|
| دشت‌ها و كويرها، استان كرمان
|
|
| استان کرمان با توجه به ويژگى‌هاى زمين ساختى و طبيعى، دشت‌هاى مرتفع و فضاهاى کويرى گسترده‌اى دارد که برخى از آن‌ها همچون دشت‌ها و مناطق ييلاقى، مورد استفادهٔ وسيع تفرجگاهى قرار مى‌گيرند و برخى ديگر همچون فضاهاى کويرى در صورت راه‌اندازى تورهاى کويرى مى‌توانند به عنوان يکى از جاذب‌ترين و بديع‌ترين زمينه‌هاى ايرانگردى مورد استفاده قرار گيرند.
|
|
| دشت‌هاى شهداد در بم و جيرفت (حوزهٔ جازموريان) بسيار کم ارتفاع هستند و حداکثر ۲۱۰۰-۱۳۰۰ متر ارتفاع دارند. علاوه بر دشت‌هاى مذکور که بين ارتفاعات فوق‌الذکر قرار گرفته‌اند و کمابيش هم قابل بهره‌بردارى هستند، کوير وسيع لوت و نمکزارهاى آن، قسمت عمده‌اى از شمال شرقى استان را اشغال کرده‌اند. قسمت‌هايى از شمال غربى استان را نيز نمکزارها تشکيل داده‌اند.
|
|
| گرچه بيابان‌هاى عريان به علت آب و هواى سخت و غيرقابل تحمل از جذابيت کمترى برخوردارند، ولى مشتاقانى وجود دارند که ديدار کوير براى آنان جالب توجه است، به ويژه اين که بيابان‌ها و کويرها نيز در نوع خود عناصرى دارند که در ساير نقاط يافت نمى‌شوند. از آن جمله مىتوان به تپه يا رشته ارتفاعات ماسه‌اى که بر اثر وزش باد و جابه‌جا شدن ماسهها پديد آمده و شکل و اندازه آن‌ها بر اثر وزش باد دائماً در تغييرات است، اشاره کرد. اين گونه تپه‌ها را اصطلاحاً «تلماسه» مى‌نامند. همچنين زندگى انسان در کوير و بيابان و مقايسه آن با نواحى جنگلى مخصوصاً براى دانشجويان و محققين و افراد غيربومى نا‌آشنا با فضاهاى کويرى بسيار جالب توجه است.
|
|
| کويرهاى ايران که بخش قابل توجهى از آن در محدوده و مجاورت استان کرمان به ويژه در قسمت شمال شرقى آن قرار دارد، جذابيت‌هاى ويژه‌اى دارند که آن‌ها را در شمار مناطق شگفت‌انگيز توريستى قرار مى‌دهد. آب و هواى کوير حداقل براى نيمى از سال مطلوب است. آسمان پر ستارهٔ کوير براستى براى شهرنشينان و طالبان مناظر بديع، ديدنى و شگفت‌انگيز است. شب‌ها آسمان پر ستاره ديدنى‌تر از آن است که به تصور درآيد. سکوت محض و آرامش کامل، مناظر و چشم‌اندازهاى بديع، سراب‌هاى اغواکننده، زمين‌هاى سياه و سفيد، خاک‌هاى برآمده، موزائيک‌ها و لايههاى نمکى و ساير مناظر طبيعى و زيبا را مىتوان در کويرها تماشا کرد. علاوه بر اين، کوير آثار تاريخى و باستانى متعددى مشتمل بر کاروان‌سراها، کاخ‌ها، آبانبارها، قنات‌ها، مراکز زيارتى و مذهبى و غيره را در دل خود جاى داده است که نشان از قدمت و ديرينگى زيست انسان در حواشى و محدوده‌هاى آن دارند. هر کدام از اين ويژگى‌ها در صورت برنامه‌ريزى و بهينه کردن ارزش‌هاى بالقوه، مى‌توانند به مناطقى جذاب تبديل گردند.
|
|
|
|
| کويرها با وجود موقعيت نامناسب زيستى، داراى ويژگى‌هايى بى‌مانند هستند که هر يک از اين ويژگى‌ها، در صورت برنامه‌ريزى و بهينه کردن ارزش‌هاى بالقوهٔ آن مى‌توانند به مناطقى جذاب تبديل شوند.
