|
| كاخ بار كوروش، مرودشت (هخامنشيان)
|
|
| در فاصلهٔ ۶۰۰ مترى شمال شرقى آرامگاه کوروش بقاياى يک کاخ بزرگ وجود دارد که يک ستون آن بر جاى مانده است. وسعت اين کاخ ۲۶۲۰ مترمربع و مشتمل بر تالار بزرگ هشت ستونى در وسط و چهار ايوان در چهار سمت و اتاق‌هايى در دو گوشه بوده است.
|
|
| پايه‌هاى ستون‌ها، سرستون‌ها، کف آستان‌ها، سکوها و زينت کف ايوان‌ها از سنگ سياه است. به کار بردن سنگ‌هاى سفيد و سياه در کاخ‌هاى پاسارگاد يکى از ويژگى‌هاى مهم معمارى اين کاخ‌ها است.
|
|
| در بالاى ستون‌هاى سنگى سفيد ايوان‌هاى کاخ به خط ميخى و به زبان‌هاى پارسى، بابلى و عيلامى جملهٔ : «من هستم کوروش شهريار هخامنشي» منقور است. قسمت مهم فرش سنگى سفيد تالار مرکزى و ايوان جنوبى اين کاخ را براى احداث بنايى ديگر در عهد شاه شجاع از بين برده‌اند.
|
|
| در قسمت شرقى کاخ بار کوروش آثار بناى ديگرى برجاى مانده است که نقش انسان بالدار بر سنگ سفيد، مهم‌ترين نشانه و اثر موجود آن به شمار مى‌رود و به کاخ عبادتگاه پاسارگاد معروف است. اين بنا مشتمل بر تالار بزرگ هشت ستونى بوده که بر هر يک از جوانب شمال، شرق و غرب آن درگاهى قرار داشت. در درگاه شمالى، نقش برجستهٔ انسان بالدار روى سنگ سفيد با دو بال رو به بالا و دو بال رو به پايين حجارى شده است. دست‌هاى انسان به حالت دعا و به آسمان بلند است و لباس بلندى مانند لباس عيلاميان بر تن دارد که تاج مصرى با نقش «دوشاخ» (شبيه شاخ قوچ) بر سر او قرار گرفته است.
|
|
| کاخ عبادتگاه پاسارگاد قديمىترين بناى اين محل و نقش برجستهٔ فوق نيز قديمىترين نقش دوران هخامنشى است.
|
|
| كاخ باستانى هگمتانه، همدان
|
|
| اين کاخ در شهر همدان فعلى و هگمتانهٔ قديمى قرار دارد و بنا به روايت‌هاى تاريخى، در قرن هشتم قبل از ميلاد ساخته شده است. اين کاخ در دوران اقتدار نظام سياسى مادها، پس از تشکيل دولت مرکزى و تسخير آشور، در سال ۶۱۴ قبل از ميلاد توسط کياکسار مادى و با همدستى نابوپولاسار بابلى ساخته شد. در تزئين و ساخت آن از غنايم به دست آمده از فتح نينوا استفاده شده است.
|
|
| هرودوت، مورخ يونانى و ملقب به پدر تاريخ، در مورد کاخ مزبور مى‌نويسد:
|
|
| «... دياآکو نيز تقاضا کرد که قصرى به نام او و برازندهٔ مقامش بسازند و گارد شخصى به او بدهند. مادها هم قبول کردند و براى او قصرى محکم و بزرگ در محلى که خود او نشان داده بود، ساختند. همچنين به او اختيار دادند که خود نگهبانانى از ميان تمام افراد ملت انتخاب نمايد. بدين ترتيب بر تخت نشست و باز از ايشان خواست که شهر بزرگى بسازند و از شهرهاى (دهکده‌ها) کوچکى که سابقاً مى‌زيستند، صرف‌نظر کرده و پايتخت جديد را مورد توجه اصلى خود قرار دهند. مادها باز هم اطاعت کردند و شهرى را که اکنون اکباتان نام دارد، برپا ساختند که ديوارهاى آن بلند، محکم، دايره‌وار و تودرتو ساخته شده است ...»
