شما هم IBS دارید؟

هشتم خرداد، روز جهانی گوارش است و امسال این روز به نام یکی از مشکلات شایع گوارشی، یعنی نشانگان روده تحریک‌پذیر یا IBS نامگذاری شده است. نشانگان روده تحریک‌پذیر یک اختلال شایع گوارشی است که ۱۰تا۲۰ درصد افراد جامعه به آن مبتلا هستند. بر اساس گزارش‌های انجمن جهانی گوارش، به دلیل آگاهی نداشتن مردم و بیماران از IBS این موضوع نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا در حال تبدیل شدن به یک مشکل جهانی است، به نحوی که میلیون‌ها نفر روزانه با مشکلات و علایم ناخوشایند آن دست و پنجه نرم می‌کنند. به این بهانه گفتگویی با دکتر رضا انصاری، فوق تخصص گوارش و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام داده‌ایم که می‌خوانید...
▪ آقای دکتر! نشانگان روده تحریک‌پذیر یا IBS چه‌طور بوجود می‌آید؟
ـ IBS یک اختلال حرکتی در روده‌ها و عموما در روده بزرگ است که به دنبال آن فرد با اختلال ترشحی مواجه می‌شود. IBS همان‌طور که گفتم، یک نوع اختلال است. در واقع هیچ‌گونه ناهنجاری یا مشکل ساختاری در روده وجود ندارد بلکه صرفا حالتی است که در آن حرکات غیرارادی روده‌ها کم یا زیاد شده و نظم طبیعی خود را از دست می‌دهند. درست مانند موتور یک ماشین که ممکن است کلیه قطعات آن سالم باشند ولی به دلایل مختلف خللی در ریتم کارکردن موتور رخ داده باشد. این اختلال در حرکات روده‌ای با استرس روحی شدیدتر شده و سبب بروز دل درد و علایم گوارشی دیگر می‌شود که به این مجموعه علایم «نشانگان روده‌ تحریک‌پذیر» گفته می‌شود. یعنی نمی‌توان گفت که IBS یک بیماری است.
▪ علایم و نشانه‌های IBS شامل چه مواردی است؟
ـ علایم می‌توانند کاملاً متغیر باشند. این علایم با توجه به میزان و نوع غذایی که می‌خوریم، وضعیت‌های استرس‌زا و حتی دوره‌های قاعدگی زنان فرق می‌کند. درد و ناراحتی ممکن است در بخش‌های مختلف شکم رخ بدهد. درد معمولاً ظاهر شده و از‌بین می‌رود. طول هر دوره درد می‌تواند به میزان زیادی متفاوت باشد. درد غالباً به هنگام دفع گاز یا مدفوع تسکین پیدا می‌کند. شدت درد می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد که از هر فردی به فرد دیگر و در زمان‌های مختلف در یک فرد متفاوت است. از دیگر علایم IBS تغییر در اجابت مزاج است. روده تحریک‌پذیر سبب دوره‌های تکرار شونده یبوست یا اسهال یا اسهال و یبوست متوالی می‌شود که همراه با دل‌پیچه، ‌نفخ‌ کردن و خروج گاز است. ممکن است برخی افراد دوره‌های اسهال و برخی دیگر دوره‌های یبوست داشته‌ باشند. علایم دیگر بیماری شامل نفخ، گاز، آروغ زدن، سوزش سردل، اختلال در بلع، سیری زودرس و حالت تهوع است.
▪ علت بروز IBS چیست؟
ـ تئوری‌های مختلفی در این زمینه ارایه شده ولی علت بروز این اختلال به صورت قطعی، هنوز مشخص نیست. آنچه امروز از دست علم برمی‌آید، این است که بیماران را در کنترل علایم ناخوشایند IBS و افزایش کیفیت زندگی‌شان یاری دهد.
▪ آیا سن و جنس خاصی را درگیر می‌کند؟
ـ شیوع IBS در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است و ممکن است در هر سنی بروز کند ولی معمولا افراد زیر ۴۰سال را درگیر می‌کند.
