جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

۲۶ نوامبر سال ۲۴۰ ــ آخرین جنگ اردشیر پاپگان با رومیان - نگاهی به پیروزی های نظامی و اصلاحات اداری اردشیر


۲۶ نوامبر سال ۲۴۰ ــ آخرین جنگ اردشیر پاپگان با رومیان - نگاهی به پیروزی های نظامی و اصلاحات اداری اردشیر
آخرین جنگ اردشیر پاپگان با امپراتوری روم (به نوشته مورخان اروپایی، جنگ «باربالیسوس») ۲۶ نوامبر سال ۲۴۰ میلادی با پیروزی قاطع ایران به پایان رسید. این آخرین جنگ اردشیر پاپکان با رومیان بود که سال بعد درگذشت.
هشت سال پیش از آن (سال ۲۳۲ میلادی) جنگ شدیدتری میان اردشیر و رومیان (درترکیه امروز) روی داده بود که الکساندر سه وروس امپراتور وقت روم آن را فرماندهی می کرد. سه وروس برای راه اندازی این جنگ و قطع پیشروی ایرانیان در قلمرو غرب، در سال ۲۳۱ میلادی به آنتیوک (انتاکیه) آمده و در آنجا استقرار یافته بود. در این جنگ ۶۰ هزارنظامی رومی کشته، زخمی و یا اسیر شده بودند. سه وروس پیش از آغاز جنگ، لژیونرهای رومی را از سه جهت به سوی قلمرو ایران فرستاده بود که اردشیر هر سه دسته را شکست داد. عمده تلفات مربوط به ستون جنوبی بود که به سوی تیسفون (پایتخت) پیش می آمد.
سه وروس که چنین دید، تصمیم گرفت که با اردشیر راه دیپلماسی درپیش گیرد، و لذا درخواست ترک مخاصمه داد و باقیمانده نیروهای رومی را به ساحل مدیترانه بازگردانید. اردشیر پیشنهاد مذاکره را رد کرد و پیام داد که تا زمانی که رومیان از شرق مدیترانه (خاورزمین) خارج نشوند مذاکره معنا نخواهد داشت. در این هنگام سه وروس جون شنید که ژرمن ها پس از شنیدن خبر شکست او از اردشیر دست به شورش زده اند به اروپا بازگشت. تنی چند از افسران رومی که از زمان عقب نشینی سه وروس از برابر اردشیر، از او ناخرسند شده بودند در آلمان او را کشتند. در نبردی هم که ۲۸ سال پس از جنگ باربالیسوس (سال ۲۶۰ میلادی و در دوره پادشاهی شاپور یکم پسر اردشیر ساسانی) روی داد، والرین (والریانوس) امپراتور دیگر روم به اسارت ایران درآمد و تحقیر شد.
مورخان در این که «ناسیونالیسم ایرانی» برنده این جنگها بود متفق القولند. این ناسیونالیسم که در طول تاریخ چندین بار نیروی شگفت انگیز خود را آشگار ساخته است با روی کارآمدن دودمان ساسانیان بار دیگر به خودنمایی پرداخته بود. مومسنTh. Mommsen مورخ آلمانی قرن نوزدهم مشروح جنگ های اردشیر با رومیان را به رشته تحریر درآورده است.
اردشیر در فاصله دو جنگ آخر خود با رومیان (بین سالهای ۲۳۲ و ۲۴۰ میلدی) دست به یک رشته اصلاحات اداری، قضایی و نظامی زده بود که طبقه بندی کارمندان دولت برحسب کاردانی، صداقت، علاقه مندی بکار و دلسوزی برای کشور از جمله این اصلاحات بود. وی فراهم ساختن وسائل و بودجه لازم برای سپاه ثابت (ستندینگ آرمی) را در تقدم و اولویت قرار داده و برای احضار مردان جوان وطن به زیر پرچم در زمان جنگ، ضابطه تنظیم کرد که تا پایان دوران حکومت ساسانیان رعایت می شد. ۱۳ قرن بعد، شاه عباس صفوی هنگام ایجاد ارتش ملی ایران تا حدی زیاد از همان مقررات اقتباس کرد. اردشیر انتخاب قضات دادگاهها را برعهده روحانیون ارشد ایران (موبدان آیین زرتشت) گذارده بود ولی فرمانداران شهرها در صورت خروج قاضی از دایره انصاف و عدل و یا پس از دریافت اعتراض مردم و رسیدگی می توانستند آنان را معلق کنند تا رئیس کشور تصمیم نهایی را بگیرد. فرمانداران مکلف بودند بر میزان تولیدات کشاورزی، صنعتی و پرورش دام و به ویژه اسب نظارت کنند و مراکزی را که تولید آنها رشد نداشته مورد مواخذه قرار دهند، رفع مشکل کنند و گزارش کار را به شخص اردشیر بدهند. قرن گذشته «تاراپور» پژوهشگر هندی اصلاحات اداری اردشیر را در کتاب خود «مدیریت و روش های اداری و حکومتی در ایران باستان» به صورت یک فصل جداگانه درآورده است که ترجمه آن در رشته علم حکومت (درس تاریخ مدیریت) در دانشگاههای تدریس می شود.
منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز


همچنین مشاهده کنید