۹ژانویه سال ۲۹۳ ـ پاسخ شاه ایران به «صلح رومی!»

نهم ژانویه سال ۲۹۳ میلادی نرسی پسر شاپور یکم شاه ساسانی ایران که به تازگی بر تخت شاهی نشسته بود در پاسخ پیام امپراتور وقت روم که در آن تاکید کرده بود این کشور سر جنگ ندارد و جنگهای روم با دیگران بخاطر برقراری یک صلح پایدار است! (که در تاریخ به «صلح رومی» معروف شده) به او نوشت تا تعبیر صلح، چنین باشد که امپراتور روم بیان کرده است، صلحی وجود نخواهد داشت. نرسی رونوشت پاسخ خود به امپراتور روم را برای تیرداد حکمران ایرانی ارمنستان فرستاد تا فریب وعده های سیاسی رومیان را نخورد و ....
نرسی چند ماه بعد تیرداد را که با وجود این تذکر، به تماس مستقیم با دولت روم ادامه داده بود از شاهی ارمنستان برکنار کرد. دیوکلتیان (دیوکلسین) امپراتور روم به حمایت از تیرداد و نیز تضعیف نفوذ ایران در منطقه، ارتش خود را روانه شرق ساخت که این ارتش در خاور فرات (نرسیده به حران) و در خاک سوریه امروز از ارتش ایران شکست خورد و عقب نشینی کرد.
مورخان اروپایی تحریک مصریان بر ضد رومیان را که چندی بعد آغاز شد به حساب ایران گذارده و نوشته اند که هزینه عملیات ضد رومی مصریان از خزانه ایران پرداخت شده بود. ناآرامی مصریان بر ضد روم پنج سال طول کشیده بود.
دیوکلتیان در آن زمان درگیر مسائل داخلی امپراتوری بود که سالها روی هم انباشته شده بود. وی در سالهای ۲۹۳ و ۲۹۴ میلادی دست به یک رشته اصلاحات داخلی در روم زده بود، و از جمله موسسات نظامی و غیرنظامی را مطلقا از یکدیگر منفک کرده بود. او رعایت سلسله مراتب را در ادارات دولتی برقرار ساخت که مقدمه بوروکراسی امروز جهان است که ضمن آن کسی حق نداشت مقام بالاتر از خود را دور بزند و به یک مقام عالی (بالاتر از رئیس مستقیم خود) مراجعه کند. ضوابط مالیاتی را به گونه ای ساده کرد که تقلب در آن راه نداشته باشد. تعیین مزدها و قیمت ها را در کنترل دولت قرار داد که مجازات نقض این دو مورد اعدام یا تبعید بود و در ارتش اصل اطاعت کورکورانه و محض از فرمانده را برقرار ساخت. دیوکلتیان تنها امپراتور روم بوده است که خود را بازنشسته کرد و اول ماه مه سال ۳۰۵ کنار رفت و بقیه عمر را به استراحت پرداخت.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز