عاطفه سرنوشت ساز

ارزشمندترین و زیباترین هدیه خداوند را می‌توان در چشمان پرعطوفت و مهربان مادر دید. مهرمادری راز آفرینش و بوسه بر دستان او، ستایش عظمت پروردگار مهربان است. به راستی چگونه می‌توان به همه خوبی و یکرنگی که همه در قلب مادر جمع شده است، دست پیدا کرد و چگونه می‌توان زحمات این گوهر پربها را جبران کرد.
تشکیل خانواده به معنای پذیرفتن نقش‌های جدید و متفاوت و ورود به دنیایی تازه است؛ نقش‌هایی که برای اجرای آنها نیاز به عبور از مرز خودخواهی و منیت‌هاست. نقش مادری به عنوان محوری که دارای رکن اجرایی در فضای خانواده است، از دیرباز مورد توجه کارشناسان حوزه علوم اجتماعی قرار گرفته است بطوری که اکثر جامعه‌شناسان یا روانشناسان، جایگاه مادری را در اداره کردن خانه، تربیت فرزندان و در نهایت پرورش مهارت‌های اجتماعی افراد جامعه بسیار پراهمیت تلقی می‌کنند. آنها معتقدند بسیاری از آسیب‌های اجتماعی جامعه امروز را می‌توان در متعارف نبودن جایگاه مادر در خانواده و مشخص نبودن وظایف دیگر افراد ریشه‌یابی کرد.
● نقش مادر در محیط خانواده
دکتر مهدیس کامکار، روانشناس، سلامت و پویایی خانواده‌ها را تضمین‌کننده سعادت جامعه دانسته و درخصوص نقش مادر در رسیدن به سعادت جامعه می‌گوید: نقش عاطفی مادر از دوران جنینی و نخستین روزهای پس از تولد نوزاد در شکل‌گیری و تکامل شخصیت فردی حائز اهمیت است و مطابق با تحقیقات انجام‌شده در این زمینه، نقشی که مادر خانواده در این دوران ایفا می‌کند، وابسته به عوامل متعددی همچون سن، میزان تحصیلات، نوع نگرش مادر به زندگی، امکانات اقتصادی و نحوه رفتار مرد با همسر خویش است.
دکتر امان قرایی‌مقدم، آسیب‌شناس اجتماعی، دراین خصوص معتقد است: رفتار، طرز تفکر، احساسات و اعمالی که مادر در طول دوره بارداری انجام می‌دهد، در شکل‌گیری شخصیت و تربیت فرزندان مؤثر است.
این کارشناس اضافه می‌کند: پژوهش‌ها نشان می‌دهد نحوه شیردهی مادران، در شکل‌گیری خصوصیات رفتاری کودک در‌ آینده مانند پرخاشگری یا آرامش‌طلبی، سلطه‌جویی یا سلطه‌گری تأثیر می‌گذارد بطوری که آمارها نشان می‌دهد مادرانی که در مدت‌زمان طولانی با عطوفت و حوصله نوزادان خود را شیر می‌دهند، فرزندان آنها در آینده افرادی با شخصیت مثبت، خوشبین، انعطاف‌پذیر، با اعتماد به نفس بالا و آزادمنش هستند.
دکتر قرایی تصریح می‌کند: بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین نمرات تحصیلی دانش‌آموزان به چگونگی ایفای نقش مادران در محیط خانواده ارتباط مستقیم دارد بطوری که دانش‌آموزانی که مادران آنها نقش اجرایی و مدیریت پررنگ‌تری در فضای خانه دارند، فرزندان آنها در زمینه تحصیلی موفقیت‌های بیشتری را کسب می‌کنند.
از طرف دیگر، فاکتورهایی مانند وضعیت شغلی، میزان تحصیلات، سطح علمی و اطلاعات عمومی و بینش فردی مادر در ارتقای عملکرد تحصیلی و پرورش مهارت‌های اجتماعی فرزندان مؤثر است.
دکتر مهدیس کامکار، روانشناس، گذر زندگی سنتی و ورود به دنیای مدرن را عامل مهمی در تغییر نقش مادران در محیط خانواده و تبعات ناشی از آن می‌داند و معتقد است: در جامعه امروز تعاملات خانوادگی دستخوش تغییرات ناشی از گذر از دنیای سنتی است. اشتغال مادران یکی از دستاوردهای گذر از سنت به مدرنیته بوده که نقش مادران را دچار تغییراتی کرده است.
این روانشناس اضافه می‌کند، برای این که مادر بتواند تمامی مسئولیت‌ها را به درستی اجرا و نیازهای افراد جامعه را تأمین کند، نیاز به تعاون و همکاری اعضای خانواده با یکدیگر است. از آنجایی که نقش عاطفی مادر در فضای خانواده، حائز اهمیت است، همکاری اعضای خانواده سبب می‌شود که زنان از عهده ایفای این نقش به خوبی برآمده و سکاندار کشتی خانواده‌ای سالم و متعادل باشند.
● نقش مادر در خانواده از دیدگاه اسلام
دکتر حجت‌الاسلام محمدرضا سالاری‌فر درخصوص نقش مادر در خانواده از دیدگاه اسلام می‌گوید: نهاد خانواده از مقدس‌ترین نهادهای اجتماع محسوب شده و جایگاه مادر در نظام خانواده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است بطوری که تکریم مادر در روایات و احادیث بیش از پدر سفارش شده است.
