بررسی میزان بروز آسیب های ناشی از سرسوزن در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی زنجان در سال ۸۷

● مقدمه :
آسیب های ناشی از سوزن نقش مهمی در مواجهه کارکنان بهداشتی با بیماری های منتقله از طریق خون دارند. این مطالعه با هدف تعیین میزان بروز اینگونه آسیب‌ها و بررسی عوامل خطر مرتبط در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی انجام گرفت.
مواد و روش ها : این مطالعه توصیفی – تحلیلی در سال ۸۷ بر روی ۲۰۰ نفراز پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی صورت گرفت . بدین منظور فرم جمع آوری اطلاعات در مورد تعداد ، محل و نحوه وقوع آسیب ها در طی سال ۸۷در اختیارپرسنل قرار داده شد .
▪ یافته های پژوهش :
میزان بروز آسیب های ناشی از سوزن در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی ۶۴ مورد در ۲۰۰نفر( حدود ۳۲%) در طی سال۸۷ برآورد گردید . ۳/۲۰% از آسیب دیدگان بیش از یکبار ( ۲ یا ۳بار) دچار آسیب شده بودند . شایع‌ترین محل‌ آسیب عبارت بود ازآسیب دست (۸/۹۴%) و آسیب سایر قسمتهای بدن (۲/۵%) . آسیب های دست چپ (۷۷%) بیش از ۳ برابر شایع‌تر از آسیب‌های دست راست (۲۳%) بود. شایع‌ترین مراحل وقوع آسیب تماس تصادفی با سرسوزن پس از انجام تزریق (۲/۶۰%) ، پوشش گذاری مجدد سر سوزن (۲/۱۹%) ، آماده سازی دارو (۱۵%) ، و در هنگام تزریق (۱/۵%) بود.
▪ نتیجه‌گیری نهائی :
نتایج نشان داد که میزان بروز آسیب های ناشی از سوزن در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی سال ۸۷ قابل توجه بوده و اغلب این آسیب ها پس از پایان تزریق و بعلت دفع نامناسب سرنگ وتماس تصادفی با آن به وقوع پیوسته است . تأکید بر آموزش پرسنل در مورد دفع بهداشتی سرسوزن‌ها پس از تزریق توصیه می گردد .
● مقدمه
آسیب های ناشی از سوزن و دیگر اجسام نوک تیز یک منبع شناخته شده و مهم مواجهه کارکنان بهداشتی با بیماریهای منتقله از طریق خون است(۱). این آسیب ها نه تنها یک خطر جدی برای کارکنان بهداشتی محسوب شود، بلکه بیماران و دیگر دریافت کنندگان خدمات بهداشتی و حتی عموم مردم نیز گاهاً ممکن است از طریق آن ها در معرض ابتلا به بیماری‌های عفونی خطرناک قرار گیرند (۲).علیرغم تدابیر مختلفی که طی سال های اخیر به منظور کاهش موارد و پیشگیری از این آسیب ها، اندیشیده شده است، ولی به علت عدم رعایت اصول تزریق ایمن، این‌گونه آسیب ها همچنان در کارکنان بهـداشتی به‌وقوع می پیوندند(۲). تنها در ایالات متحده آمریکا سالیانه حدود ۸۰۰-۶۰۰ هزار مورد آسیب ناشی از سوزن و اجسام نوک تیز در کارکنان بهداشتی رخ می دهد. در این کشور بالاترین میزان بروز آسیب های ناشی از سوزن در پرستاران (۷/۴۹ درصد) و پس از آن در پزشکان (۶/۱۲درصد) گزارش شده است(۳).مطالعات انجام شده در کشورهای در حال توسعه حاکی از آنست که شیوع آسیب های ناشی از سوزن در کارکنان بهداشتی این کشورها بیشتر از کشورهای پیشرفته است. به‌عنوان مثال در مطالعه ای که در سال ۲۰۰۱ مــیلادی بر روی گروهـی از پرستاران چینـــی صورت گرفت، ۸۲ درصد از آن ها طی یک سال قبل از انجام مطالعه دچار آسیب ناشی از سوزن شده بودند(۴).سازمان بهداشت جهانی تخمین می زند که سالیانه حدود ۱۲ میلیون تزریق در دنیا صورت می گیرد که ۹۰ درصد از آن ها با مقاصد درمانی انجام شده و ۱۰ درصد نیز مربوط به فعالیت های ایمن سازی و واکسیناسیون می باشد. بررسی ها نشان می دهد که حداقل ۳۰ درصد از تزریقات در کشورهای در حال توسعه غیرایمن می باشند(۵).
