۱۷ آبان ـ ۸ نوامبر ـ آغاز محاکمه دکتر مصدق: من قانونا نخست وزیر ایران هستم

هفدهم آبان سال ۱۳۳۲ ، دو ماه و ۲۱ روز پس از كودتای ۲۸ مرداد ، محاكمه دكتر مصدق كه در بازداشت بود به اتهام ضدیت با سلطنت و قصد بركناركردن شاه و نیز به عنوان مسبب وقایع ۲۵ تا ۲۸ مرداد در محكمه نظامی تهران آغاز شد.
دكتر مصدق هنگام معرفی ، خود را نخست وزیر قانونی ایران اعلام و به صلاحیت محكمه اعتراض كرد و گفت كه تنها دیوان عالی كشور می تواند رئیس دولت را باز خواست قضایی كند . با بیان این مطلب، جلسه محاكمه به مدت یك هفته تعطیل شد تا اعضای محكمه كه چند افسر ارشد بودند به صلاحیت خود رسیدگی كنند. دكتر مصدق گفته بود كه طبق قوانین ایران ، دیوان عالی كشور جای رسیدگی به قصور نخست وزیر و وزیران است. وی بركناری خود را یك كودتای خارجی خوانده بود و گفته بود كه جز با رای عدم اعتماد پارلمان ، فردی دیگر حق بركناری نخست وزیر را ندارد، و در صورت وقوع چنین عملی، این مرتكب است كه باید به اتهام نقض قانون اساسی و نادیده گرفتن اراده مردم محاكمه و مجازات شود. كودتا یعنی بركنار كردن دولت از طرق غیر قانونی، و بنابراین كودتاگران مجرمند، نه من كه برگزیده ملت و رئیس قانونی دولت هستم. عامل و دشت نشانده بیگانه خائن و مجرم است ، نه من.
انتشار اخبار مربوط به آغاز محاكمه دكتر مصدق كه در جامعه ایران از محبوبیت فراوان برخوردار بوده است و نیز گزارشهای مربوط به تجدید روابط ایران و انگلستان و خبرهایی كه حكایت از سفر قریب الوقوع ریچارد نیكسون معاون وقت رئیس جمهوری به تهران داشت خشم مردم را برانگیخت ؛ بازار تهران به نشانه اعتراض تعطیل و تظاهرات مردم در چند شهر ازجمله تهران و تبریز آغاز شد و اعتصاب و تظاهرات سراسری از روزهای بعد اعلام گردید كه نظامیان حكومت وارد عمل شدند ، قسمتی دیگر از بازار تهران را ویران و به سوی مردم معترض تیراندازی كردندكه ضمن آن دوتن كشته و عده ای مجروح شدند. چندین بازرگان و وعده ای از معاریف ملی گرا نیز دستگیر شدند . برای پیشگیری از وقایع مشابه ؛ در اصفهان ، فارس و خوزستان حكومت نظامی اعلام و رفت و آمد درساعات شب و تشكیل اجتماعات بیش از سه نفر ممنوع گردید. همزمان شماری از مهندسان و كاركنان شركت ملی نفت ایران نیز به اتهام هواداری از دكتر مصدق و جنبش های چپ از كار بركنار شدند و ....

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز