نگاهی به بازار جهانی خودرو و مناسبات حاکم بر آن

حتی پیش از بروز بحران کنونی مالی و اقتصادی در آمریکا و غرب صنعت خودروسازی در جهان دچار مشکلات و مسائل بیشماری بود.برخی از شرکت های بزرگ خودروسازی برای رهایی از بحران به سرمایه گذاری و ایجاد پایگاه های تولید در کشورهای پیرامونی و فقیر روی آورده تا با استفاده از نیروی کار ارزان و سازمان نیافته این کشورها و همچنین نزدیکی به بازارهای هدف و انرژی فراوان و ارزان بتوانند بر مشکلات خود چیره گردند ولی برای به دست آوردن چشم انداز گسترده تری از بحران صنعت خودرو لازم است ابتدا به موقعیت کنونی صنعت خودروسازی در جهان نگاهی بیفکنیم.
حدود ۱۱۰ سال از عمر صنعت خودرو که توسط پیتر دراکر صنعت صنعت ها خوانده شده؛ می گذرد.گستردگی، گردش مالی، ارزش افزوده و تاثیر آن در مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به حدی است که هیچ یک از جوامع دارا و ندار از تاثیرات آن برکنار نمانده‏اند.صنعت خودروسازی به دلیل پیچیدگی فنی و استفاده گسترده از صنایع دیگر در ساخت قطعات و لوازم و استفاده از مواد متنوع فلزی و غیرفلزی، گستره وسیعی از صنایع را زیر پوشش خود دارد، به طوری که حدود ۶۰ نوع صنعت گوناگون مستقیما با خودروسازی در ارتباط هستند. همچنین این صنعت اشتغالزایی بالایی دارد. در سال ۲۰۰۸ بیش از ۸ میلیون نفر، به طور مستقیم در صنعت خودرو در سراسر جهان به کار مشغول بوده‏اند یعنی درحدود ۵ درصد اشتغال صنعتی در جهان وابسته به این صنعت است. شمار افرادی که در ۳۶ کشور جهان به طور غیرمستقیم به این صنعت وابسته هستند بیش از ۵۰ میلیون نفر می باشند.صنعت خودروسازی در سال ۲۰۰۶ و برای دومین سال متوالی با تولید بیش از ۶۸ میلیون خودرو دارای گردش مالی ۹/۱ تریلیون یورویی می‏باشد که معادل ششمین اقتصاد دنیاست. همچنین ۲۸ کشور دنیا به تنهایی ۴۳۰ بیلیون یورو در این صنعت سرمایه گذاری و به آن کمک کرده‏اند.
طبیعتا چنین حجم عظیمی از پول و ارزش افزوده، غول‏های بزرگ صنعتی را برای سرمایه‏گذاری در این صنعت وسوسه می‏کند.به دلیل وجود غول‏های خودروسازی و تمایل به انحصار که در سرشت سرمایه وجود دارد رقابت شدیدی برای کسب بازارهای بیشتر وجود دارد.در این بازار پیشرفت فناوری اطلاعات، فرآیند تولید را به شدت تحت تاثیر قرار داده و در آن تغییرات ژرفی ایجاد نموده است.»
انبوه تولید محصولات نیاز به بازار گسترده ای ایجاد کرده و ظرفیت های تولید را افزایش چشمگیری بخشیده است. گرچه کارایی و کیفیت محصولات افزایش یافته ولی قیمت نهایی در مقایسه محصولات مشابه بیش از پیش کاهش یافته است.
بهره محصولات در روند تولید از فناوری روز، به طور فزاینده ای افزایش می یابد. بهره گیری از فناوری در تولید نهایی محصولات و سرمایه گذاری در پژوهش و همچنین تیراژ بالای تولید، موجب افزایش هزینه ثابت شده ولی هزینه نهایی را بسیار پایین آورده است.