دکتر سالاری‌فر تصریح می‌کند: کودک سالهای ابتدایی عمر خود را که مهمترین دوران زندگی از نظر شکل‌گیری و تکامل شخصیت فردی در آینده محسوب می‌شود، در دامان پرعطوفت و مهر مادر سپری می‌کند و رفتارهای مادر بطور مستقیم بر روح و روان او تأثیر می‌گذارد.
از طرف دیگر تأکید و سفارش‌های متعددی که درخصوص جایگاه مادر در آیات قرآن آمده یا از قول معصومین(ع) نقل شده، نشانگر منزلت بالای مادر و نقش پراهمیت او در تمام ابعاد زندگی خانوادگی است.
این کارشناس علوم اسلامی اضافه می‌کند: مسئولیتی را که مادر در محیط خانواده به منظور تربیت فرزندان به عهده دارد، در هیچ نهاد یا آموزشگاه دیگری نمی‌توان از افراد دیگر انتظار داشت و تأثیری که مادران در مسئله تربیت فرزندان بر جای خواهند گذاشت، هیچ یک از نظام‌های آموزشی نداشته و بطور کلی انتقال فرهنگ، عواطف، سنت‌ها و اخلاق از طریق آموزش‌هایی که مادران به فرزندان خود می‌دهند، انجام می‌گیرد.
قرآن کریم نیز از مادر به عنوان تکمیل‌کننده شخصیت دیگر اعضای خانواده و هدایت کانون خانواده به مسیر درست و ارزشمند یاد می‌کند.
حجت‌الاسلام محمدرضا سالاری‌فر معتقد است: در‌ آیات قرآن سفارشات زیادی درخصوص رعایت حق والدین و تکریم آنها شده است اما درخصوص تکریم مادر و ادای حق او آیاتی جداگانه آمده و در روایات نقل شده است نیکی به مادر باید دو برابر نیکی به پدر باشد. این سفارشات بیانگر اهمیت و جایگاه ویژه مادر در نظام خانواده است چراکه مادران بزرگترین سرمایه‌گذاران در مسائل تربیتی و روانی فرزندان هستند.
به عقیده کارشناسان حوزه علوم اجتماعی، توجه نکردن به مقام مادر و به جا نیاوردن حق وی، منجر به سست شدن بنای خانواده به عنوان اصلی‌ترین پایگاه اجتماعی می‌شود.
دکتر مهدیس کامکار، معتقد است در جامعه امروز که توجه به فردیت بیش از گذشته مورد اهمیت واقع شده و شمار خانواده‌های هسته‌ای بیشتر شده است، زنان و مادران نیز با حضور در عرصه‌های مختلف اجتماعی مسئولیت بیشتری پیدا کرده‌اند. این در حالی است که مسئولیت مادری و خانه‌داری که وظیفه سنگینی است، بر دوش آنها بوده و دیگر مسئولیت‌ها نیز به آن اضافه شده است.
این متخصص اضافه می‌کند: در صورتی که بین اعضای خانواده همکاری نباشد و مادران به امنیت عاطفی و روانی از جانب دیگر اعضای خانواده دست پیدا نکنند، تبعات متعددی بنیان خانواده را تهدید می‌کند. پیری زودرس و افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های جسمی و روحی، بی‌تفاوت شدن اعضای خانواده نسبت به یکدیگر و... از جمله مشکلاتی است که وقوع آنها را در کانون خانواده‌های هسته‌ای شاهد هستیم و آمار‌ آن در جامعه امروز رو به افزایش است.
دکتر محمدرضا سالاری‌فر، استاد دانشگاه، حوزه و پژوهشگر در این خصوص معتقد است: بزهکاری، فساد، جرم و جنایت و اعتیاد و سایر ضدارزش‌های اجتماعی، محصول بی‌توجهی و سستی مادر در مسئله تربیت فرزندان بوده و این بی‌توجهی می‌تواند ناشی از برقراری روابط و تعاملات ناصحیح میان افراد خانواده باشد.
این کارشناس اضافه می‌کند: تکریم مادر، مهمترین و مناسب‌ترین روش برای اهمیت دادن به جایگاه مادر و کمک به رشد و هدایت خانواده در مسیر درست است. ارتباطات کلامی و غیرکلامی و شیوه رفتار با مادر از دیدگاه اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
دکتر سالاری‌فر اضافه می‌کند: ارتباطات کلامی باید با نهایت احترام و متواضعانه بوده و کمترین مرتبه تندی که در زبان عربی به آن «اف» می‌گویند، در آن نباشد. در روایات آمده است، بهترین راه برای تکریم مادر این است که قبل از این که نیاز خود را به زبان آورد، دیگر اعضای خانواده باید درصدد رفع آن برآیند.
دکتر امان قرایی‌مقدم،‌ آسیب‌شناس اجتماعی نیز همکاری، توجه، قدرشناسی، مسئولیت‌پذیری و تقسیم وظایف اعضای خانواده نسبت به مادر را مهمترین روش پیشگیری از ایجاد آسیب‌های روانی و متزلزل شدن پایه‌های نظام خانواده می‌داند و معتقد است: والدین به عنوان تأثیرگذارترین افراد در زندگی کودک و نوجوان باید الگوهای مناسبی برای فرزندان خود بوده و صفاتی مانند احترام، همکاری و تعاون را با انجام رفتارهای مناسب به فرزندان خود آموزش دهند.

مریم بهریان

منبع : روزنامه ایران