هدف از انجام مطالعه حاضر بررسی میزان بروز آسیب های ناشی از سوزن در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی سال ۸۷می باشد.
▪ مواد و روش ها
این مطالعه توصیفی – تحلیلی در سال ۱۳۸۷ انجام گرفت.
جمعیت هدف، ۲۰۰ نفر از پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی درسال ۸۷
به منظور انجام مطالعه یک فرم جمع آوری اطلاعات تهیه گردید. این فرم شامل اطلاعات جمعیت شناختی از جمله سن، جنس و میزان تحصیلات و تعدادی سوال در مورد تعداد، محل و نحوه وقوع آسیب با سوزن می‌باشد. از نظر مرحله ای عملیات تزریق به ۴ بخش تقسیم شد:
۱) آماده سازی دارو جهت تزریق یا سرنگ جهت خونگیری
۲) هنگام تزریق
۳) در هنگام پوشش گذاری مجدد سرسوزن در صورتی‌که چنین اقدامی صورت گرفته باشد.
۴) مرحله پس از پایان تزریق و به علت تماس تصادفی با سرسوزنی که به طور مناسبی دفع نشده است.
همچنین در فرم مذکور از فرد آسیب دیده در مورد گزارش آسیب به مراجع مسوول، اقدامات احتــمالی به عمــل آمده پس از وقوع آسیب، سابقه واکسیناسیون بر علیه هپاتیت «ب» و سابقه گذراندن کلاس های آموزشی در خصوص پیشگیری از آسیب های ناشی از سوزن و اجسام نوک تیز پرسش بعمل آمده بود..
پس از پایان جمع آوری اطلاعات. توزیع فراوانی متغیرهای جمعیت شناختی متغیرهای مربوط به تعداد، محل و نحوه وقوع آسیب ها و گزارش آن ها، اقدامات پس از آسیب، سابقه واکسیناسیون هپاتیت «ب» و گذراندن کلاس‌های آموزشی محاسبه گردیدند.به‌منظور بررسی رابطه میان گذراندن کلاس های آموزشی با گزارش کردن آسیب و اقدامات پیشگیرانه پس از وقوع آسیب و همچنین رابطه میان وقوع آسیب تجزیه و تحلیل داده ها به وسیله نرم افزار SPSS-۱۰ انجام گرفت و سطح معنی داری کمتر از ۰۵/۰ در نظر گرفته شد.
▪ یافته های پژوهش
درپژوهش انجام شده ۲۰۰ نفر از پرسنل درمانی مرکز آموزشی درمانی آیت اله موسوی فرم های جمع آوری اطلاعات مربوط به آسیب های ناشی از سوزن را تکمیل نمودند. میزان بروز این آسیب ها در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی سال ۸۷ حدود ۳۲ درصد بود.
۴۲ نفر (۶۶ درصد) از آسیب دیدگان، زن و ۲۲ نفر (۳۴درصد) مرد بودند. میانگین سنی آسیب دیدگان ۶/۳۳ سال با انحراف معیار ۶/۹ سال بود.. ۵/۹۱ درصد از آسیب دیدگان راست دست و مابقی چپ دست بودندتوزیع فراوانی و خصوصیات آسیب های ناشی از سوزن در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی به تفکیک تعداد و محل آسیب و مرحله ای از عملیات تزریق که آسیب در طی آن رخ داده است در جدول (۱) نشان داده شده است.
همان‌گونه که مشاهده می شود ۲۱/۳ درصد از آسیب دیدگان بیش از یکبار (۲یا ۳ بار) درطی سال۸۷ دچار آسیب شده اند. بنابراین در مجموع ۷۸ مورد آسیب در ۶۴ نفر پرسنل آسیب دیده رخ داده است. شایع‌ترین محل های آسیب به ترتیب عبارت بودند از دست، پا و ناحیه شکم .
از لحاظ مرحله ای از عملیات تزریق که در طی آن آسیب رخ داده است شایع‌ترین مراحل به ترتیب عبارت بودند از تماس تصادفی با سر سوزن پس از انجام تزریق (۲/۶۰درصد)، پوشش گذاری مجدد سرسوزن (۲/۱۹درصد)، آماده سـازی دارو (۱۵ درصد) و در هنگام تزریق (۱/۵ درصد).
از ۶۴ نفر پرسنل آسیب دیده، ۲۸ نفر (۱/۲۸درصد) پس از آسیب دیدگی، موضوع را به واحد کنترل عفونت مرکز گزارش نموده بودند(جدول ۲). اقدام به گزارش در پرسنلی که قبل از شروع تزریق (مرحله آماده سازی دارو) دچار آسیب شده بودند کمتر از کسانی بود که پس از آن آسـیب دیده بودند (۰۳/۰ =‌P).
