآندميک
|
|
- پايش و ارزشيابى ميزان يُد موجود در نمک در سطح توليد و توزيع
|
|
- انجام پژوهش‌ها و بررسى‌هاى کاربردي
|
|
|
بر اساس هدف‌هاى بالا، راه‌بردهاى اجرائى تدوين شد و با همکارى وزارت‌خانه‌ها و
ارگان‌هاى ذى‌ربط وزارت بهداشت توانست در زمان‌هاى تعيين‌شده به اين هدف‌ها جامه
عمل بپوشاند.
|
|
|
روش‌هاى پيشگيرى از اختلال‌هاى ناشى از کمبود يُد
|
|
|
يکى از عمده‌ترين هدف‌هاى برنامههاى
بهداشت جهانى در مناطق مختلف اين است که شيوع گواتر را در مناطق بومى (آندميک) تا
سال ۲۰۰۰ به ۱۰% يا کمتر برساند. از سال‌هاى پيش با اجراء برنامههاى مناسب، بخصوص
افزودن يُد به نمک و مواد غذائي، در بسيارى از کشورهاى اروپائى و آمريکاى شمالي،
مشکل کمبود يُد حل شده است. در کشورهاى در حال پيشرفت (جهان سوم) با اينکه سال‌ها
است برنامه پيشگيرى IDD اجراء مى‌شود، ولى هنوز هيچکدام از اين کشورها نتوانسته‌اند
برنامه بکلى موفقيت‌آميزى را به اجراء گذارند. در بررسى علل عدم موفقيت اين کشورها،
نکته‌هاى مهمى کشف شد که در زير توضيح داده شده است:
|
|
|
- برنامه کنترل IDD به يک يا چند سال محدود نمى‌شود، بلکه بايد براى هميشه
اجراء شود، لذا موفقيت برنامه به عوامل مختلف و بخصوص ثبات سياسى و استمرار تصميم‌گيرى
بستگى دارد.
|
|
|
- بودجه و ارز لازم جهت تهيه مواد و تجهيزات، همه‌ساله بايد در اختيار مجريان قرا
گيرد.
|
|
|
- براى اجراء صحيح برنامه، مى‌بايد ارزيابى و نظارت به‌طور مستمر ادامه يابد.
|
|
|
- برنامه‌ريزى بايد با توجه به شرايط مذهبي، فرهنگي، اقتصادى و اجتماعى کشور انجام
شود.
|
|
|
- آموزش کامل مسؤولان و مردم و جلب همکارى آنان از ضروريات است.
|
|
|
- دراختيار داشتن نيروى انسانى آگاه و آموزش ديده ضرورى است.
|
|
|
به طور کلى دو روش عمده در کنترل IDD وجود دارد:
|
|
|
روش ۱. يُددار کردن نمک:
|
|
اين رويه قديمى‌ترين، مناسب‌ترين و کم‌خرج‌ترين روش کنترل
کمبود يد است، ولى اجراء آن به‌هيچ وجه ساده نيست و با مشکل‌هاى زيادى همراه مى‌باشد.
تجربهٔ ناموفق هندوستان و برخى از کشورهاى جنوب شرقى آسيا بسيار آموزنده است. مهم‌ترين
نکاتى که از اين تجربه‌ها آموخته شده‌اند به شرح زير است:
|
|
|
- ميزان يُد درنمک يُددار با گذشت زمان، بويژه در شرايطى که انتقال و توزيع آن
مناسب نباشد، کاهش مى‌يابد.
|
|
|
- وجود نمک‌هاى غيريُددار در جامعه، بخصوص اگر از نمک يددار ارزان‌تر باشد، مانع
از مصرف نمک يُددار به مقدار کافى مى‌شود.
|
|
|
- علاقهٔ افراد به استفاده از نمک سنى يا ساير نمک‌ها به جاى نمکى که در کارخانه
توليد مى‌شود، ممکن است مشکل‌هائى ايجاد کند.
|
|
|
- استمرار توليد نمک يُددار توسط کارخانه‌هائى که ظرفيت کامل را دارا هستند، ضرورى
است.
|
|
|
ـ عدم تمايل فروشندگان کلى و جزئى نمک در فروش نمک يُددار سب بروز اختلال‌هاى
عمده خواهد شد.
|
|
|
توليد و توزيع نمک يُددار در ايران، هدف اصلى کميته کشورى IDD بوده است. اين کار،
اگرچه به ظاهر ساده و عملى مى‌نمايد، ولى مشکل‌هاى بيشمارى دارد. اين کميته تلاش
کرد تا با هماهنگى وزارتخانه‌هاى صنايع، بازرگانى و معدن و سازمان برنامه و بودجه،
مشکل‌ها را تا حد امکان برطرف کند. براساس هدف‌هاى برنامه کشوري، حوزهٔ معاونت
بهداشتى توانست تا سال ۱۳۷۳ امکان دسترسى تمام افراد را به نمک يُددار فراهم سازد.
قابل ذکر است که نمونه‌هاى مختلف نمک‌هاى معدن و درياچه‌اى ايران، در نقاط مختلف
مورد آزمايش قرار گرفته است که حاوى يُد نبوده و از نظر پيشگيرى فاقد ارزش است.