|
|
| تاکنون آثار متعددى در جريان کاوش‌هاى باستان‌شناسى از محوطه و پيرامون اين بنا کشف شده است.
|
|
|
|
| کاخ باغچه جوق ساختمانى مجلل و بنايى تاريخى است که در فاصلهٔ ۸ کيلومترى ماکو به بازرگان در ميان باغ مشجر بزرگى به وسعت ۱۱هکتار قرار گرفته است. اين کاخ در اواخر دورهٔ قاجاريه، به دستور اقبال‌السلطنه ماکويى که يکى از سرداران مظفرالدين‌شاه بود، ساخته شده است. اين کاخ تأثير شگرفى از سبک معمارى روسيهٔ آن زمان پذيرفته است.
|
|
| بنا به چهار بخش تقسيم مى‌گردد:
|
|
| يکم - درب ورودى حياط که داراى هشتى نسبتاً کوچکى است با سقف نقاشى شده که راه ورودى و ارتباطى به حياط محسوب مى‌شود.
|
|
| دوم - ساختمان اصلى کاخ که در ميان باغ احداث شده و مشتمل بر دو طبقه است با سقف شيروانى و اتاقها و سالن‌هاى متعدد با نقاشى و گچبرى و آئينهکارى، مخصوصاً تالار بلند آئينهکارى حوضخانهٔ آن بسيار نفيس و جالب است.
|
|
| سوم - ساختمان سنگى يا آشپزخانهٔ کاخ که با سنگ‌هاى صيقلى و تراش خورده ساخته شده است.
|
|
| چهارم - قسمت‌هاى متفرقه و کم اهميت شامل ساختمان‌هاى انبارى، آبريزگاه و ...
|
|
| نماى خارجى بنا از سنگ‌هاى صاف تقسيم‌بندى شده و داراى مجسمه‌هاى گچى است که زينت‌بخش سردرها و نرده‌هاى گچى لبهٔ بام است.
|
|
| نماى داخلى ساختمان که با گچبرى‌ها، آئينه‌کارى‌ها و نقاشى‌هاى متنوع بر روى سقف ديوارها و انواع کاغذ ديوارى‌هاى آن زمان تزئين شده است، بسيار جالب و ديدنى است.
|
|
| موقعيت اين کاخ به علت قرار گرفتن بر سر جادهٔ ترانزيتى ترکيه و اروپا اهميت توريستى زيادى دارد و همين امر مى‌تواند در جلب مسافرين و مشتاقان و علاقمندان بناهاى تاريخى تأثير به‌سزايى داشته باشد.
|
|
|
|
| اين کاخ در قرن سيزدهم هجرى قمرى به دستور مرحوم ميرزا حسين‌خان سپه‌سالار صدراعظم ساخته شد و پس از مشروطيت، به مجلس شوراى ملى ايران واگذار شد.
|
|
|
|
| اين کاخ در ۵ کيلومترى شرق شهرستان نور واقع شده و در دوران سلطنت پهلوى به دستور اشرف (خواهر محمدرضا شاه) ساخته شده است. اين کاخ که امروزه به عنوان موزه مورد بازديد عموم قرار مى‌گيرد، در زمرهٔ مجموعهٔ کاخ‌هايى است که در اختيار بنياد جانبازان است.
|
|
| کاخ تميشان داراى يک اتاق پذيرايى زيبا و مجلل، اتاق خواب (استراحت‌گاه)، حمام و آشپزخانه است که با مدرن‌ترين وسايل آشپزى تجهيز شده است. محوطه کاخ بسيار بزرگ و داراى استخر، اصطبل و محل اقامت نگهبانان است. روبروى آن بناى زيبا و بزرگ ديگرى وجود دارد که در کنار ساحل درياى خزر ساخته شده و به عنوان پلاژ اختصاصى مورد استفاده قرار مى‌گرفت. ساختمان اين بنا از نظر طراحى و تزئينات، زيبائى خاصى دارد و با ساير ارزش‌هاى هنرى و معمارى آن برابرى مى‌‌کند. در حال حاضر از اين کاخ هيچ نوع استفاده‌اى نمى‌شود.
