جای خالی برنامه های هد فمند

سپیده، دختر ۱۲ ساله ای که با خوشحالی کلید را داخل قفل در می چرخاند و سرمست از آغاز فصل تعطیلات و پایان امتحانات خردادماه وارد منزل می شود، آن قدر در رویای پرشور و شوق خود غرق شده است که با کفش قدم بر سرامیکهای خوش رنگی که تازه مادر آنها را تی کشیده و برق انداخته می گذاردش و در چشم بر هم زدنی شادی کنان کاغذهای سفید و جزوه های امتحانی را به آسمان پرتاب می کند، اما به ناگاه با ابروان گره شدأ مادر روبرو می شود که با غرولند به این حرکات او اعتراض دارد...
اما پس از چند هفته که از پایان امتحانات می گذرد، پشت سر نهادن اوقات فراغت آن هم در بی هدفی او را کلافه کرده، تا نیمه های شب پای بازیهای تکراری و خشن رایانه ای، برنامه های تلویزیونی و صبح ها تا دیروقت خوابیدن و بهم خوردن تنظیم خواب و خوراک او را در سردرگمی و بی هدفی قرار داده است.
پایان امتحانات مدارس، شروع فصل تابستان و فصل اوقات فراغت دانش آموزان آغاز داستانی تکراری است. خردادماه همواره با بحث اوقات فراغت میلیونها دانش آموز شروع می شود و اینکه برای سه ماه تعطیلی این دانش آموزان چه کنیم و چه برنامه ای داشته باشیم، کارشناسان علوم تربیتی بر این باورند اگر از اوقات فراغت تابستانی به خوبی استفاده شود، می تواند به دورانی اثرگذار در زندگی حال و حتی آینده کودکان و نوجوانان تبدیل گردد. اوقات فراغت؛ بخش جدایی ناپذیر زندگی نوجوانان و جوانان امروزی است که چگونگی نحوه گذران آن، هم ممکن است باعث سلامت رشد و کمال شود و هم موجب کندی انحراف و انحطاط آدمی گردد. به خصوص در دوره نوجوانی که اوقات فراغت اهمیت زیادی دارد، زیرا نوجوان از یک سو مایل به برقراری ارتباط با دیگران بویژه همسالان خود است، از یکنواختی گریزان است و در کارها و امور زندگی تنوع می خواهد و از سوی دیگر، هنوز به پختگی کامل نرسیده است.
به بیان دیگر می توان گفت که اگر نوجوان برای گذراندن اوقات فراغت درست راهنمایی نشود، ممکن است به انجام اموری گرایش پیدا کند که آثار نامطلوبی بر او داشته باشد، که در این میان نقش والدین و مسئولان آموزش و پرورش بخصوص مربیان تربیتی پررنگ تر از دیگران ظاهر می شود و آنها باید برای کمک به این قشر پویا و آینده ساز جامعه اهتمام ورزند. ساختار جمعیتی نشان می دهد که کشور ما از جوان ترین کشورهای دنیا است. این موضوع گذشته از مزایا و معایب آن، لزوم برنامه ریزی های دقیق و کارشناسانه را برای نسل جوان جامعه خاطرنشان می کند.
● دغدغه خانواده ها
اوقات فراغت با هدف گذراندن وقت برای فعالیت خاص و با هدف بهره وری از زمان صورت می گیرد و زمینه ساز تربیت غیررسمی نوجوانان است.
تحقیقات نشان می دهد که میان انواع تربیت، تربیت غیررسمی و زمینه های اجتماعی- فرهنگی بیش از محیط و عوامل در تغییر رفتار مؤثر است. بنابراین اگر تربیت غیررسمی در زمینه هایی صورت گیرد که مورد علاقه و رغبت افراد باشد و با ظرفیتهای روانشناختی و زمینه های اجتماعی- فرهنگی آنان هماهنگی داشته باشد، تأثیرات مثبت بیشتری بر رشد آنان خواهد گذاشت: فعالیتهای غیررسمی و مورد علاقه نوجوانان که معمولا آزادانه انتخاب می شود، تأثیر غیرقابل انکاری در جوانب مختلف رشد آنان به جای می گذارد.
خانم زهرا اعتظادی ۴۷ ساله و خانه دار است. او که امتحانات پسر ۱۱ ساله اش تا چند روز دیگر به پایان می رسد و دل مشغولی پر کردن اوقات فراغت فرزندش را دارد می گوید: «مسئولان آموزش و پرورش باید باتوجه به روحیه بچه ها، به گونه ای برای تابستان آنها برنامه ریزی کنند که آنها با انگیزه و رغبت در کلاسها شرکت کنند و از حضور در کلاس احساس خستگی نکنند.»