▪ استرس و عصبی بودن هم در بروز آن نقش دارد؟
ـ نمی‌توان با قاطعیت گفت که استرس و اضطراب موجب بروز IBS می‌شود ولی به هر حال عموم مبتلایان به IBS را افراد زود رنج، حساس، عصبی و وسواسی تشکیل می‌دهند.
▪ به نظر می‌رسد یکی از نگرانی‌های مبتلایان به IBS آن است که این اختلال زمینه‌ساز بروز بیماری‌های مزمنی مانند سرطان شود. آیا این احتمال وجود دارد؟
ـ ببینید، بدون تردید یکی از موضوعاتی که در خصوص اطلاع‌رسانی در رابطه با IBS نیازمند عزم ملی و آموزش فراگیر است و همه گروه‌ها اعم از کادر درمانی، خانواده‌ها و بخصوص رسانه‌ها باید همکاری کنند، همین موضوعی است که شما به آن اشاره نمودید.
یکی از دغدغه‌های پنهان و آشکار مبتلایان به IBS نگرانی غیرقابل وصف آنها از پیشروی IBS است که موجب پیگیری‌های مستمر و مراجعات مکرر ایشان به مطب پزشکان و درخواست انجام انواع آزمایشات و عکسبرداری‌های مختلف است. در صورتی که کلیه کسانی که مبتلا به IBS هستند باید اطمینان خاطر داشته باشند که به هیچ‌وجه این اختلال به هیچ بیماری مزمنی تبدیل نمی‌شود. درست است که IBS دردناک است و دردهای آن گاهی مبهم، غیرقابل پیش‌بینی و مختل کننده برنامه‌های زندگی است اما خوشبختانه رابطه‌ای میان IBS و بیماری‌های وخیم‌تری مانند بیماری‌های التهابی روده یا سرطان وجود ندارد.
▪ آیا مبتلایان به این نشانگان محدودیت غذایی خاصی دارند؟
ـ بله، بیشتر افراد مبتلا به IBS حساسیت‌های غذایی خاص خودشان را دارند و بنا بر تجربه شخصی می‌توانند تخمین بزنند که کدام غذاها موجب تشدید علایم IBS می‌شود. به طورکلی باید گفت غذاهایی نظیر انواع کلم، پیاز، حبوبات و نوشابه‌های گازدار را که سبب تولید گاز و نفخ آنها می‌شوند، مصرف نکنند. از غذاهای چرب، الکل و غذاهای کافیین‌دار مانند قهوه استفاده نکنند. باید بدانند که آدامس موجب بلع هوا می‌شود و بنابراین از جویدن آدامس باید خودداری کنند و نکته دیگر اینکه اگر بعد از مصرف لبنیات دچار اسهال می‌شوند، احتمالاً دچار عدم تحمل لاکتوز هستند.
▪ سیگار چه‌طور؟
ـ بله، این افراد به دو دلیل باید از استعمال سیگار دوری کنند. اولا سیگار سبب تشدید حرکات دستگاه گوارش می‌شود. ثانیا اینکه همراه با کشیدن سیگار، حجم قابل توجهی از هوا وارد دستگاه گوارش می‌شود.
▪ این روزها بحث پروبیوتیک‌ها داغ است. آیا پروبیوتیک‌ها در IBS موثرند؟
ـ پروبیوتیک‌ها‌ حاوی ‌باکتری‌های زنده‌ای هستند که به عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کنند. امروزه با اضافه کردن پروبیوتیک‌ها به بسیاری از فرآورده‌های لبنی، امکان دریافت آن به سهولت میسر است. این مواد ممکن است با برقراری تعادل میان انواع باکتری‌ها در روده و احتمالا با تاثیر بر دستگاه ایمنی به رفع مشکلات روده‌ای کمک کنند. به هر حال با توجه به شرایط خاص هر یک از مبتلایان بهتر است در خصوص رژیم غذایی و نیز مصرف این فرآورده‌ها با پزشک مشورت شود.
