طبقه‌بندی نثر دری

نثر فارسى درى بعد از اسلام از لحاظ سبک و شيوهٔ انشاء به‌طور کلى به شش طبقه مُنقَسِم مى‌شود و اکنون فهرست آن را ذکر مى‌کنيم:

۱. دورهٔ سامانى (۳۰۰-۴۵۰) هجري.

۲. دورهٔ غزنوى و سلجوقى اول (۴۵۰-۵۵۰) هجري.

۳. دورهٔ سلجوقى دوم و خوارزمشاهيان - نثر فنى (۵۵۰-۶۰۰) هجري.

۴. دورهٔ سبک عراقى و نثر صنعتى (۶۰۰-۱۲۰۰) هجري.

۵. دورهٔ بازگشت ادبى (۱۲۰۰-۱۳۰۰) هجري.

۶. دورهٔ ساده‌نويسى (۱۳۰۰ تا به امروز).

اکنون خلاصهٔ اختصاصات هر دوره و نمونهٔ کتب هر عصرى ذکر مى‌شود:

- در دورهٔ سامانى نثر فارسى ساده و موجز و بى‌صنعت و مُرسل بوده و لغات فارسى بر لغات عربى مى‌چربيده است و نمونهٔ کامل آن تاريخ بلعمى و حدودالعالم است.

- در دورهٔ غزنوى و سلجوقيِ اول - نثر عربى فارسى اثر کرده جمله‌ها طولانى شده و لغات عربى رو به زيادى گذاشت - نمونهٔ آن تاريخ بيهقى و کليله و دمنه است.

- دو دورهٔ سلجوقى دوم و خوارزميان - موازنه و سجع و تکلفات و صنايع بديعيه در نثر زياد شده است - نمونهٔ آن مقامات حميدى و مرزبان‌نامه است.

- در دورهٔ سبک عراقى و نثر صنعتى - تکلّفات بديعى زيادتر گرديد و لغات عربى مشکل، و اصطلاحات علمى نيز افزونى گرفت و نثر را مشکل و فهم آن را دشوار ساخت. نفثةالمصدور زيدرى - التوسل الى الترسل بهاءالدين و نثر لباب‌الالباب و جوامع الحکايات عوفى و تاريخى يمينى ترجمهٔ جرفادقانى و جهان‌گشاى جوينى و تاريخ وصّاف تأليف اديب عبدالله است.

- در دورهٔ بازگشت ادبى - تقليد از نثر زيباى گلستان سعدى و نثر خوارزمى و نثر تاريخ بيهقى رواج گرفت و نمونهٔ آن مُنشآت قائم‌مقام و ناسخ‌التواريخ سپهر و مؤلّفات هدايت و نامهٔ دانشوران است.

- در دورهٔ ساده‌نويسى - نثر ساده و فصيح رواج گرفت و نمونهٔ آن رساله‌هاى ملکم و ترجمهٔ حاج باباى اصفهانى و کتاب احمد طالبوف و ساير مؤلّفات او و کتاب ابراهيم‌بيک و افسانه‌هاى کنت و سه‌تفنگدار ترجمهٔ محمدطاهرميرزا و ساير کتب اين دوره است که مقالات جرايد مهم فارسى از آن جمله است.