وی می گوید: «برنامه ریزان و طراحان مسائل تربیتی و آموزشی باید در گزینش و انتخاب معلمان کلاسهای تابستانی دقت و توجه بیشتری داشته باشند تا ضمن اینکه ما با اطمینان بیشتر بچه هایمان را روانه کلاس ها کنیم، خود آنها هم از مدرسه فراری نباشند. تفریحات سالم و سازنده اردوهای دسته جمعی، کلاس های آمادگی تحصیلی، آموزشی و ورزشی مثل فوتبال و شنا نیز می تواند سه ماه تابستان مفید و سالمی را برای بچه ها به دنبال داشته باشد.»
خانم طوبی شریعت نژاد هم که دو فرزند چهارم ابتدایی و اول دبیرستان دارد، از تشکیل نشدن کلاس های تابستانی و مدرسه فرزندانش احساس نارضایتی می کند و می گوید: «متأسفانه در مدرسه فرزندانم هیچ کلاس تابستانی تشکیل نمی شود و درب مدرسه بعد از امتحانات بسته می شود و نزدیک مهر هنگام ثبت نام مجدداً مدرسه ها فعالیت خود را آغاز می کنند. اگر مسئولان آموزش و پرورش در تابستان کلاس های هنری، آموزشی، ورزشی و کاردستی بگذارند نه والدین دغدغه پرکردن وقت بیکاری فرزندانشان را در تابستان دارند و نه بچه ها مجبورند تمام روز خود را با دیدن کارتون های تکراری تلویزیون و بازی های رایانه ای بگذرانند.»
● اوقات طلایی فراغت دانش آموزان
امتحانات دانش آموزان در مقاطع ابتدایی تمام شده و دانش آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان هم تا چند روز دیگر نتیجه یک سال تلاش خود را خواهند دید. پرکردن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان ازجمله مسائل مهم این قشر آینده ساز و ارزشمند است.
احمد عزیزی کارشناس مدیریت و برنامه ریزی آموزشی و درسی با اشاره به اینکه اوقات فراغت به معنی آسایش و آسودگی از کار و شغل است، و به زمان هایی اطلاق می شود که فرد آن را طبق تمایل شخصی برای خود تنظیم می کند، درمورد ارزش و کارکرد اوقات فراغت می گوید: «اوقات فراغت مخصوص دانش آموزان و محدود به سه ماه تابستان نیست، بلکه اوقات فراغت و برنامه ریزی درمورد آن برای هر فردی نسبت به استعداد، سلیقه، نیاز، سن، جنس و امکانات مالی متفاوت است. به طور مثال برای یک نوجوان شاید اوقات فراغت سه ماه تابستان، برای دانشجو تعطیلات بین دو ترم تحصیلی، برای یک خانم خانه دار ساعاتی از یک روز و برای یک کارمند روز آخر هفته باشد، ولی این ایام فراغت چه کوتاه مدت و چه بلندمدت، نیازمند برنامه ریزی مناسب است تا فرد بتواند در سایه آن ضمن رفع خستگی و کسب آرامش و لذت، استعدادهای خود را شکوفا کند و درنهایت برای خود و جامعه مفیدتر باشد و از این طریق خود را در مسیر تکامل و تعالی قرار دهد.»
وی بین اوقات فراغت و بیکاری تفاوت قائل می شود و تصریح می کند: «در اوقات بیکاری اصولاً فرد برنامه ریزی و کاری برای انجام دادن ندارد ولی در اوقات فراغت می تواند کارهای بسیاری با برنامه ریزی و هدف معین انجام دهد که به آرامش، آسایش و تعالی برسد.»
عزیزی با ذکر حدیثی از پیامبر اکرم«ص» که می فرمایند: «دو نعمت است که بسیاری از مردم با آن آزموده می شوند، فراغت و تندرستی» به آثار غفلت از اوقات فراغت اشاره می کند و ادامه می دهد: «برنامه ریزی نادرست و غفلت از نحوه گذران اوقات فراغت می تواند زمینه ساز بسیاری از بزهکاری ها و پیامدهای ناگوار اجتماعی باشد و باتوجه به اینکه نوجوانان به درستی نمی دانند چگونه از اوقات فراغت خود بهره جویند، وظیفه آموزش و پرورش، والدین و دستگاه های ذیربط در این مورد سنگین تر است.»
