معاینات اختصاصی چشم پزشکی

Amsler grid

آمسلر گريد عبارت است از يک صفحه به ابعاد چند سانتيمتر که بر روى آن شبکه‌اى چهارخانه رسم شده است که ابعاد مربع‌هاى کوچک آن چند ميليمتر مى‌باشد. به کمک اين وسيله ۲۰ درجه مرکزى ميدان ديد بيمار بررسى مى‌شود. از بيمار خواسته مى‌شود در حالى‌که صفحه را در فاصله معمول مطالعه از چشم خود نگه داشته است با يک چشم خود به مرکز آن صفحه نگاه کند (اگر عينک دارد عينک خود را بر چشم بگذارد). اگر بيمار قسمتى از خطوط را نبيند (اسکوتوم) به نفع بيمارى ماکولا و عصب بينائى است و اگر خطوط آن را موجى بييند (متامور فوپستي)، مى‌تواند نشان‌دهندهٔ ادم ماکولا يا وجود مايع در زير ماکولا باشد. بنابراين بيشترين کاربرد آن در معاينه عملکرد ماکولا مى‌باشد. بيماران مى‌توانند آن را در منزل جهت بررسى ديد مرکزى خود استفاده کنند و به اين طريق مثلاً در دژنرسانس سنايل ماکولا، متامور فوپستى ناگهانى را (اغلب اولين علامت تجمع ناگهانى مايع در زير ماکولا) زود تشخيص دهند و جهت درمان زودرس با ليزر مراجعه کنند.

آزمون حدت بينائى در روشنائى (Brightness acuity)

بينائى بيمارانى که در مسير عبور نور در چشم آنها کدورتى وجود دارد به روشنائى محيط وابستگى دارد. مثلاً فرد مبتلا به کاتاراکت مرکزى در روشنائى شديد (به‌علت ميوز) ديدش کاهش مى‌يابد و در روشنائى ضعيف (به‌علت ميورياز) ديدش افزايش مى‌يابد. همچنين نورهاى قوي، بينائى بيماران مبتلا به ادم قرنيه يا کدورت منتشر عدسى کريستالى را کاهش مى‌دهد. براى بررسى آن مى‌توان حدت بينائى بيمار را به کمک چارت اسنلن در روشنائى‌هاى متفاوت تعيين نمود.

آزمون حساسيت کنتراست

بيمارى‌هاى شبکيه و عصب اپتيک و کدورت مسير چشم (کاتاراکت) مى‌توانند درک کنتراست (سايه روشن) را کاهش دهند که در بسيارى از موارد، بسيار زودتر از اختلال حدت بينائى رخ مى‌دهد. بهترين روش بررسى آن استفاده از تابلوهاى استاندارد مربوطه مى‌باشد. بر روى اين تابلوها دايره‌هائى رسم شده که در داخل دايره‌ها خطوط سفيد موازى هم، در زمينه خاکسترى کشيده شده است. از يک دايره به دايره بعدي، جهت اين خطوط سفيد تغيير مى‌کند و همچنين کنتراست خطوط کاهش مى‌يابد. لذا اگر فردى اختلال حساسيت کنتراست داشته باشد، وقتى کنتراست خطوط کاهش مى‌يابد، نمى‌تواند جهت خطوط سفيد را درک و بيان کند و به اين‌صورت مى‌توان قابليت درک کنتراست بيمار را با عدد تعيين کرد. در اين تست ضرورى است که روشنائى محيط استاندارد باشد.

سنجش پتانسيل بينائى

گاهى کدورت مسير بينائى (کاتاراکت، کدورت قرنيه) همراه بيمارى ماکولا يا عصب اپتيک است که تأثير پيوند قرنيه يا خارج کردن عدسى در بهبود ديد بيمار، به شدت آسيب عصب و شبکيه، بستگى دارد. لذا در اين شرايط قبل از عمل بايد از وراى کدورت، پتانسيل ديد فرد را تعيين کرد. پتانسيل ديد فرد را با روش‌هاى زير مى‌توان تعيين کرد:

۱. نقض آوران مارکوس گان در مردمک نشان‌دهندهٔ بيمارى‌ شديد شبکيه و عصب اپتيک است.