▪ چه تغییرات دیگری در شیوه زندگی این افراد ضرورت دارد؟
ـ فشار عصبی، استرس و اضطراب موجب تشدید علایم IBS می‌شود. یعنی هر چه قدر مبتلایان به IBS در کنترل استرس خود موفق باشند، به همان میزان نیز می‌‌توانند درد و علایم گوارشی خود را کاهش دهند.
▪ درمان خاصی هم در این زمینه وجود دارد؟
ـ تاکنون هیچ درمانی برای IBS یافت نشده است ولی بهترین درمان‌ شامل کنترل استرس و ایجاد تغییر در رژیم غذایی است. نکته دیگر اطمینان پزشک به بیمار از این جهت که اختلال آنها IBS است، نه اختلالی جدی‌تر. این کسب اطلاع و اطمینان خاطر از عدم پیشرونده بودن IBS توانسته است کمک بزرگی به تسکین شدت علایم و کنترل سایر عوامل تشدید کننده بیماری کند. به هر حال در صورت نیاز و تشخیص پزشک، قطعا از دارو درمانی نیز برای تسهیل امور استفاده می‌شود اما آنچه که از اهمیت ویژه‌ای در این زمینه برخوردار است، آن است که افراد نباید به هیچ عنوان سرخود اقدام به استفاده از دارو نمایند چرا که دارو بر اساس علایم خاص هر فرد متفاوت و متغیر است. بیماران باید بدانند درمان معمولاً یک فرایند طولانی مدت خواهد بود. مهم این است که با پزشک معالج خود در مورد علایم، نگرانی‌ها و هرگونه محرک تنش‌زا یا مسایلی که در خانه، محل کار یا در خانواده به‌وجود می‌آید گفتگو کنند.‌
● ۸ توصیه‌ غذایی علیه IBS
۱) برای افزایش حجم مدفوع، یک رژیم غذایی معمولی با تاکید بر دریافت مواد غذایی پرفیبر توصیه می‌شود. این رژیم به کاهش فشار و تنظیم حرکات طبیعی روده کمک می‌کند. دریافت روزانه ۲۰ تا ۳۰ گرم فیبر غذایی شامل انواع سبزی، میوه، حبوبات و غلات سبوس‌دار مانند نان سنگک، بربری یا نان سبوس‌دار نیز کمک‌کننده است. البته افراط در مصرف گندم سبوس‌دار می‌تواند سبب تشدید علایم شود.
۲) غذاهای کم‌چرب بخورید. مصرف غذاهای کم‌چرب، انقباضات روده‌ای پس از صرف غذا را کاهش داده و سبب کاهش دردهای شکمی می‌شود.
۳) به جای سه وعده غذای پرحجم، ۵ یا ۶ وعده غذای کم حجم و با فاصله زمانی کم مصرف کنید.
۴) آب و مایعات فراوان بنوشید (۸ تا ۱۰ لیوان در روز.)
۵) از مصرف بیش از اندازه غذاهای چرب، کافیین‌دار، انواع قند به‌خصوص فروکتوز و لاکتوز (در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز) پرهیز کنید.
۶) غذاهایی را که سبب تولید گاز و نفخ می‌شوند، مصرف نکنید. این غذاها شامل انواع کلم، پیاز، پیازچه، فلفل سبز، عدس، نخود، لوبیا و نوشابه‌های گازدار است.
۷) مصرف قرص نعناع در بعضی بیماران مفید است. نعناع سبب کاهش انقباضات عضلات روده‌ای می‌شود. البته قبل از مصرف قرص نعناع یا هر نوع گیاه دارویی باید با پزشک خود مشورت کنید چون ممکن است موجب تشدید علایم بیماری شما شود.
۸) استراحت و کاهش استرس هم می‌تواند در تخفیف علایم این بیماری مفید واقع شود.

محمدمهدی فخاری

منبع : روزنامه سلامت