* حد اقل سه دوز واکسن هپاتیت ب
اغلب افراد آسیب دیده، پس از وقوع آسیب هیچگونه اقدامی در جهت پیشگیری از ابتلاء به بیماری های منتقله از طریق خون ننموده بودند، ولی بقیه پرسنل آسیب دیده اقدامات مختلفی همچون فشار موضع آسیب به منظور خارج کردن خون، شستشوی محل آسیب با آب و صابون، ضدعفونی محل آسیب با الکل یا بتادین، استفاده از واکسن و ایمونوگلوبولین ضد هپاتیت «ب» و انجام آزمایش HBS Ag را بعمل آورده بودند.
از نکات قابل توجه آن‌که از ۱۱ نفر پرسنلی که سابقه واکسیناسیون برعلیه هپاتیت ب نداشتند، هیچکدام پس از آسیب اقدام پیشگیرانه در جهت مصون سازی برعلیه این بیماری بعمل نیاورده بودند و تنها یک نفر اقدام به انجام آزمایش HBS Ag از خود نموده بود. ولی ۴ نفر از آسیب دیدگانی که سابقه واکسیناسیون ناقص یا کامل برعلیه هپاتیت ب داشتند، پس از آسیب دیدگی اقدام به تلقیح واکسن و ایمونوگلوبولین ضدهپاتیت ب نموده بودند. ۷۸% از پرسنل آسیب دیده اظهــــار نمودند که قبلاً کلاس های آموزشی در مورد روش‌های پیشگیری از آسیب های ناشی از سوزن را گذرانده اند. میان گذراندن کلاس‌های آموزشی و گزارش نمودن آسیب به وسیله پرسنل (۶۶۲/۰=P) و همچنین میان گذراندن این کلاس ها و انجام اقدامات پیشگیرانه پس از آسیب (۳۸۶/۰= P) رابطه معنی داری وجود نداشت.
همچنین میان راست دست یا چپ دست بودن و دست آسیب دیده (راست یا چپ) نیز رابطه معنی داری ازنظرآماری مشاهده نگردید(۲۵۴/۰= P).
● بحث و نتیجه‌گیری
مواجهه با عوامل بیماریزای منتقله از طریق خون در طی آسیب های ناشی از سوزن یک خطر جدی برای کارکنان بهداشتی محسوب می گردد.
میزان بروز آسیب های ناشی از سوزن در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی سال ۸۷
(حدود ۳۲درصد) قابل توجه می باشد. مطالعات مختلف نشان می دهند که بیش از نیمی از موارد آسیب های سوزن و اجسام نوک تیز به وسیله پرسنل بهداشتی گزارش نمی گردند (۳،۲). بنابراین میزان بروز واقعی آسیب های ناشی از سوزن در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی سال ۸۷احتمالاٌ بیش از میزان محاسبه شده است(حدود۷-۶درصد). همچنین ۹/۷۱ درصد از پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی درسال ۸۷اظهار نمودند که پس از وقوع آسیب موضوع را به مراجع ذیصلاح (واحد کنترل عفونت مرکز) گزارش ننموده اند. عدم گزارش موارد آسیب دیدگی در مطالعات انجام شده در کشورهای دیگر نیز قابل توجه است.در مطالعه پرستاران چینی ۴۲درصد از آن ها از مرجعی که باید وقوع آسیب را به آن گزارش کنند اظهار بی اطلاعی نموده بودند(۴).در مطالعه دانشجویان رشته پرستاری در کشور تایوان نیز فقط ۱۳ درصد از دانشجویان پس از وقوع آسیب، آنرا به طور رسمی گزارش کرده بودند(۸).
علل متفاوتی برای عدم گزارش آسیب های ناشی از سوزن مطرح شده اند. بعضی از کارکنان بهداشتی تصور می کنند که چنانچه پس از گزارش آسیب دیدگی مشخص گردد که به یک بیماری عفونی مبتلا شده اند، این موضوع ممکن است در آینده شغلی آن ها تاثیر منفی داشته باشد. یک علت شایع دیگر برای عدم گزارش موارد آسیب اعتقـــاد پرسنل به این مطلب است که آسیب خطر قابل توجهی به همراه ندارد(۹).
در مطالعه دانشجویان پرستاری در تایوان، علل مطرح شده عبارت بودند از آسیب با سرنگ استفاده نشده (۴۴ درصد)، عدم آگاهی از نیاز به گزارش دهی (۳/۹ درصد)، اعتقاد به غیرعفونی بودن بیمار (۷/۵ درصد) و نداشتن فرصت کافی و مشغله زیاد (۲ درصد) (۸).