● نقش مربیان تربیتی
بدون شک توجه به اوقات فراغت دانش آموزان و برنامه ریزی برای این سرمایه های گران سنگ ملی کشور، یکی از دغدغه های مهم خانواده ها، متولیان و دست اندرکاران آموزش و پرورش است که البته آموزش و پرورش در این جریان اولین متولی است و نقش اساسی را ایفا می کند ولی چند سالی است که کانون هایی مثل کانون فرهنگی- هنری شهرداری، فرهنگسراها و یا سازمان ملی جوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و پایگاه های بسیج نیز نقش زیادی در برنامه ریزی برای پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان دارند.
سید حشمت الله جاسمی اجاق با سابقه ۲۱ سال کار در آموزش و پرورش و مربی پرورشی بحث اوقات فراغت را یکی از مسائل مهم و حائزاهمیت برای جوانان و دانش آموزان مخصوصا در مناطقی که اماکن گردشگری و تفریحی وجود ندارد ذکر می کند و می گوید: «آموزش و پرورش، و سازمان های مربوطه، پایگاه های مساجد و بسیج، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی و دیگر ادارات باید با توجه به توانمندی های موجود در منطقه برنامه ریزی کنند تا بتوانند انگیزه های لازم برای حضور دانش آموزان در کلاس ها را به وجود آورند و از طرف دیگر محیطی امن برای بچه ها فراهم کنند تا والدین با اطمینان خاطر فرزندان خود را برای شرکت در کلاس ها بر مبنای علایق و سلیقه ها، ترغیب و تشویق نمایند.
وی در ادامه به نقش محوری و موثرمربیان پرورشی در ایجاد انگیزه برای حضور بچه ها در کلاس های تابستانی می پردازد و می گوید: «باید برای اوقات فراغت دانش آموزان به گونه ای برنامه ریزی کنیم که صرفا هدف بالا بردن آمار و ارقام و حضور فیزیکی بچه ها در کلاس ها که خالی از تربیت است نباشد، هر چه کلاس های مفیدتری از نظر محتوا و برنامه های آموزشی، ورزشی، هنری و اعتقادی داشته باشیم، انگیزه و تمایل بیشتری بین خانواده ها و حتی خود بچه ها برای حضور در کلاس ها ایجاد می شود و برای رسیدن به این هدف مساجد و پایگاه های بسیج مناسب ترین فضا برای حضور بچه ها است و آموزش و پرورش نیز بر همین مبنا می تواند برنامه ریزی کند و کیفیت کار را بالا ببرد و در خانواده ها ایجاد انگیزه نماید.»
● اوقات فراغت، برای تمام فصول
اوقات فراغت مخصوص ایام تابستان نیست، موضوعی که به غلط بین والدین و خانواده ها رایج و دغدغه آنها شده است که چه برنامه هایی برای پر کردن این ایام و یک سرگرمی مقطعی داشته باشند.
«دکتر طیبه صفایی» نماینده مردم تهران و نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان، با تأکید بر این نکته که ما باید بحث اوقات فراغت را نظام مندتر ببینیم و یک برنامه مدون و دقیقی برای آن در تمام اوقات سال داشته باشیم خاطرنشان می کند: «برنامه درسی فعلی آموزش و پرورش نمی تواند نیاز کامل دانش آموزان را تحت پوشش قرار دهد. با توجه به تحولات جهانی و پیچیده تر شدن نیاز افراد و مخصوصاً دانش آموزان در عصر ارتباطات و اطلاعات، آنها نیازمند اطلاعات جدیدتر و غیر درسی تر هستند و در همین راستا برنامه ریزان آموزشی باید در برنامه های آموزشی و درسی به غنی سازی اوقات فراغت توجه ویژه ای داشته باشند.»
وی با تأکید بر این نکته که برنامه های درسی رسمی و غیر رسمی باید مکمل هم باشند تصریح می کند: اگر به این مسئله توجه نشود شکاف عمیقی بین برنامه های آموزش وپرورش و برنامه های مستتر و پنهانی که جاذب هم هستند، ایجاد می شود.