۲. فردى که شبکيه و عصب طبيعى دارد، مى‌تواند ميدان على‌رغم کدورت شديد، جهت نورى که در هر ربع از ميدان ديد به چشم او مى‌تابد را مشخص کند.

۳. درک پديدهٔ انتوپتيک (Entoptic p): هنگامى‌که يک چراغ قوه قلمى به سرعت روى پلک‌هاى بسته بيمار ماليده شود، اگر ماکولا سالم باشد، بايد بتواند تصويرى از شاخه‌هاى عروقى جنب ماکولا (تصويرى شبيه رگبرگ) را ببيند مى‌توان به کمک چشم سالم مقابل، آن را به بيمار آموزش داد.

۴. مى‌توان پرتوى باريک از نور، حاوى طرحى از تصاوير (مثلاً حاوى اسنلن چارت) را از ناحيه شفاف‌تر مسير بر شبکيه تاباند و براساس کوچکترين اندازه قابل ديد از اين تصاوير پتانسيل ديد او را تعيين کرد.

۵. روش اينترفرومترى ليزرى.

آزمون‌هاى تشخيص کاهش فونکسيونل بينائى

نمونه کورى فونکسيونل، کورى هيستريک يا تمارضى است که به کمک اين آزمون‌ها بايد آن را از کورى واقعى تمايز داد. روش‌هاى گوناگونى براى بررسى آنها وجود دارد که يکى از آنها تعيين ميدان ديد به روش صفحه مماسى است، مثلاً اگر ميدان ديد فرد در حالى که از صفحه مماسى ۲ متر فاصله دارد مشابه (به‌جاى ۲ برابر) ميدان ديد او در فاصله ۱ مترى باشد بايد قوياً به فکر کاهش بينائى فونکسيونل بود هرچند گلوکوم پيشرفته، رتينيت پيگمانتوزاى شديد و کورى کورتيکال بايد رد شود.

ميکروبيولوژى و سيتولوژى

بعد از بى‌حس کردن چشم مى‌توان به کمک قاشقک استريل، در زير اسليت لامپ از سطح ملتحمه پلکى يا عمق زخم قرنيه نمونه جهت لام مستقيم (رنگ آميزى گيمسا جهت تشخيص سلول‌هاى التهابى و گرم جهت باکترى‌ها) و کشت به دست آورد. به‌خاطر اينکه قرنيه استريل است هر رشد باکتريال در محيط کشت مهم تلقى مى‌شود. مى‌توان با سر سوزن ظريف از ناحيه ليمبوس به موازات عنبيه وارد اتاق قدامى شد و نمونه زلاليه جهت کشت به دست آورد يا از ناحيه پارس پلانا وارد زجاجيه شد و نمونه زجاجيه جهت کشت گرفت؛ چرا که کشت مايعات داخل چشمى تنها روش مطمئن تشخيص يا رد اندوفتالميت عفونى است.

گونيوسکوپى

مشاهده زاويه اتاق قدامى را گونيوسکوپى مى‌گويند. پس از بى‌حس کردن چشم، در حالى‌که بيمار جلوى اسليت لامپ مى‌نشيند، گونيولنز را بر روى سطح چشم بيمار قرار مى‌دهند و زاويه اتاق قدامى را با بزرگ‌نمائى مشاهده مى‌کنند. با درجه چرخاندن گونيولنز، مى‌توان دور تا دور زاويه را بررسى کرد. در درمان گلوکوم هم با همين لنزها ليزر را به زاويه مى‌تابانند.

عدسى سه آينه‌اى گلدمن

اين عدسى سه آينه محيطى و يک عدسى مرکزى دارد که با يکى از آينه‌ها گونيوسکوپى مى‌کنند و با دو آينه ديگر از طريق مردمک باز شده قسمت قدامى شبکيه را مشاهده مى‌کنند. عدسى مرکزى امکان بررسى قسمت‌هاى خلفى زجاجيه و شبکيه را به کمک اسليت لامپ مى‌دهد. روش کار به اين‌صورت است که پس از بى‌حس کردن چشم، برقسمت مقعر آن، متيل سلولز مى‌ريزند (تا از تداخل نورى بين دو سطح اپتيکى ممانعت شود و عدسى برچشم بچسبد) و آن را بر تحدب چشم مى‌گذارند، سپس در پشت اسليت لامپ چشم بيمار را معاينه مى‌کنند.