باغ شاهزاده ماهان؛ میراث کهن ایران

باغ شاهزاده در فاصله ۳۵ كیلومتری جنوب شرقی شهر كرمان و در فاصله ۶كیلومتری شهر ماهان در مسیر جاده كرمان- بم در نزدیكی ارتفاعات جوپار بنا گردیده است.
می گویند واقع شدن منطقه در مسیر عبوری كرمان به بم و در مسیر جاده كهن ابریشم از عواملی است كه این محل را برای احداث یك باغ اشرافی مناسب می ساخته است.
از ویژگی های باغ این است كه در بستر كویر در میان ارتفاعات جوپار و بلوار شكل گرفته است.
كوه های پربرف جوپار منظر زیبایی در محور اصلی باغ ارایه می دهند كه ویژگی خاص این منطقه می باشد.
یكی از دلایل توجیه كننده موقعیت مساعد ماهان، توجه به این نكته می باشد كه باغ های متعددی در ماهان وجود داشته اند.
این باغ توسط عبدالحمید میرزا ناصر الدوله فرمانفرما در دوره قاجار احداث گردید. وی یازده سال متوالی حكومت كرمان و بلوچستان را داشت. باغ شاهزاده ماهان كرمان یكی از نمونه باغ تخت های ایرانی است كه از شرایط مساعد طبیعی ممتازترین بهره برداری را نموده است.
وجود خاك حاصلخیز، آفتاب لازم، وزش باد ملایم و نسیم و بالاخره دسترسی به آب (قنات تیگران) امكان ایجاد باغی در آن مقیاس را در گستره ای خشك و بی آب و علف معجزه گونه فراهم ساخته است.
باغ تخت شاهزاده در دامنه ارتفاعات جوپار به مساحت ۵/۵ هكتار با شكلی مستطیلی یا شیبی حدود ۶/۴درصد شكل گرفته و حصاری بلند آن را از جو نامساعد اطراف جدا می سازد. آب منبع حیات بخش این باغ از بخش فوقانی باغ داخل می گردد. محورهای اصلی و فرعی و تخت های مسطح در نظر ویژه ای آبیاری شده و سبز انبوه و كم نظیری را در چارچوب طرح باغ به وجود آورده است. نهر آبی كه وارد باغ می گردد در جهت طولی باغ به گونه ای توزیع می گردد كه علاوه بر آبیاری كرت ها و مسیرها با استفاده از شیب تند زمین كه شرایط اولیه باغ تخت هایی می باشد بر روی محور اصلی و میانی باغ به صورت نهری وسیع، آبشره و آبشارها و عنصر اصلی كیفیت بخش باغ مبدل می گردد.
در دو انتهای محور اصلی، یعنی در برابر اولین تخت كه بنای اصلی روی آن قرار دارد و ورودی باغ، برابر سر در خانه، دو استخر طراحی گردیده است كه سطح وسیع آب، صدا و جهش آب و فواره های آن ها به مطبوعیت باغ می افزاید.
بناهای باغ عبارتند از كوشك اصلی یعنی سكونتگاه دائمی و یا فصل مالك كه در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سر در خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال كرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اطاق هایی است كه برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده اند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مركب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. ورودی های فرعی باغ نیز در دو ضلع طولی پیش بینی شده اند. طرح اندازی باغ شازده از چشم اندازهای باغ كه از ویژگی های اصلی باغ تخت هایی می باشد به بهترین وجه استفاده نموده است. دیدروهای ممتد در جهت طولی باغ از كوشك اصلی به سایر قسمت های باغ و بالعكس از سر درخانه غنای خاص به زندگی در باغ می دهد. مناظر بیرونی باغ كه از داخل و یا از بیرون باغ قابل رویت می باشند، در نمایش تضاد دو كیفیت زیست محیطی باغ و خارج باغ از نمونه های كم نظیر و منحصر به فرد باغ شازده می باشد.
نظم درختكاری، انتخاب مناسب گیاهان در ایجاد سایه و یا رنگ آمیزی متناسب در فصل های مختلف باغ ارزش های استثنایی ای را برای آن تعریف می كند. این باغ به دلیل ویژگی ها و جذابیت های تاریخی و ارزش های فضایی كه دارد به عنوان یكی از نمونه باغ تخت های ایرانی مورد توجه دوستداران باغ ایرانی است. علاوه بر این باغ به عنوان فضایی تفرجگاهی، پذیرای عده زیادی است كه برای گذران اوقات فراغت از مناطق اطراف به آن جا رفته و ساعاتی را در آن می گذرانند.
هدف از این نوشته ارایه بستر عمومی به منظور شناخت باغ های ایرانی و به خصوص باغ شاهزاده ماهان و نظام های موجود در آن است.

سید مصطفی موسوی

منبع : روزنامه جوان