دکتر صفایی در ادامه می گوید: «دانش آموزان ما در طول زندگی در تعاملاتی که در محیط مدرسه یا غیرمدرسه دارند، همواره تجاربی را کسب می کنند و این تعاملات بیرونی و این نوع آموزشهای غیررسمی، شخصیت آنها را مشخص می کند و متأسفانه شیوه فعلی درسی چندان جاذبه لازم را ندارد، و بیشتر در جهت پر کردن ذهن دانش آموزان بدون سنجش نیازهای اولیه آنهاست و لذا رغبت زیادی را برای آنها ایجاد نمی کند، و نمی تواند لذت بخشی لازم را ایجاد کند، بنابراین اوقات فراغت، اوقاتی است که در طول سال تحصیلی و مخصوصاً تابستان باید مورد توجه جدی مسئولان قرار گیرد و در این مورد ما نیازمند همکاری جمعی سایر دستگاهها هستیم. وی به سابقه ای که در سالهای قبل در بحث اوقات فراغت دانش آموزان در برخی از استانهای کشور به صورت تیمی داشته اشاره می کند و می گوید: «نمایندگان سازمان ملی جوانان، کانونهای پرورش فکری آموزش وپرورش، نماینده سازمان تربیت بدنی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید اوقات فراغت را سیستمی ببینند، چرا که لازمه غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان نتیجه یک تصمیم گیری دقیق و مشارکت جمعی است، و نباید این بار تنها بر دوش آموزش وپرورش آن هم با آن بار سنگینی که همه ساله با خودش حمل می کند، باشد.
وی با اشاره به اینکه همه دستگاههای دولتی و غیردولتی باید سهم و نقش مؤثر خود را در بحث غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان مشخص کنند بر متناسب سازی برنامه ها با نیازهای روز جامعه تأکید و خاطرنشان می کند: مهمترین مسئله در این مقوله خواست و نیاز اصلی دانش آموزان است که باید از اعمال هرگونه برنامه های کلیشه ای که مشابه دوران تدریس و برنامه های آموزشی است، پرهیز کنیم.
نماینده مردم تهران بر همکاری انجمن اولیا و مربیان، جامعه محلی، استانی و ملی در غنی سازی اوقات فراغت تأکید می کند و می گوید: دولت نهم در راستای عدالت محوری و رویکرد عدالت مدارانه حرکت کرده و ما باید این نگاه را در اوقات فراغت لحاظ کنیم. متأسفانه برخی از برنامه ها و کلاسهای خصوصی بسیار هزینه بر هستند و مخصوص افرادی با درآمدهای بالا است و به دلیل وضعیت اقتصادی خانواده ها مخصوصاً دهکهای پایین جامعه، نیازمند توجه ویژه هستند و ما باید امتیاز، برنامه و سهم ویژه ای را برای این اقشار کم درآمد جامعه درنظر بگیریم و در این راستا سازمانها و دستگاههای مربوطه باید دست به دست هم دهند تا برنامه های هدفمندتری را برای دانش آموزان ایجاد کنند.
وی در ادامه می گوید: «البته نقش بسیج را نباید در این مورد مهم کم رنگ دید، چراکه بسیج در تمام عرصه های کشور نقش حساس خود را به خوبی ایفا کرده است و در بحث غنی سازی اوقات فراغت هم می تواند با تنوع بیشتر و تغییر در برنامه ها، روش و محتوا برنامه های جذاب تری را برای دانش آموزان تدارک ببیند و کمیسیون آموزش و تحقیقات هم به منظور پشتیبانی از برنامه های آموزش وپرورش موانع پیش روی را از سر راه برمی دارد.»
سالها قبل وقتی مدرسه ها تعطیل می شد، مادر تکه پارچه های گل دار و ساتن را به همراه کمی پنبه، نخ و سوزن و قیطانهای رنگارنگ برای درست کردن یک عروسک در اختیار دخترش قرار می داد تا علاوه بر آموزش خیاطی، اوقات بیکاری او را هم پر کند و پدر نیز پسرش را با شاگردی در مغازه های بقالی، نجاری و مکانیکی سرگرم می کرد تا هم حرفه ای بیاموزد و هم احساس استقلال کند.
اما امروزه با کامپیوتر و قفسه های پر از سی دی و انواع و اقسام دستگاه های بازی رایانه ای آن هم از نوع خشن روبرو هستیم که بخش عمده اوقات فراغت دانش آموزان کشورمان را پر کرده است.
