ماجرای فدک

● پرسش:
ماجرای فدك را توضیح داده و شبهه ارث پیامبر(ص) بودن آن را بیان نمایید؟
● پاسخ:
یكی از مظالمی كه در حق حضرت فاطمه(س) روا داشته شد ماجرای غصب فدك بود كه حق مسلم دخت گرامی پیامبر اعظم(ص) تلقی می شد بنابراین شایسته است از جنبه های مختلف به این سؤال پاسخ داده شود.
۱) موقعیت جغرافیایی
«فدك» سرزمین آباد و حاصل خیزی بود كه در نزدیكی قلعه «خیبر» قرار داشت و فاصله آن تا مدینه در حدود یكصد و چهل كیلومتر بود كه پس از دژهای خیبر، نقطه اتكای یهودیان حجاز به شمار می رفت.
۲) بررسی تاریخی
سپاه اسلام، پس از آنكه یهودیان را در «خیبر» و «وادی القری» و «تیما» درهم شكست، و خلایی را كه در شمال مدینه احساس می شد با نیروی نظامی اسلام پر نمود، برای پایان دادن به قدرتهای یهودی در این سرزمین، كه برای اسلام و مسلمانان كانون خطر و تحریك بر ضد اسلام به شمار می رفتند سفیری به نام «محیط» پیش سران فدك فرستادند. فردی كه ریاست منطقه را برعهده داشت، صلح و تسلیم را بر نبرد ترجیح داد و تعهد كرد كه نیمی از حاصل را هر سال در اختیار پیامبر(ص) بگذارد و از این پس، زیر لوای اسلام زندگی كند. همچنین بر ضد مسلمانان دست به توطئه نزند، و حكومت اسلام در برابر این مبلغ، امنیت منطقه آنها را تأمین نماید. نكته اصلی در اینجا این است كه سرزمینهایی كه در اسلام به وسیله جنگ و قدرت نظامی گرفته می شود متعلق به عموم مسلمانان است و اداره آن به دست فرمانروای اسلام می باشد. ولی سرزمینی كه بدون هجوم نظامی و اعزام نیرو به دست مسلمانان می افتد، مربوط به شخص پیامبر(ص) و امام پس از وی می باشد و اختیار این نوع سرزمینها با او است و می تواند آن را ببخشد یا اجاره دهد. یكی از آن موارد این است كه از این املاك و اموال، نیازمندی های مشروع نزدیكان خود را به شكل آبرومندی برطرف سازد. بر این اساس پیامبر اعظم(ص) «فدك» را به دختر گرامی خود حضرت زهرا(س) بخشید.
۳) چگونگی اعطائی «فدك» به فاطمه(س)
محدثان و مفسران شیعه و گروهی از دانشمندان سنی می نویسند: وقتی آیه «وات ذی القربی حقه والمسكین و ابن السبیل» نازل گردید پیامبر(ص) دختر خود فاطمه(س) را خواست و فدك را به او واگذار نمود. ناقل این مطلب «ابو سعید خدری» است كه یكی از صحابه بزرگ رسول خدا می باشد. همه مفسران اعم از شیعه و سنی قبول دارند كه این آیه در حق نزدیكان و خویشاوندان پیامبر(ص) نازل گردیده و دختر وی روشنترین مصداق «ذی القربی» است. حتی در شام هنگامی كه مرد شامی به امام زین العابدین(ع) گفت: خود را معرفی نما! آن حضرت برای شناساندن خود آیه یاد شده را تلاوت نمود و این مطلب آنچنان در میان مسلمانان روشن بود كه آن مرد شامی در حالی كه سر خود را به عنوان تصدیق حركت می داد به آن حضرت چنین عرض كرد: به خاطر نزدیكی و خویشاوندی خاصی كه با پیامبر(ص) دارید. خدا به پیامبر خود دستور داده كه حق شما را بپردازد. بنابراین در اینكه آیه مذكور در حق حضرت زهرا(س) و فرزندان وی نازل گردیده میان علمای اسلام اتفاق نظر است، ولی در اینكه هنگام نزول این آیه، پیامبر(ص) فدك را به دختر گرامی خود بخشید، میان جامعه دانشمندان شیعه اتفاق نظر وجود دارد و برخی از دانشمندان سنی نیز با آن موافق می باشند.
بر این اساس در تاریخ برخی ذكر كرده اند فدك از حضرت زهرا(س) پس گرفته شد، برای اینكه پیامبران از خود ارثی به جای نمی گذارند، سخن نادرستی است زیرا ارث زمانی مطرح است كه شخصی در زمان حیات خود مالك آن باشد و بعد از فوت به دیگران واگذار شود. در حالی كه ماجرای فدك اینگونه نبوده و فدك در زمان حیات پیامبر(ص) به حضرت زهرا(س) اهدا شده است.
۴) اهداف پیامبر(ص) از اهدای فدك به فاطمه(س)
منظور پیامبر(ص) از بخشیدن «فدك» به حضرت زهرا(س) دو چیز بود:
الف) بعد اقتصادی
زمامداری مسلمانان پس از درگذشت پیامبر اعظم(ص) طبق تصریح مكرر پیامبر(ص) با علی(ع) و چنین مقام و منصبی به هزینه سنگینی نیاز دارد. علی(ع) برای حفظ این جایگاه، مقام و منصب می توانست به عنوان یك پشتوانه اقتصادی از درآمد «فدك» حداكثر استفاده را بنماید.
ب) حفظ شرف و حیثیت خانوادگی پیامبر(ص)
خاندان پیامبر(ص) كه فرد كامل آن یگانه دختر وی و نوردیدگانش حضرت امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بود، باید پس از رحلت پیامبر(ص) به صورت آبرومندانه زندگی كنند و حیثیت و شرف خانوادگی پیامبر(ص) محفوظ بماند. بنابراین لازم بود كه آن بزرگواران مستقل و خودكفا بوده و نیازمند و وابسته به دیگران نباشند.

منبع : روزنامه کیهان