برگی از تاریخ ( ۲۳ اردیبهشت)

امروز ، بیست و سوم اردیبهشت ماه ۱۳۸۶ هجری شمسی ، برابراست با ۲۵ربیع الثانی ۱۴۲۸قمری و ۱۳ می ۲۰۰۷ میلادی . رویدادهای مهمی که در طول تاریخ ، درچنین روزی ، بوقوع پیوسته از این قرارند:
● قتل بزرگمهر وزیر مدبر و خردمند ایرانی
۱۴۱۷ سال پیش در چنین روزی در سال ۵۹۰ میلادی ، «بزرگمهر» وزیر معروف و باتدبیر ایرانیان در دوران ساسانی ، به دستور خسرو پرویز كشته شد و ایرانیان از داشتن یك مدیر شایسته، مدبر، اندیشمند و ایراندوست عاری شدند.
مورخان ، ماه می آن سال را به دلایل متعدد آغاز پایان كار ساسانیان ایران نوشته اند كه یكی از این دلایل كنار گذاشتن، بازداشت و احیانا قتل مدیران كشوری و لشكری بود. که در این میان اوج این رویدادها در مورد بزرگمهر به وقوع پیوست .
از زمان تاسیس ایران به دست كوروش بزرگ ، رسم بود كه از یك مدیر شایسته تا پایان عمر استفاده می كردند (۱) . زمانی از كار او (به صورت مدیر و مقام) و زمانی دیگر از تجربه و مغز او (به صورت مشاور و اندرزگو). این رسم پسندیده پس از سلطه عرب و تا حمله مغول كم و بیش رعایت می شد.
اما بزرگمهر بختگان ، ابتدا برای آموزش و پرورش فرزند انوشیروان، هرمز گماشته شده‌بود. لیکن هرمز نسبت به بزرگمهر خوش رفتاری ننمود و استاد را از خود آزرد، اما سپس از کرده خود پشیمان شد و جایگاه بزرگمهر بالا گرفت، تا آنکه به وزارت رسید و در امور کشوری با شایستگی بسیار به شاه خدمت نمود.
داستان‌های بسیار از خردمندی او گفته‌اند. از داستانهای مشهور بزرگمهر پاسخی است به این پرسش در پیشگاه انوشیروان داده است:
که بزرگترین بدبختی چیست؟
فیلسوف یونانی گفت پیری و کُودنی که با تنگدستی و نداری با هم باشد، دانشمند هندی گفت بیماری های جسمی که با دردهای روحی فزون گردد، بزرگمهر گفت که آدمی ببیند که عمرش در حال به پایان رسیدن است و کار نیکی نکرده باشد، این بدترین بدبختی هاست. این پاسخ در پیش خسرو بسیار پسندیده آمد و مقام و ارج بزرگمهر در برابر دانشمندان و فیلسوفهای خارجی نمایان شد.
همچنین گویند وقتی پادشاه هند دستگاه شطرنج نزد پادشاه ایران فرستاد، بزرگمهر اسرار آنرا کشف کرد و در برابر آن بازی نرد را اختراع نمود. در قرون معاصر، تنها امیر كبیر را با بزرگمهر قابل مقایسه دانسته اند.
یك سال پس از قتل بزرگمهر، خسرو پرویز به توصیه دلسوزان ایران كه بهرام چوبین را ببخشد و این نابغه نظامی را از دست ندهد اعتناء نكرد و در سال ۵۹۴ هم نقشه قتل سپهبد بستام ساسانی را كشید كه فرار كرد و در غربت درگذشت.
در عهد خسرو پرویز بسیاری از ژنرالهای برجسته ایران در جنگهای غیر ضروری او كشته و یا قربانی سوء ظن وی شدند و جان باختند .
مدیران اداری شایسته هم از گزند او در امان نماندند ، بنابراین دیگر شخصیتی باقی نمانده بود كه امپراتوری كهنسال ایران را با تدبیر و نیرو حفظ كند و ظرف چند دهه از هم گسیخت.
● خلع معاویه بن یزید از خلافت ، توسط خودش
۱۳۶۴ سال پیش در چنین روزی در سال ۶۴ هجری قمری ، معاویه فرزند یزید (لعنت الله علیه) بر بالای منبر خود را از خلافت خلع نمود و از کردار پدر و جد خود ابراز شرمساری و برائت جست .