|
|
| آب و هواى کوير حداقل براى نيمى از سال مطلوب است. آسمان پر ستاره کوير به راستى براى شهرنشينان و طالبان مناظر بديع، ديدنى و شگفت‌آور است. سکوت محض و آرامش کامل، مناظر و چشم‌اندازهاى بديع، سراب‌هاى اغواکننده، زمين‌هاى سياه و سفيد، خاک‌هاى برآمده، موزائيک‌هاى تشکيل شده از نمک، لايههاى نمکى برخاسته از زمين و ساير مناظر طبيعى و زيبا را فقط مىتوان در کويرها ديد. علاوه بر اين زيبايى‌ها، کوير آثار تاريخى و باستانى متعددى مانند کاروان‌سراها، کاخ‌ها، آبانبارها، قنات‌ها، مراکز زيارتى و مذهبى را در دل خود جاى داده است که نشان از قدمت و ديرينگى زيست انسان در حواشى و محدوده‌هاى آن دارند.
|
|
| بين قوس‌هاى جنوبى البرز در شرق تهران و ارتفاعات آتشفشانى خرقان و ساوه و تفرش در جنوب غربى پايتخت، منطقه‌اى بزرگ و مثلث شکل که قاعده آن در شرق کوه‌هاى طبس تا کوه‌هاى سمنان و سبزوار کشيده مى‌شود واقع شده است. يک ضلع اين مثلث کوه‌هاى تفرش، کاشان، انارک و جندق است؛ و ضلع ديگرش را ارتفاعات جنوبى البرز و سمنان و کوه‌هاى ته‌رود تا سبزوار، تشکيل مى‌دهد. اين منطقه را دشت کوير مى‌نامند. يک ضلع اين مثلث در جهت شمال غربى به جنوب شرقى و ضلع ديگر آن درجهت جنوب غربى به شمال شرقى کشيده شده است. جهت شمال غربى به جنوب شرقى به چين‌هاى البرز شرقى تا کوه‌هاى خراسان مربوط است. حوزه‌‌هاى داخل اين مثلث را ارتفاعاتى از هم جدا مىکند. در مرکز اين ارتفاعات، خور و جندق و در مغرب دوازده امام و سياه کوه و سفيدآب و کوشک کوه واقع شده است و بين آن‌ها نيز چاله‌ها و حوزه‌هايى قرار دارند. بخش قابل توجهى از محدودهٔ استان سمنان در منطقهٔ کويرى قرار گرفته است. کوير نمک در بزرگ‌ترين منطقهٔ بيابانى ايران واقع شده که طول شرقى و غربى آن حدود ۶۰۰ کيلومتر و عرض آن از شمال به جنوب بين ۱۰۰ تا ۳۰۰ کيلومتر است. وسعت اين منطقهٔ کويرى بين ۵۰ تا ۶۰ هزار کيلومترمربع است.
|
|
| نيمهٔ جنوبى استان سمنان که نواحى بيابانى و کويرى است هر ساله مورد بازديد دانش پژوهان قرار مى‌گيرد، ولى ساير مردم از زيبايى‌هاى آن بى‌خبرند. براى نمونه، کوير کهک در جنوب گرمسار با درختچه‌هاى اسفناج وحشى که به طور مصنوعى کشت شده‌اند و کوير حاج على قلى در جنوب دامغان از جمله کويرهايى با ارزش‌هاى ديدارى و ايرانگردى هستند.
|
|
| در کوير آنچه بيشتر از ساير عوامل موجب ظهور پديده‌ها مى‌شود، باد است. باد معمولاً ماسهها و سيلت‌هاى دانه درشت را به شکل تپه يا رشته تپه‌‌هايى در سطح زمين بر جاى مى‌گذارد که به آن‌ها تلماسه مى‌گويند. در هر منطقه‌اى که باد قوى دائمى يا موقتى و ماسه وجود داشته باشد عموماً تلماسه تشکيل مى‌شود.
|
|
| يکى ديگر از فعاليت‌هاى منتج از عامل باد، پوشيده شدن اطراف خانه‌ها با ماسه‌هاى روان است. در سال‌هاى اخير با احداث بادشکن‌هاى طبيعى و مصنوعى، تا حد قابل توجهى از حرکت ماسهها توسط باد جلوگيرى شده است.
|
|
| مشاهدهٔ حيات گياهى در حاشيه کوير که برخى شن دوست، برخى نمک دوست و بعضى خشکى پسند هستند نيز، براى افرادى که علاقه‌اى به مطالعهٔ فلور گياهان دارند، خالى از لطف نيست.
|
|
| آشنا شدن با شيوهٔ معيشت و خلق و خوى مردمان و ساکنان واحه‌ها (آبادى‌ها) که تفاوت فراوان با فرهنگ معيشت ديگر مناطق دارد، خود نوعى جاذبه براى کسانى است که مشتاق ديدن اين گونه مناطق هستند. بسيارى ديگر نيز به سياحت در کوير و استفاده از شتر رغبت نشان مى‌دهند. لذا برقرارى تورهاى کويرپيمايى با شتر براى استفادهٔ جهانگردان در اکثر مناطق کويرى و حاشيه آن در استان ميسر است. اين کار مى‌تواند جهانگردان و ماجراجويان بى‌شمار را به سوى کوير ايران جلب کند.