کارشناسان معتقدند اوقات فراغت به فرد امکان می دهد که کارهای تکراری و قراردادی را که نهادهای جامعه به او تحمیل می کند پشت سر گذارد و به حوزه هایی فراتر پا بگذارد که در آن نیروهای خلاقش آزادانه بتوانند فعالیت کنند. فراغت شامل فعالیتهایی جدا از اجبارهای شغلی، خانوادگی و اجتماعی است که در آن فرد فقط به میل خود عمل می کند، در نتیجه فراغت، کار یا بیکاری نیست، بلکه یک تجربه با ارزش زندگی است و به قول ارسطو، فراغت جدی ترین مشغله انسان است.
با فرارسیدن تابستان، فرزندان ما پس از پشت سر گذاشتن یک سال تحصیلی توام با تلاش، درپی آنند که از زمان فراغت تابستانی خود بیشترین بهره را ببرند. پدران، مادران و مسئولان تعلیم و تربیت نیز با دغدغه چگونگی گذراندن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان به دنبال برنامه ریزی صحیح در این زمینه هستند. اوقات فراغت پدیده ای است که از یک سو مناسب ترین بستر برای رشد و شکوفایی استعدادهای گوناگون و ابعاد مختلف وجود نوجوانان و جوانان به شمار می آید و از سویی دیگر می تواند زمینه ساز بسیاری از مشکلات و بزه کاریهای فردی و اجتماعی باشد. بنابراین اگر با آگاهی و دانش با آن روبرو نشویم و برنامه ای منسجم و منظم برای رویارویی با آن نداشته باشیم، دچار صدمات و ضررهای جبران ناپذیری خواهیم شد.
● نقش والدین در هدفمندسازی اوقات فراغت
به اعتقاد کارشناسان نقش والدین درهدفمند سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان بسیار مهم است. والدین باید در داخل منزل فضایی به وجود آورند که نوجوان بخشی از اوقات فراغت خود را در کنار پدر و مادر بگذراند. درست است که او به همسالان و دوستان گرایش بیشتری دارد، ولی اگر والدین با وی ارتباط عاطفی و اجتماعی مناسبی داشته باشند، نوجوان با آنان هم صحبت می شود، از طرف دیگر چون نوجوان در طول روز در مدرسه به سر می برد و در بیرون از مدرسه نیز عمدتاً با دوستان خود ارتباط دارد، نقش مدرسه در راهنمایی او برای گذراندن اوقات فراغت بسیار مؤثر است. «منصوره لطیفیان» دو فرزند اول راهنمایی و سوم دبیرستانی دارد که به گفته خودش با رسیدن تابستان دردسرهای او هم شروع می شود. او از اینکه از روز اول تعطیلات باید با بچه ها سر و کله بزند و با آنها یک به دو کند گله مند است و می گوید: اگر مدرسه برای بچه ها برنامه های خوبی مثل اردوهای گروهی و دسته جمعی، کارگاهها و کلاسهای تحقیقاتی و عملی و کلاسهای ورزشی مثل فوتبال و شنا داشته باشد، دیگر ما نگران این نیستیم که فرزندان شما یا باید از صبح تا شب با دکمه های کامپیوتر سرگرم شوند و یا اینکه تا پاسی از شب با دوستان ناباب روی صندلی پارکها ولو شوند و وقت با ارزش خود را به بیهودگی بگذرانند.»
● تبدیل تهدید به فرصت
«اگر هدف ما در این عمر کوتاه، شکوفایی استعدادها باشد قطعاً موفق خواهیم شد و همانطور که ائمه اطهار«ع» و مخصوصاً امام جعفر صادق«ع» توصیه می فرمایند: هر قدر محدودیت در دوره نوجوانی بیشتر باشد، شکوفایی بیشتر است و هر قدر امکانات و رفاه بیشتر باشد، شکوفایی کمتر است.»
دکتر محمد جعفر غفرانی استاد دانشگاه تهران در گفت وگو با سرویس گزارش کیهان با اشاره به اینکه بچه ها در ۷سال دوم زندگی باید در سختی و محدودیت منطقی و حساب شده قرار گیرند تا خلاقیت و ابتکار داشته باشند، می گوید: «ما به راحتی فرصتها را از دست می دهیم درحالی که می توان با برنامه ریزی صحیح و اصولی، تهدیدات را به فرصت تبدیل کرد. جوانان و نوجوانان را نباید به حال خود رها کرد، اوقات فراغت نوجوان و جوان بسیار ارزشمند است، اسلام از ما می خواهد که تفکر، تعقل، خلاقیت و نوآوری را در جوانان شکوفا کنیم، این مکتب نورانی می خواهد جوان مسلمان مولد و خلاق باشد نه مصرفی. شما جوان روستایی را نگاه کنید، خلاق و مولد و یک عنصر اقتصادی است، اما در شهر فرزندما مصرف کننده است و مولد نیست.»
