شهروند کیست؟

در اندیشه روسو، حرکت انسان از وضع طبیعی به سمت جامعه ، چیزی بیش از یک قرارداد اجتماعی است و نوعی ارتقا و تعالی انسان است.
طبق نظر روسو، وقتی قرارداد می بندیم ، هم ماهیت ما دگرگون می شود و هم شخصیت ما و از خود طبیعی ما یک عامل جمعی ساخته می شود. در این صورت انسان دارای یک احساس جدید اجتماعی و تعهدی می شود که آن را اراده کلی می نامند. از نظر او، اراده کلی تصمیمی است که مجمع حاکمیت متشکل از همه شهروندان باید بگیرد، بنابراین اراده کلی در ساده ترین سطح خود چیزی است که با موجودیت هر هیات جمعی برابر است.
به زعم روسو، اگر اراده کلی از میان برود، جامعه از هستی ساقط می شود. به همین علت ، مردم باید با اراده کلی همگام و موافق باشند. اراده کلی صرفا تجمع امیال خودخواهانه یا یک قدرت بیرونی نیست. اراده کلی در واقع چیزی است که هر فرد شهروند نیاز دارد تا با آن احساس معنا کند. در این حالت ، شهروند با تبعیت از خود، گویی از حاکمیت تبعیت می کند.
به زعم روسو، موفقیت قرارداد اجتماعی بستگی به افکار عمومی و اخلاق شهروندان دارد؛ یعنی باید همواره انگیزه ای برای فضیلت سیاسی وجود داشته باشد. در اندیشه روسو، قانون اخلاقی از وحدت و همبستگی ضروری میان اراده فرد و اراده کلی نشات می گیرد. وقتی فرد به آزادی عقلانی دست می یابد، اراده کلی نیز تحقق می پذیرد.
شهروند کسی است که چنین نباشد. فردی که بی تفاوت و بی احساس است ، در واقع شهروند نیست.
اراده جزیی ماهیتا در پی ترجیحات و امتیازات است ، حال آن که اراده کلی به برابری گرایش دارد.در اندیشه روسو اراده جزیی و اراده کلی هیچ نقطه مشترک و توافق آمیزی با یکدیگر ندارند.
اراده جزیی ، اراده بشر به عنوان یک موجود طبیعی است که برای جامعه خطرناک است ، زیرا فرد را دچار گمراهی میان وجود خود به عنوان یک موجود طبیعی آزاد و موجودی به تمام معنا انسانی می کند که دارای آزادی اخلاقی است. پیروی از اراده کلی ، برابر با نفی وجود مطلق و مستقل شخص دیگر و مشارکت در شکل گیری مستمر اراده کلی است.
برای آن که فرد طبیعی به شهروند تبدیل شود، باید انسان قبلی در هر فرد کشته شود. نه فقط عادت هایی که در جامعه ای فاسد شده کسب شده ، بلکه هرگونه احساسات فردی باید نابود شود.روسو برای اراده عمومی خصوصیات زیر را قائل است : اطاعت از قانون و عدم اطاعت از هیچ کس ، آزاد بودن به همان اندازه ای که قبل از قرارداد آزاد بوده ایم ؛ البته اراده عمومی مساوی مجموع اراده های همه نیست ؛ اما از حیث هیات سیاسی ایجاد شده توسط قرارداد، تمام ویژگی های اراده فردی را دارد: غیرقابل واگذاری ، آزاد و جدایی ناپذیر و قائم به خود است. بنابراین هیچ گونه نماینده و واسطه ای میان آن و اراده های خصوصی که اراده عمومی از آنها برخاسته است ، قابل تصور نیست.

منبع : روزنامه جام‌جم