هنگامی که یزید بن معاویه در ۱۴ ربیع الاول سال ۶۴ قمری به درک واصل شد ، فرزندش معاویه به جای وی نشست .او پس از ۴۰ روز در ۲۵ ربیع الثانی همان سال بر فراز منبر رفت و خطبه خواند و اعمال پدران خود را یاد کرد ، و بر جد و پدر خود لعنت فرستاد و از افعال آنان تبری جست و گریه شدیدی نمود ، و آنگاه خود را از خلافت خلع نمود.
مروان بن حکم (لعنت الله علیه) ، از پای منبر برخاست و گفت : حالا که طالب خلافت نیستی پس امر خلافت را به سویی بیفکن . معاویه بن یزید گفت : من حلاوت خلافت را نچشیدم ، چگونه راضی شوم که اوزار آن را بچشم؟ به هرصورت در خانه نشست و مشغول گریه شد و ۲۵ یا ۴۰ روز پس از آن درگذشت . پس از او خلافت اولاد ابوسفیان تمام شد و به مروان و آل او منتقل گشت .
● آغاز وزارت شمس الوزراء در دستگاه غزنوی
۹۷۵ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۰۳۲ میلادی ، مسعود غزنوی ، احمد عبدالصمد شیرازی را به وزارت خود برگزید و به او لقب «شمس الوزراء» داد. خاندان احمد ، وزیر دوم مسعود ، از خطه ی فارس بودند .وی جانشین احمد حس میمندی شده بود .
احمد عبدالصمد شیرازی در طول دوران وزارتش ، چندین مرتبه به مسعود هشدار داده بود كه به طوایف سلجوقی امتیاز ندهد . او متذکر شده بود كه این طوایف ( سلجوقیان ) به گرفتن مرتع و چراگاه در ماوراءالنهر (ورارود) اكتفا نخواهند كرد و پس از استقرار درآنجا، در صدد كسب قدرت سیاسی بر خواهند آمد . لکن مسعود به این توصیه ها توجه نكرده بود؛ زیرا كه گمان می كرد احمد به دلیل پارسی بودن احساس ضد تركمانان دارد، و هنگامی پی به درستی توصیه وزیر خود برد كه سلجوقیان از جیحون (آمو دریا) گذشته و در صدد جنگ با او برآمده بودند.
آن زمان، دیگر خیلی دیر بود و سلجوقیان با وارد آوردن دو شكست به مسعود غزنوی، قدرت را در ایران خاوری به دست گرفتند و سپس به سوی مركز و غرب ایران پیش تاختند و خود را به مدیترانه هم رسانیدند.
● سالروز ورود انگلیسی ها به آبهای ویرجینیا در آمریکای شمالی
۴۰۰ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۶۰۷ میلادی ، دسته ای از انگلیسی ها كه با سه كشتی به آبهای شرق آمریكا وارد شده بودند، در دهانه خلیج چساپیك وارد آبراهی شدند كه آن را «جیمز ریور» نام نهادند.
آنان پس از طی ۳۰ مایل (۴۸ كیلومتر) در این آبراه، در نقطه ای پیاده شدند و روز بعد (۱۴ می) نخستین سنگ بنای كلنی انگلیسی را در قاره غربی به نام جیمز تاون بر زمین نهادند كه ۱۶۹ سال بعد اعلام استقلال كرد و به صورت یك فدراسیون ایالات متحده نام گرفت .
انگلیسی ها پیش از استقرار در ویرجینیا، وارد منطقه رونوک در شرق کارولینای شمالی امروز شده بودند که این مهاجران به طرز اسرار آمیزی ناپدید شدند و لذا استقرار در جیمز تاون ملاک عمل قرار گرفته است.
انگلیسی ها خیلی دیرتر از رقبای اروپایی از جمله پرتغال، اسپانیا، هلند و حتی فرانسه در صدد یافتن اراضی دور دست و «ناشناخته برای اروپاییان آن زمان» و تصرف آنها بر آمدند و دیرتر از همه به آمریكا رسیدند ولی ماندگارتر و پیروزمندتر بودند.