|
|
|
|
| کاخ چاى‌خوران چالوس اوايل سلطنت سلسلهٔ پهلوى ساخته شد و نماى داخلى و خارجى آن تزئينات گچبرى و کاشىکارى بسيار زيبا دارد. اين کاخ برخلاف ساير کاخ‌هاى اين دوره، بسيار ساد و بى‌پيرايه است. مصالح عمدهٔ آن را سنگ و آجر تشکيل مى‌دهد و پوشش بام آن به صورت شيروانى است. ساختمان کاخ تراسى دارد که به شيوهٔ خاصى نرده‌چينى شده است. نفوذ معمارى اروپايى در ساختمان کاخ نيز به وضوح مشهود است. اين کاخ همان‌طور که از نامش پيداست، به منظور استراحت‌گاه موقت و کوتاه‌مدت استفاده مى‌شده است. ساختمان کاخ که سابقاً به خاطر ويژگى‌هاى معمارى و هنرى مورد توجه بود به علت عدم مراقبت مسئولين وقت به حالت مخروبه و نيمه ويرانه درآمد. در سال ۱۳۵۴ اقداماتى در جهت مرمت و بازسازى قسمت‌هاى تخريب شدهٔ آن، به وسيله سازمان ميراث فرهنگى انجام شد. در حال حاضر کليه امکانات کاخ در اختيار نيروهاى انتظامى است.
|
|
|
|
| باغ چهل ستون که بالغ بر ۰۰۰۶۷ مترمربع مساحت دارد، در دورهٔ شاه عباس اول احداث شده است و در وسط اين باغ، عمارت چهل ستون قرار گرفته است.
|
|
| در زمان سلطنت شاه‌عباس دوم، در بناى فوق تغييرات کلى داده شده، و تالار آينه، تالار هجده ستون، دو اتاق بزرگ شمالى و جنوبيِ تالار آينه، ايوان‌هاى طرفين سرسراى پادشاهى و حوض بزرگ مقابل تالار با کليهٔ تزئينات نقاشى، آينهکارى، کاشىکارى ديوارها و سقف‌ها به آن افزوده شده است. قسمت‌هاى جالب و ديدنى کاخ چهل ستون به شرح زير است:
|
|
| - سقف باشکوه نقاشى شدهٔ تالار هجده ستون و سقف آينهکارى تالار آينه و مدخل آينهکارى تالار جلوس شاه‌عباس دوم.
|
|
| - ستون‌هاى عظيم تالارهاى هجده ستون و تالار آينه.
|
|
| - شيرهاى سنگى چهار گوشهٔ حوض مرکزى تالار و ازاره‌هاى مرمرى منقش اطراف که معرف صنعت حجارى دورهٔ صفويه است.
|
|
| - تزئينات عالى طلاکارى سرسراى پادشاهى و اتاق‌هاى طرفين تالار آينه و تابلوهاى بزرگ نقاشى تالار پادشاهى که تصوير شاهان صفوى را نشان مى‌دهد.
|
|
| - تصويرى از شاه‌عباس اول با تاج مخصوص و مينياتورهاى ديگرى در اتاق گنجينه که در مرمت سال‌هاى ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ خورشيدى از زير گچ خارج شده است.
|
|
| - آثار پراکنده‌اى از دوران صفويه مانند سردر «مسجد قطبيه» و سردرهاى «زاويه در کوشک» و آثارى از «مسجد درب جوباره» يا «پير پينه‌دوز» و «مسجد آقاسي» که بر ديوارهاى ضلع غربى و جنوبى باغ نصب شده است.
|
|
| کاخ چهل ستون به موجب اشعارى که در جبههٔ تالار از زير گچ خارج شده به «مبارک‌ترين بناهاى دنيا» تشبيه شده و به حساب حروف ابجد، در سال ۱۰۷۵ هجرى قمرى و در پنجمين سال سلطنت شاه عباس دوم بنا شده است.