رقابت شدید در بازار حاشیه سود را کاهش داده است به همین علت ورود تازه واردان به بازار اگرنه ناممکن بلکه بادشواری بسیاری مواجه است.انحصاری شدن فناوری اطلاعات مربوط به طراحی خودرو توسط کمپانی های قدرتمند و با سابقه.
کاهش توقع سود به همراه تولید انبوه، حفظ و افزایش سهم بیشتری از بازار را به عنوان ضرورتی حیاتی مطرح می کند.جدای از به چنگ آوردن بازارهای تازه، همه صنایع مصرفی و از جمله خودروسازان به گوناگونی محصولات روی آورده و به آن دامن می زنند. مثلاتولید مدل های روز خودرو، پلت فرم مشترک و...
ماندگاری در این بازار نیاز به کاهش قیمت، تنوع محصول و خدمات رسانی بهتر به مشتری دارد.از این رو حاشیه سود در صنعت خودروسازی پایین و رقابت در آن بسیار سخت و حفظ بقا دشوار است.در چنین حالتی مقیاس اقتصادی تولید جایگاه بسیار مهمی می‏یابد به طوری که در کشورهای صنعتی کمترین میزان تولید برای ماندگاری در بازار تیراژ ۴ میلیون دستگاه در سال است به همین سبب سالانه شرکت های زیادی از گردونه رقابت ها حذف شده یا از ادامه مسیر باز می مانند.
از سوی دیگر رقابت شدید باعث تقسیم بازارها میان خودروسازان گردیده است و شرکت‏های فراملی با سرمایه‏های عظیم در اختیار توانسته‏اند بازارها را میان خود تقسیم کنند.این شرکت‏ها با ترفندهای گوناگون از جمله ادغام- ایجاد پایگاه تولید خودرو و قطعه در کشورهای پیرامونی و افزایش تیراژ، تلاش می‏کنند ضمن حفظ بازار موجود، بازارهای بیشتری را فراچنگ آورند.ادغام ها و ایجاد پایگاه‏های گوناگون در جهان آنچنان گسترده است که واقعا تشخیص اینکه فلان خودرو ساخت کدام کشور است بسیار دشوار و گاه نشدنی است.در جداول زیر به ترتیب سهم ۵ خودروساز برتر دنیا، پایگاه‏های مهم تولید خودرو در جهان و همچنین گروه‏های ادغام شده، مالکیت شرکت‏ها و پراکندگی تولید خودرو در کشورهای گوناگون جهان نشان داده می‏شود.
شرکت‏های فراملی برای کاهش هزینه‏ها و البته رهایی از مشکلات کارگری و زیست‏محیطی به تدریج نوعی تقسیم کار در سطح کشورهای جهان ایجاد کرده‏اند.در این تقسیم کار با توجه به نزدیکی به بازار فروش، ظرفیت‏های تولید قطعه یا خودرو، نیروی انسانی ماهر و پرورش یافته، دستمزد کارگر، نیروی انسانی متخصص دانشگاهی، مواد اولیه، مسائل سیاسی، زیربناهای پژوهشی و آموزشی و... پایگاه‏هایی در کشورهای گوناگون به طور جداگانه برای امر پژوهش، طراحی و تولید خودرو و قطعه ایجاد نموده اند.برای مثال کشورهایی مانند چین، ترکیه، برزیل، مکزیک، هند، تایلند، فیلیپین و...هم اکنون به پایگاه‏هایی برای تولید خودرو و قطعه برای شرکت‏های فراملی تبدیل شده‏اند. در واقع سهم تولید خودرو در کشورهای پیشرفته‏ و صاحب فناوری تولید خودرو(به‏جز ژاپن) مانند بلژیک، کانادا، فرانسه، هلند، سوئد، تایوان و آمریکا کاهش یافته یا در حد صفر باقی مانده و در عوض در کشورهایی مانند آرژانتین، ترکیه، چین، هند، مکزیک و برزیل این سهم بالارفته است البته کشورهایی مانند ایران یا مالزی در این مقایسه استثنا هستند.