آنان هنگامی قدم به آمریكای شمالی گذاردند كه اسپانیایی ها در این منطقه در كلنی فلوریدا مستقر شده بودند. دولت مهاجر نشینان انگلیسی به تدریج لوئیزیانا را از فرانسه و فلوریدا را از اسپانیا و آلاسكا را از روسیه خریداری كرد و ایالتهای دیگر از تكزاس تا كالیفرنیا را با جنگ از دست مكزیك خارج ساخت و با برانداختن حكومت پادشاهی هاوایی بر این جزایر نیز مستولی شد و ایالات متحده با ۵۰ ایالت را كه هركدام استقلال داخلی كامل دارند به وجود آورد. مهاجران انگلیسی پس از ورود به آمریکا بر خلاف مهاجران اروپایی دیگر، بومیان (سرخپوستان) را از میان بردند و یا پراكنده ساختند و آخرالامر به داخل اراض محصور (رزرویشن) فرستادند و بر جایشان نشستند.
● زادروز دافنه دوموریه
۱۰۰ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۹۰۷ میلادی ، «دافنه دو موریه» داستان نویس زن انگلیسی در لندن به دنیا آمد.
وی دومین دختر سر جرالد دوموریه هنرپیشه و تهیه‌کننده معروف نمایش در انگلستان است. او تحصیلات خود را در انگلستان گذراند و برای تکمیل معلومات خود به پاریس رفت. در پاریس شروع به نوشتن داستان‌های کوتاه نمود و در سال ۱۹۱۳ اولین نوول او به نام "روح دوست‌داشتنی" منتشر گردید و متعاقب آن دو نوول دیگر او به طبع رسید. اعتبار و اهمیت او با نوشتن بیوگرافی کامل و صحیح پدرش جرالد به نام "یک تصویر" و نول معروفش "میکده جامائیکا" آشکار شد. با انتشار "ربه‌‌کا" در سال ۱۹۳۸ جزو بزرگ‌ترین و معروف‌ترین نویسندگان معاصر درآمد و فیلمی که بر اساس این کتاب در سال ۱۹۴۰ توسط آلفرد هیچکاک ساخته شد نیز سهمی از جوایز اسکار را به خود اختصاص داد.
او و خانواده‌اش بیش از بیست سال در منابیلی اقامت کردند و اکثر آثارش را در همان‌جا به وجود آورده است. دافنه دوموریه با سر فردریک برونینگ که از امرای نیروی هوائی انگلستان بود و مدت‌ها سمت فرماندهی گارد محافظت از کاخ سلطنتی و آجودانی دوک اینبورگ را داشت، ازدواج کرد . او از موفق ترین داستان نویسان قرن بیستم به شمار می رود .
از دیگر آثار این نویسنده می توان به این عناوین اشاره کرد : "برجیس بود"، "دخترعموی من راشل"، "زنجیر عشق"، "کوهستان"، "رؤیای من"، "رازهای زندگی یک زن"، "مادام دو وال"، "ایزولدا" . وی ۸۲ سال عمر كرد و در سال ۱۹۸۹ درگذشت .
● دستور لغو کاپیتولاسیون درایران ، به فرمان امام خمینی (ره)
۲۸ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۵۸ ، و پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ، کاپیتولاسیون یا حق قضاوت کنسولی از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران ملغی اعلام گردید .
پیشنهاد تصویب مجدد كاپیتولاسیون در اسفند ۱۳۴۰ از سوی سفارت آمریكا به دولت امیر اسدالله علم داده شده بود. این پیشنهاد در ۱۳ مهر ۱۳۴۲ در كابینه علم و در مرداد ۱۳۴۳ درمجلس سنا به تصویب رسید. سپس در ۲۱ مهر ۱۳۴۳ حسنعلی منصور نخست وزیر وقت این لایحه را به مجلس شورای ملی برد و به تصویب نمایندگان مجلس رساند. بر اساس این قانون اتباع امریکایی در داخل ایران از امتیازات و مصونیتهای خاصی بهره مند بودند.
در تاریخ معاصر ایران، قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) مسئله ای اساسی است. نفوذ بیگانگان بیشتر از همین طریق بوده و از این راه، تحمیل عمال و کارگزاران بیگانه و به دنبال آن جنایات فجیعی در این سرزمین انجام گرفت. قوانین جزایی که باید مظهر حاکمیت دولت باشد، بصورت بازیچه ای درآمد و هر متجاوزی می توانست به سادگی آن را کنار زده، خود را تحت حمایت قدرتهای خارجی قرار دهد.