|
|
| شيرها و مجسمه‌هاى سنگى اطراف حوض و داخل باغچه‌ها، تنها آثارى است که از دو قصر باشکوه ديگر دورهٔ صفوي؛ يعنى آينه‌خانه و عمارت سرپوشيده باقى مانده و بعدها به اين محل منتقل شده است.
|
|
| اگرچه انعکاس ستون‌هاى بيست‌گانهٔ تالارهاى چهل ستون در حوض مقابل عمارت، مفهوم چهل ستون را القا مى‌کنند؛ ولى در حقيقت واژهٔ چهل در نام اين عمارت، نشانهٔ کثرت است و وجه تسميهٔ عمارت مزبور به علت تعدد ستون‌هاى آن است.
|
|
|
|
| ويرانهٔ کاخى از دورهٔ ساسانى در شمال قصر شيرين برجاى مانده است که در نزد اهالى محلى به نام حوش کورى ناميده مى‌شود. اين کاخ در روزگار آبادى، يکى از قصرهاى سلطنتى و بزرگ ساسانى به شمار مى‌آمده است ولى در حال حاضر به مخروبه‌اى تبديل شده است.
|
|
|
|
| بناى اين کاخ که در وسط باغ بزرگى قرار دارد، از آثار دورهٔ نادرشاه افشار است و احتمالاً براى سکونت خانوادهٔ سلطنتى احداث شده است. نماى اين کاخ که به شيوهٔ معمارى هندى ساخته شده است، به شکل استوانه‌اى مى‌باشد و با سنگ‌هاى مرمر سياه تزئين شده است. بلندى آن در گذشته در حدود ۲۵ متر بوده است و در حال حاضر به علت خرابى طبقهٔ سوم، ارتفاع کاخ بيش از ۲۰ متر نيست. اين کاخ مجموعاً داراى ۱۲ اتاق است که در داخل اتاقها نيز تزئيناتى از نقاشى و گچبرى ديده مى‌شود. شيوهٔ تزئين و آرايشى که در اين بنا به کار رفته، مشتمل بر ريزه‌کارى‌هاى دقيق و متنوع و قابل ملاحظه است.
|
|
| تصاويرى از شاه‌زادگان نادرى بر روى ديوارها نقش شده است که در ميان آنها، نقوش زرين نيز ديده مى‌شود. در طبقهٔ زيرين بنا راهرو تاريکى وجود دارد.
|
|
| در وسط اين بنا، از سطح پشت‌بام طبقهٔ اول، برجى مدور با ترک‌هاى شبيه نيم‌ستون معروف به خيارى احداث شده است. اين قسمت از برج به صورت سنگ يک‌پارچه است و ظاهراً يک سوم از ارتفاع بنا را شامل مى‌شود. اين قصر در نيمهٔ دوم قرن دوازدهم هجرى قمرى ساخته شده است.
|
|
| كاخ ساسانى، سروستان، آباده (ساسانيان)
|
|
| اين کاخ در نُه کيلومترى جنوب غربى سروستان واقع شده و بنايى بزرگ است که با سنگ و گچ ساخته شده و گنبدها، ايوان‌ها، اتاقها و دهيلزهاى متعدد دارد. بنا از آثار بهرام‌گور يا بهرام پنجم ساسانى (۳۸-۴۲۰ ميلادي) است و مهر نرسى، وزير معروف او که نخست‌وزيرى يزدگرد اول و يزدگرد دوم را نيز عهده‌دار بود آن را ساخته است. از سال ۱۳۳۵ شمسى تعميرات مفصل و اساسى اين کاخ انجام شده است. ناهموارى زمين‌هاى مجاور کاخ، از وجود ساختمان‌هايى در اطراف آن خبر مى‌دهند. اين بنا در ۲۴ شهريور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ۲۳، در فهرست آثار تاريخى ايران به ثبت رسيده است.
|
