محمد زمان (اول)

جنسیت: مرد
نام پدر: یوسف قمی
تولد و وفات: ( ... )۱۱۱۰ قمری
محل تولد: مشخص نیست.
شهرت علمی و فرهنگی: نقاش ، مذهّب ، قلمدان‌ساز و خطاط
نگارگر نوگرائی بود که شیوه و مکتب به‌‌خصوصی در نقاشی ایجاد کرد که سالیان متمادی مورد استفاده و تقلید هنرمندان بعد از وی قرار گرفت. متأسفانه با وجود شهرتی که داشته ، احوال او به درستی معلوم نگشته و آنچه تاکنون در مورد این هنرمند به رشتهٔ تحریر درآمده ، پایهٔ استنادی نداشته است. محققان ایرانی و خارجی دربارهٔ او گفته‌اند که محمد زمان به همراه عده‌‌ای از نقاشان دیگر ، برای بهره‌مندی از الگوهای فرنگی به رم (ایتالیا) رفته و در آنجا به دین مسیحیت گرویده و نام پائولو را برای خود برگزیده است. سپس به ایران برگشته و تغییر مذهب خود را پنهان تنگه داشته و بعد از اینکه مورد ظن واقع شده به هندوستان رفته و به دربار شاه‌جهان راه یافته است. آنچه که این گفته‌ها را مردود دانسته ، نکته‌هائی چند است که در "احوال و آثار نقاشان" به تفضیل ارائه شده است. از جمله: استاد محمد زمان در شهر مذهبی قم به دنیا آمد. در جوانی به زیارت خانهٔ خدا رفت و پس از مدتی به اصفهان رفت و به خدمت استاد معین مصوّر رسید. همچنین نزد شیخ عباسی نیز کسب هنر نمود. علاوه بر آنها ، منبع تمرین محمدزمان ، تقلید و کپی استادانه‌ای باسمه‌ها و گراورها و پوسترهای تبلیغی مذهبی بود. وی در آرایش گل و مرغی و بوته‌سازی و گل‌آرائی قوی دست وبد و در ارائهٔ دشت و دمن و خیابان‌سازی و حالات گرفت و گیر و مناظر رزمی و بزمی مهارت داشت. در چهره‌سازی و شبیه‌سازی و همچنین در تذهیب و حل‌کاری و رنگ‌آمیزی آنها دقیق و پروسواس بود و در نقش ابرها شیوهٔ کلاسیک را دنبال می‌کرد. او قواعد پرسپکتیو را در موضوعات کپی و تقلیدی در کمال دقت انجام می‌داد و شیوه‌هایش در این رزمینه ، کاملاً اروپائی بود. این استاد قدیمی‌ترین هنرمندی است که آثار روغنی قلمدانی را با امضاء "یا صاحب الزمان" در تاریخ ۱۰۷۰ق به یادگار نهاده است. از ارقام وی معلوم است که در خط نستعلیق و شکسته نیز مهارت داشته است. شیوهٔ او در نقاشی-که آمیخته‌ای از شیوه‌های ایرانی و اروپائی و هندی بود - راهگشای نقاشان بسیاری شد و مورد تقلید قرار گرفت. از شاگردان مسلم وی ، دو فرزند هنرمندش محمدعلی ، و محمدیوسف می‌باشند که دنباله‌رو مکتب پدر بودند و دیگری ، استاد علی‌اشرف است. از آثار او: قلمدان تابوتی جعبه‌ای که بر رویهٔ آن سردستهٔ گل است و کناره‌ها تذهیب و جدول‌بندی شده ، با رقم: "هو ، یا صاحب‌الزمان سنهٔ ۱۰۷۰"؛ تصویر آبرنگی ظاهر شدن سیورغ به هنگام تولد رستم ، در نسخه‌ای از "شاهنامه" با رقم: "کمترین بندگان محمد زمان صورت اتمام یافت۱۰۸۶"؛ قلمدان پر تصویر شکارگاهی که در کمال استادی عمل آمده ، با رقم: "هو یا صاحب الزمان ۱۱۱۰". بیش از پنجاه اثر دیگر وی در "احوال و آثار نقاشان" ذکر شده است.

منبع : مطالب ارسالی