رژیم شاه که به خوبی می دانست بازتاب عمومی این لایحه ننگین تا چه حد خطرناک خواهد بود، سانسور شدیدی بر رسانه های گروهی حاکم کرد تا هیچگونه خبری در مورد لایحه کاپیتولاسیون به بیرون درز پیدا نکند. ولی چند روزی از تصویب این لایحه نگذشته بود که مجله داخلی مجلس شورای ملی که متن کامل مذاکرات مجلس را در برداشت ، بدست امام خمینی (ره) رسید.
امام خمینی (ره) به منظور افشای این خیانت تصمیم گرفتند که طی ایراد نطقی، این عمل رژیم شاه را به اطلاع عموم برسانند. قبل از هر چیز، ایشان برای آگاه ساختن علما و روحانیون مرکز و شهرستانها، پیک هایی همراه با نامه به اطراف و اکناف کشور روانه نمودند و خود نیز با مقامات روحانی قم به گفتگو نشستند. به تدریج تعداد کثیری از مردم ایران وارد قم شدند، تا خود شاهد این سخنرانی باشند.
این سخنرانی در روز ۴ آبان ۱۳۴۳ انجام شد . امام سخنان خود را پس از نام خدا با آیه انا لله و انا الیه راجعون آغاز کردند که این ، نشاندهنده میزان تاثر ایشان بابت تصویب این قانون بود . ایشان در بخشی از بیانات خویش چنین فرمودند :
« ... ایران دیگر عید ندارد، ... استقلال ما را فروختند،...عزت ما پای کوب شد ، عظمت ایران از بین رفت ...آقایان! من اعلام خطر می کنم ... والله گناهکار است کسی که داد نزند ، والله مرتکب کبیره است کسی که فریاد نزند ...»
امام خمینی (ره) به ایراد سخنرانی اکتفا نکردند و در همان روز، اعلامیه ای روشن و غنی نیز علیه احیای کاپیتولاسیون صادر کردند.
طبیعی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، دستور لغو این قانون ننگین از ابتدایی ترین فرامین حضرت امام و خواست قلبی ملت ایران بود .
● استقلال اکوادور
۱۷۷ سال پیش درچنین روزی در سال ۱۸۳۰ میلادی ، كشور اكوادر به استقلال دست یافت . این سرزمین بیش از ۳۰۰سال تحت سلطه واستعمار اسپانیا بود اما باتلاش ها و مبارزات سیمون بولیوار ومردم آزادیخواه اكوادر ،این كشور از استعمار اسپانیا رهایی یافت وبه فدراسیون كلمپیای بزرگ پیوست . مدتی بعد از انحلال این فدراسیون ، اكوادر كاملا مستقل شد ونظام جمهوری برای خود برگزید . اكوادر با بیش از ۲۸۰ هزار كیلومتر مربع مساحت در شمال غربی امریكای جنوبی ؛ودر كنار اقیانوس كبیر واقع است . پایتخت آن کیتو است. این کشور بر خط استوا قرار دارد و نام (اسپانیائی) آن به همین واقعیت اشاره دارد.
● درگذشت نانس ، از کاشفان قطب شمال
۷۷ سال پیش درچنین روزی در سال ۱۹۳۰ میلادی ، نانس از كاشفان سختكوش قطب شمال در گذشت . اودر دوران عمر خود برای كشف مناطق ناشناخته قطب شمال ؛ و راههای ممكن برای سیاحت آن از میان كوههای یخ وبرف بسیار تلاش كرد . نانس در سال ۱۸۸۸ میلادی موفق به كشف راهی شد كه از شرق به غرب نواحی قطبی امتداد می یافت و به جزیره یخ زده گروئلند می رسید . وی در سال ۱۹۲۲ میلادی جایزه نوبل را دریافت كرد .

پی نوشت :
۱- كتاب «مدیریت در ایران باستان» تالیف «تاراپور»
منابع:
مهر
روزنامک
صدا و سیما
تقویم شیعه
ویکی پدیا
irib
کتاب نیوز
سایت فلسفه
پارس ادمین
شرق
سایت غدیر
تبیان

منبع : تبیان