در مطالعه حاضر فرم جمع آوری اطلاعات شامل علل عدم گزارش آسیب نبوده است ولی پرسنلی که در مرحله آماده سازی واکسن دچار آسیب شده بودند کمتر از پرسنلی که در حین تزریق یا پس از آن آسیب دیده بودند اقدام به گزارش نموده بودند(۰۳/۰=P).
به نظر می رسد عدم وجود دستورالعمل مشخصی برای گزارش دهی آسیب های شغلی در کارکنان بهداشتی در گزارش دهی ناکافی کارکنان آسیب دیده بی تاثیر نباشد.
سیستم گزارش دهی باید شامل یک دستورالعمل مشخص و مکتوب برای گزارش فوری، ارزیابی، مشاوره، درمان و پیگیری مواجهه های شغلی کارکنان بهداشتی که آن ها را در معرض خطر ابتلا به بیماریهای منتقله از طریق خون قرار می دهد، باشد. گزارش فوری مواجهه نه تنها از نظر درمان فرد آسیب دیده دارای اهمیت است بلکه در شناسایی مخاطرات شغلی موجود و روش های پیشگیری از آن ها می تواند بسیار مفید باشد. این سیستم باید طوری طراحی شود که آسیب دیدگان به مشاورین متخصص دسترسی آسان داشته و در عین حال محرمانه بودن موضوع مدنظر قرار گیرد (۲). مشاوره پس از آسیب علاوه بر آنکه در ارزیابی اولیه خطر انتقال بیماریهای عفونی و در صورت نیاز انجام اقدامات پس از مواجهه مفید است، می تواند موجب کاهش پیامدهای روانی در فرد آسیب دیده گردد (۶).
در پژوهش انجام شده ۹/۷۱ درصد از آسیب دیدگان پس از وقوع آسیب هیچ اقدامی در جهت کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های منتقله از طریق خون به عمل نیاورده بودند. محدود اقدامات انجام شده عبارت بودند از: شستشوی محل آسیب با آب و صابون (۴/۶درصد)، ضدعفونی محل آسیب با الکل یا بتادین (۶/۱۰درصد) و استفاده از واکسن و ایمونوگلوبولین هپاتیت ب (۵/۸درصد). از جمله اقداماتی که پس از وقوع آسیب با سوزن و دیگر اجسام نوک تیز ممکن است خطر انتقال بیماری‌های منتقله از طریق خون را کاهش دهد، شستشوی محل آسیب با آب و صابون است که باید بلافاصله پس از وقوع آسیب انجام شود. هیچ شواهدی مبنی بر اینکه اقداماتی همچون بکار بردن مواد ضدعفونی کننده در محل آسیب یا فشار موضع آسیب دیده جهت خارج کردن خون تاثیری بر کاهش خطر انتقال بیماری‌های عفونی داشته باشند وجود ندارد(۶،۲).
نتایج مطالعه حاضر نشان می دهد که اغلب (۲/۶۰درصد) آسیب های ناشی از سوزن در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی سال ۸۷ پس از پایان تزریق و به علت دفع نامناسب سرنگ و تماس تصادفی با آن به وقوع پیوسته است. پوشش گذاری مجدد سرسوزن به عنوان یکی از علل شایع آسیب با سوزن ۲/۱۹ درصد از موارد را شامل شده است.
در مطالعه پرستاران چینی ۴۳درصد از موارد آسیب ناشی از پوشش گذاری مجدد سرسوزن بوده است و در بررسی دانشجویان پرستاری در کشور تایوان نیز این اقدام شایع‌ترین علت آسیب دیدگی گزارش گردیده است (۸،۴). درصدقابل توجه آسیب های پس از انجام تزریق نشانگر آنست که کارکنان بهداشتی هنوز به اهمیت دفع بهداشتی سرسوزن پس از پایان تزریق توجه کافی ندارند.در مجموع ۸۵ درصد از آسیب های سوزن در پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی سال ۸۷ پس از شروع تزریق رخ داده و احتمال انتقال عوامل بیماری‌زا را در پی داشته است.
با توجه به این‌که ظروف مقاوم دفع سرسوزن و اجسام نوک تیز به تعداد کافی در اختیار تمام بخشهای درمانی قرار داده شده بود، علت وقوع این آسیب ها را نمی‌توان به عدم وجود امکانات و تجهیزات کافی نسبت داد و به نظر می‌رسد که عدم التزام پرسنل به دفع صحیح و بهداشتی سرنگ‌ها نقش مهم‌تری در این خصوص داشته باشد.
