صراحت برهانی

سهروردی فلسفه‌ای پدید آورد كه از دو ابزار برهان و شهود بهره می‌گیرد و در اصل اشراق حق است و بدین لحاظ حكمت اشراقی نام می‌گیرد.
سهروردی از این فلسفه با عناوین بارقه نورانی، سكینه الهی، خمیره ازلی و خطب عظیم هم تعبیر كرده است. حكمت اشراقی، مشاهده‌ای وجدانی و معاینه‌ای عرفانی است كه به وسیله آن حقیقت وجود و در واقع حقیقت نور چنان كه هست برای انسان پدیدار می‌گردد. لفظ اشراق نیز همان‌طور كه در عالم محسوس دلالت بر فروغ بامدادی و لحظه‌ای دارد كه در آن سپیده صبحگاهی در نخستین پرتو خورشید پدیدار می‌شود، در آسمان معقول جان نیز دلالت بر لحظه‌ای دارد كه در آن نور مجرد معرفت به پیدایی می‌گرایید. این فلسفه به‌رغم داشتن رگه‌های عرفانی و نزدیكی با درون و عواطف انسان، پس از شیخ اشراق چندان مورد اقبال فیلسوفان قرار نگرفت و شاگردان كمی را به خود جذب كرد. البته علت اصلی افول فلسفه به ماهیت روش اصلی تحقیق آن شهود مربوط می‌شود كه چندان روشن و ضابطه‌مند نیست. به هر حال این نظام فلسفی به نوبه خود تلاش برای شناخت اعیان اشیا بود.
فلسفه در جهان اسلام نهایتاً به حكمت متعالیه ختم می‌گردد. حكمتی كه اكنون جریان غالب فلسفی را تشكیل می‌دهد و مطالعه مهم‌ترین آثار مشائی نظیر اشارات و شفای بوعلی صرفاً به عنوان مقدمه ورود به این حكمت صورت می‌گیرد. حكمت متعالیه صدرایی در حقیقت نقطه تلاقی چهار روش فكری كلامی، مشائی، اشراقی و عرفانی است و از مفاهیم قرآنی هم بهره دارد. البته نباید آن را فلسفه‌ای انتقادی محسوب كرد بلكه نظام فلسفی خاصی است كه در سراسر آن برهان حكمفرما است. این فلسفه كه توسط صدرالمتالهین شیرازی پدید آمد با طرح صریح اصالت وجود و تحول مسائل اساسی فلسفه به نتایج بسیار مهمی نائل آمد.
به هر حال فلسفه در جهان اسلام با برخورداری از معنای مشخص و واحدی در معرفت‌شناسی كه همان برهان باشد، خصلت وجود شناختی خود را نیز حفظ نموده است و فلسفه یونانی را كه از حدود دویست مساله تجاوز نمی‌كرد كماً و كیفاً تقویت كرده در نظامی منسجم به حدود ۷۰۰ مساله عقلی رسانید و با برخورداری از پویایی لازم از سقوط در ورطه شكاكیت هم مصون ماند.

دكتر عباس قربانی

منبع : روزنامه تهران امروز