بنابر اين، استفاده از نام نمک دريا و نام‌هاى مشابه، اغراض سودجويانه‌اى را دنبال
مى‌کند. علاوه بر اين، نمک‌هاى دريائى حاوى املاح فلزات سنگين و ناخالصى‌هائى هستند
و اين مسئله بخصوص در مناطقى که فاضلاب کارخانه‌ها در درياچه‌ها ريخته مى‌شود، ديده
شده است. کارشناسان کميته IDD با توجه به برنامه غذائى موجود در کشور، ميزان ۴۰
گاما يد در يک گرم نمک (۴۰P.P.M) را تأئيد کردند.
|
|
|
ميزان يُد نمک به‌نحوى تنظيم شده است که اگر شخص آن را به جاى نمک معمولى استفاده
کند، در روز بين ۱۰۰ تا ۳۰۰ ميکروگرم يُد دريافت مى‌کند. نمک يُددار در هر سنى قابل
استفاده مى‌باشد و استفاده از آن در دوران باردارى و ... هيچ معنى ندارد. در بعضى
نقاط دنيا به آب آشاميدنى و يا آرد نانوائى نيز يُد اضافه مى‌شود. استفاده از نمک
يُددار سبب پيشگيرى از بروز گواتر و به احتمال زياد سبب توقف رشد بسيارى از
گواترهاى کوچک مى‌شود، با اين حال در کاهش اندازه گواترهاى بزرگ‌تر (يعنى گواترهائى
که بدون عقب‌بردن سر، از نزديک يا دور ديده مى‌شوند) تأثيرى بر جاى نمى‌گذارد.
|
|
|
روش ۲. محلول روغنى يُد:
|
|
از مدت‌ها قبل بصورت تزريق درون ماهيچه‌اى در بسيارى از
نقاط جهان مانند چين، گينه جديد، نپال، اکوادور، اندونزى و زئير مورد استفاده قرار
گرفته است. هر تزريق براى سه تا پنج سال ميزان کافى يُد بدن را تأمين مى‌کند.
همچنين مى‌توان از کپسول‌هاى خوراکى که براى يک‌سال مؤثر هستند، استفاده نمود. مشکل‌هاى
اين روش عبارتند از:
|
|
|
- پُرخرج‌تر است.
|
|
|
- فقط يک شرکت داروئى در دنيا آن را تهيه مى‌کند و ساير شرکت‌ها نتوانسته‌اند
محلولى تهيه کنند که استوارى (Stability) لازم را داشته باشد.
|
|
|
- در مبتلايان به گواتر چندگروهى در سنين بالا، ممکن است سبب بروز پُرکارى تيروئيد
شود.
|
|
|
بيشتر صاحبنظران معتقد هستند که روش اصلى پيشگيرى IDD توزيع نمک يُددار است، ولى
استفاده از تزريق محلول روغنى يُد را در فاصله‌اى که نمک يُددار تهيه و با وضع
قوانين لازم به روش صحيح توزيع شود (که به‌طور معمول چند سال به طول مى‌انجامد)
مفيد مى‌دانند.
|
|
|
همچنين در مناطقى که به علت فقدان جاده و امکانات مناسب امکان دسترسى به آنها کمتر
است، تزريق محلول روغنى بسيار مناسب است. در برنامه کشوري، استفاده از محلول‌هاى
روغنى يُددار براى مناطق فرابومى (هيپرآندميک) کشور که به طور عمده در نواحى
کوهستانى قرار دارند، بخصوص براى گروه‌هائى که در معرض خطر هستند (مانند دخترانى که
به سن ازدواج مى‌رسند و دانش‌آموزان مدارس) توصيه شده است. تزريق يک ميلى‌ليتر
محلول روغنى يُددار به افراد ۱ تا ۴۰ ساله و ۵/۰ ميلى‌ليتر به کودکان زير يک‌سال
نياز يُد را به مدت سه تا پنج سال تأمين مى‌کند. علاوه بر استفاده از اين محلول‌ها
در پيشگيرى اختلال‌هاى ناشى از کمبود يُد، مؤثربودن آن در درمان کم‌کارى تيروئيد
ناشى از کمبود يُد در کشور ما و ساير نقاط جهان مشخص شده است. در افرادى که مبتلا
به کم‌کارى تيروئيد هستند، مصرف روغن يُددار سبب افزايش T4 و کاهش TSH در مدت ۱ تا
۳ ماه خواهد شد. اين اثر به مدت ۳ تا ۵ سال ادامه خواهد داشت. در منطقه کيگا، پس
از اين مدت مصرف نمک يُددار سبب طبيعى ماندن آزمون‌هاى فعاليت تيروئيد در تمام
افرادى که از قبل دچار کم‌کارى تيروئيد بوده‌اند.
|
|
|
روش‌هاى ديگر:
|
|
افزايش نمک يُددار به نان که سال‌ها در استراليا و هلند مورد استفاده
قرار گرفته، روش مناسبى است، ولى در روستاها و مناطقى که از آردهاى محلى استفاده و
نان در منازل پخت مى‌شود، بى‌اثر خواهد بود. اضافه‌کردن يُد به آب، سبب استريل‌کردن
آب نيز مى‌شود که در بعضى مناطق مى‌توان از آن استفاده کرد. تجويز قرص‌هاى يُددار
براى دانش‌آموزان و يا افزودن نمک به کود شيميائى نيز در بعضى موارد انجام شده است.
|