|
|
| پوشش گياهى به ويژه درختان، امروزه از جمله مهم‌ترين و زيباترين جلوه‌ها و چشم‌اندازهاى طبيعى و جاذبه‌هاى بى‌نظير جهانگردى هستند. سرسبزى پوشش گياهى، لطافت هوا همراه با آب‌هاى جارى و روان، چشم‌اندازهاى بديع و زبيايى را پديد مى‌آورد که مناسب براى گذراندن اوقات فراغت به شمار مى‌روند.
|
|
| از کوير تا دامنه‌هاى جنوبى سلسله جبال البرز، پوشش گياهى کويرى، نيم کويرى، نيمه سردسيرى و کاملاً سردسيرى مشاهده مى‌شود. در نواحى کويرى مراتع کويرى با پوشش گياهى تنک اکثراً به صورت بوته‌ها و درختچه‌ها و انواعى شامل شوره‌گز، خارشتر، اسپند، گونه، درمنه، گياهان خانوادهٔ اسفناجيان، ورک، ختمى، علف‌هاى گندمى، تاج‌ريزى و تاج‌خروس ديده مى‌شود.
|
|
| در دامنه‌هاى جنوبى سلسله جبال البرز با افزايش ارتفاع، تغيير جنس خاک، افزايش مقدار رطوبت و تغيير درجهٔ حرارت، نوع پوشش گياهى تغيير مىکند. نمونه‌هاى نيمه‌سردسيرى در قسمت شمالى مراتع کاملاً ييلاقى جلب نظر مىکند. در ۳۰ کيلومترى حاشيهٔ کوير به سمت دامنه‌‌ها، قسمت عمده‌اى از منطقه داراى پوشش گياهى جالب توجه است که در نقاط مختلف از نظر تراکم کاملاً متفاوت‌اند.
|
|
| از منطقهٔ مهدى‌شهر به طرف حاشيه شمالى، آثار پوشش به صورت درختان خانوادهٔ سوزنى برگ به ويژه ارس، سرو، بنه و درختچهٔ زرشک نمايان مى‌شود. در مناطقى که پوشش گياهى غنى دارند، گياه غالب از تيرهٔ گندميان است. در منطقهٔ شهميرزاد گياهان خودرو شامل گون، درمنه، گياهان تيرهٔ گندميان، نعنائيان، تيغ‌هاى کنگرمانند، اسفند فرفيون، گل قاصد، بومادران، کاسنى، گزنه، گل سرخ وحشى (نسترن) به وفور ديده مى‌شوند.
|
|
| در قسمت‌هايى از سطح استان گياهانى که مصارف صنعتى، دارويى و غذايى دارند مشاهده مى‌شوند اين گياهان عبارت‌اند از : کتيراى صنعتى که از آن صمغ استخراج مى‌شود، زيرهٔ سياه وحشى که ارزش غذايى بسيارى براى دام دارد و کما اين که از آن صمغ با ارزش باريجه استخراج مى‌شود و گياه معروف افدار (ريش‌بز) که از آن در صنايع دارويى براى تهيه شربت‌هاى سينه استفاده مى‌شود و گياه آنابازين که از آن مىتوان براى استخراج سموم گياهى استفاده کرد و همچنين گياه خطمى که ارزش دارويى دارد.
|
|
| جوامع گياهى متنوعى به صورت جنگل‌هاى راش، بلوط و ارس در شيب‌هاى شمالى و شمال غربى شهرستان شاهرود شروع مى‌شود و به جوامع استپى خشک درمنه و اسپند در جنوب ختم مى‌شود.
|
|
| در منطقه خوار توران در جنوب شرقى شاهرود، پوشش گياهى شامل گياهان دم روباه، کاروانکش، افدار، شور، تاغ، نوعى سيف، گز، قيچ، اسپند، جارو، گون، درمنه، کما، فرفيون، چوبک اسکنبيل و خارشتر است.
|
|
| گونه‌هاى تاغ و آتريلک موجود که کشت آن‌ها توسط سرجنگلدارى در سطح منطقه ترويج شده است، از گونه‌هاى گياهى بسيار با اهميتى است که علاوه بر تأمين علوفهٔ دامى در تثبيت شن‌هاى روان و جلوگيرى از گسترش کوير نيز بسيار مفيد و مؤثر است.
|