اگر چه ۷۸ درصد از پرسنل درمانی مرکزآموزشی درمانی آیت اله موسوی سال ۸۷ اظهار نموده اند که قبلاٌ کلاس‌های آموزشی در مورد روش های پیشگیری از آسیب های سوزن را طی نموده اند ولی نتایج مطالعه حاضر نشان می دهند که از لحاظ گزارش آسیب و انجام اقدامات پیشگیرانه پس از وقوع آسیب تفاوت معنی داری میان کسانی که این کلاس ها را گذرانده و آن هایی‌که نگذرانده اند وجود ندارد (بترتیب ۶۶۲/۰=P و ۳۸۶/۰=P). به نظر می‌رسد ارتقاء سطح کیفی آموزش در چنین کلاس‌هایی در بهبود عملکرد کارکنان بهداشتی موثر باشد.
بررسی های نشان می دهند که در حال حاضر مهم‌ترین روش کاهش آسیب های ناشی از سوزن، دفع ایمن و بهداشتی سرنگ های مصرف شده است (۶). نتایج مطالعة حاضر نیز با این موضوع هم‌خوانی دارد.
● پیشنهادات
راهکارهای پیشگیری از آسیب های ناشی از سوزن باید طی یک برنامه جامع تمام جوانب از جمله پرسنل، محیط کار و مدیران بهداشتی را در بر گیرد. آموزش و ارتقا سطح آگاهی کارکنان بهداشتی، تغییر رفتارهای پرخطر در محیط کار، تهیه و تامین تجهیزات ایمن و کنترل استانداردهای محیط کار از مهم‌ترین اجزاء این برنامه می باشند. برگزاری کلاس های آموزشی بطور مستمر با تاکید بر گزارش دهی آسیب ها و بهبود عملکرد پرسنل در خصوص دفع بهداشتی سرنگ ها توصیه می گردند.

نویسندگان : رقیه یونسلو ،کارشناس پرستاری و کارشناس ارشد فیزیولو ژ‍ی ، مرکز آموزشی درمانی آیت اله موسوی
پروین شاهین ، کارشناس پرستاری، پرستارکنترل عفونت مرکز آموزشی درمانی آیت اله موسوی
تقی بیات، بهیار، مرکز آموزشی درمانی آیت اله موسوی
ارسال از : رقیه یونسلو
Referencess
Rogers B, Goodno L. Evaluation of interventions to prevent needle stick injuries in health care occupations. Am J Prev Med ۲۰۰۰; ۱۸: ۹۰-۹۸.
Beltrami EM, Williams IT. Shapiro CN, Chamberland ME. Risk and management of blood-borne infections in health care workers. Clin Microb Rev ۲۰۰۰; ۱۳(۳): ۳۸۵-۴۰۷.
NIOSH Alert. Preventing needlestick injuries in health care settings. DHHS (NIOSH) publication. No.۲۰۰۰-۱۰۸-۱۹۹۹. Available from: URL: http://www.cdc.gov/noish.htm
Phipps W, Honghong W, Min Y, Burgess J, Pellico L, et al. Risk of medical sharps injuries among Chinese nurses. Am J Infect Control ۲۰۰۲; ۳۰: ۲۷۷-۸۲.
Drain PK, Rasaivao J, Carnell M. Introducing auto-disable syringes in to a developing country&#۰۳۹;s immunization program. ۲۰۰۱. Available from: URL: http://www.apha.confex.com
Bowden FJ. Needlestick injuries in primary care. Aust Preser ۲۰۰۱; ۲۴: ۹۸-۱۰۰.
Carvajal X; Santiesteban G. Progress and lesions from Costa Rica&#۰۳۹;s rubella campaign. EPI Newsletter ۲۰۰۱; (۳): ۱-۵.
Shiao JS, Mclaws ML, Huang KY, Guo YL. Student nurses in Taiwan at high risk for needlestick injuries. Ann. Epidemiol ۲۰۰۲; ۱۲: ۱۹۷-۲۰۱.
Stein AD, Makarawo TP, Ahmad MFR. A survey of doctors&#۰۳۹; and nurses&#۰۳۹; knowledge, attitudes and compliance with infection control guidelines in Birmingham teaching hospitals. J Hosp Infect. ۲۰۰۳; ۵۴: ۶۸-۷۳.
۱۰- Hoekstra E. Immunization, Injection Safety. Available from. URL:http://www. Unicef. Immunization.htm
Global alliance for vaccines and immunization. GAVI immunization focus. ۲۰۰۲. Available from: URL: http://www.vaccinealliance.org