البته به رغم جابه جایی در پایگاه های تولید دو مورد را باید در نظر داشت؛ نخست اینکه عمده تولید برند های معتبر خودروساز هنوز در سرزمین های اصلی خود تولید می شوند. دوم اینکه برندهای سرشناس که مختص کشورهای صنعتی پیشرفته و کره جنوبی می باشند طبق آمارهای موجود تا پایان سال ۲۰۰۷ نقش بارز و تعیین کننده ای در بازار خودرو داشته اند.در واقع به ترتیب شرکت های GM، تویوتا، فولکس، هوندا، نیسان، فیات، رنو، سوزوکی، کرایسلر، دایملر، BMW، میتسوبیشی، کیا، مزدا و دیهاتسو که همگی برندهای متعلق به کشورهای آمریکا، آلمان، فرانسه، ژاپن و کره جنوبی هستند با تولید ۶۲۸۶۴۳۴۴ دستگاه خودرو سواری و تجاری سبک و سنگین از کل ۷۲۱۷۸۴۷۶ دستگاه خودرو تولید شده در جهان ۸۷ درصد تولید خودرو را در دست دارند و سهم مابقی کشورهای جهان از آسیا تا اروپای شرقی و آفریقا و استرالیا فقط ۱۳ درصد تولید خودرو است.در چنین شرایطی رقابت اصلی و واقعی میان چند شرکت بزرگ و اصلی جنرال موتورز، تویوتا، فورد و فولکس است و کشورهای پیرامونی تنها در نقش تامین کننده مواد اولیه یا قطعاتی کارگربر یا انرژی بر هستند.جالب این جاست که طراحی موتور و ظاهر خودروها کاملادر اختیار چند شرکت بزرگ آمریکایی، فرانسوی، ایتالیایی و آلمانی و ژاپنی است.یعنی شرکت ها محدود هستند که آینده بازار خودرو را در اختیار داشته و برای آن خط مشی تعیین کنند. با در نظر داشتن انحصار چند شرکت خودروسازی انگشت شمار آمریکایی، ژاپنی، آلمانی و فرانسوی عجیب نیست که همواره در خیابان ها شاهد خودروهایی با فناوری عقب مانده ای باشیم که با آلوده کردن هوا و دادن کشته های فراوان عرصه را بر انسان ها تنگ کرده اند.
● بحران برای کدام خودروسازها
بحران کنونی مالی جهان خودروسازی را که به اندازه کافی درگیر مشکلات ناشی از انحصارطلبی و فزون خواهی شرکت های بزرگ بود وارد فاز تازه ای کرده است.همان گونه که بالاتر اشاره شد در صنعت خودروسازی جهانی مانند سایر عرصه های نظام سرمایه داری در حالی که با اضافه تولید و اضافه ظرفیت تولیدی روبه رو هستیم قانون جنگل بخور تا خورده نشوی کاملاحکم فرماست و بازار تولید و فروش خودرو روز به روز به سمت انحصار بیشتر سوق داده می شود؛ به صورتی که در حال حاضر نمی توان خودروساز مستقلی را در جهان سراغ داشت.آمارهای موجود نشان می دهد که جا به جایی های شدیدی در تولیدات خودرو در پایگاه های تولید خودرو اتفاق افتاده است که لزوما به معنی تبیین اوضاع اقتصادی این کشورها نیست بلکه نشان دهنده تغییر در سیاست های راهبردی شرکت های بزرگ خودروساز است که در حال انتقال پایگاه های خود از کشورهای توسعه یافته به سمت اقتصاد های نوظهور و کشورهای اروپای شرقی هستند. کشورهایی که وجه اشتراک عمده آنها در نزدیکی به بازار هدف، نیروی کار ارزان و سازمان نیافته، انرژی ارزان و صد البته چشم پوشی های سخاوتمندانه دولت های آن کشورها از منافع ملی است.

منبع : carx1