به اعتقاد این استاد دانشگاه، در صورت برنامه ریزی صحیح درباره اوقات فراغت، زمینه رشد و تعالی جامعه ایجاد می شود، در غیر اینصورت دامنه ناهنجاریها و انحرافات اجتماعی گسترش می یابد.
نظر وی را درباره باز بودن مدارس در ایام تعطیلات تابستان جویا می شوم، پاسخ می دهد: «تعطیلی مدارس هیچ معنایی ندارد، مسئولان آموزش وپرورش باید در این ایام کلاسهای آموزش تعمیرات وسایل خانگی مثل رایانه، میز و صندلی، تلویزیون، لحیم کاری و یا کارگاههای آموزش باغبانی و... دایر کنند تا بچه ها آموزش و مهارتهای لازم زندگی را بیاموزند و یاد بگیرند چگونه از دور ریختنی ها نهایت استفاده را ببرند.»
وی از میزان تفکر به عنوان معیاری برای ارزش انسانها یاد می کند و می گوید: «بچه ها باید امکانات را بیافرینند نه اینکه امکانات را در اختیار داشته باشند. در این بین نگاه به اوقات فراغت از این جهت حائز اهمیت است که بزرگترها، والدین و مسئولان امر تعلیم و تربیت چگونه برای بچه ها برنامه ریزی کنند. به اعتقاد او رفاه طلبی جامعه و خانواده است که بچه ها را به انحراف و ابتذال می کشاند و تنبلی، بیکاری و بزهکاری را زیاد می کند، بنابراین باید ساعت بیکاری فرزندان را با سختی ها و موانع پر کرد تا خلاقیت و ابتکار آنها رشد یابد.»
این استاد دانشگاه با این نگاه که نوجوانان دارای سه وضعیت موجود، مطلوب و نامطلوب هستند می گوید: بچه ها در وضعیت اول سرشار از توانایی و استعداد هستند و در وضعیت دوم شکوفا می شوند و به خلافت می رسند و در آن موقعیت نیز می توانند دیگران را مدیریت کنند و تبدیل به افرادی شوند که جامعه را هدایت کنند و برای آن برنامه داشته باشند. اما در وضعیت نامطلوب، دیگران باید آنها را اداره کنند و برایشان برنامه و نسخه دهند. درحال حاضر جامعه آموزش وپرورش هم به این سمت می رود.»
احمد عزیزی کارشناس مدیریت و برنامه ریزی آموزشی و درسی نظرش را در مورد استفاده صحیح از اوقات فراغت در گفت وگو با سرویس گزارش روزنامه کیهان اینطور بیان می کند: «بیکاری، تنهایی، نداشتن تحرک و فعالیت نداشتن سرگرمی هایی که توجه و علاقه نوجوان را به خود جلب کند، از عوامل ایجاد انحراف و بزهکاری در نوجوانان است. در این سنین نوجوانان از انرژی زیادی برخوردارند که باید به گونه ای سالم این انرژی مصرف شود و در وجود آنها انباشته نشود، از این رو باید به تناسب امکانات خانواده تدابیری اندیشیده شود که نوجوان اوقات فراغت خود را بویژه در ایام تعطیلی تابستان در راههای مفید و سالم مصرف کند.»
به اعتقاد این کارشناس برنامه ریزی، «اوقات فراغت نمی تواند چیزی مستقل و بی ارتباط با سایر اوقات باشد بلکه باید در کنار برنامه کلان زندگی، مفید، راهگشا و زمینه ساز باشد. در غیر این صورت خواه ناخواه بخش هایی از عمر پرارزش انسان در وادی پوچی و بی ثمری از بین می رود و صرف کارهای بیهوده می شود. خوب است اشتغال به کار و تولید، پرداختن به امور معنوی و دینی و تأکید بر برنامه های هنری و ذوقی که به نوعی در فرد ایجاد انگیزه و احساس می کند و گاهاً درآمدزایی هم دارد، در برنامه های آموزشی و پرورشی گنجانده و به آنها نگاه ویژه ای شود.»
● تغییر ساختار سنتی مدارس
«حسین پنجه ای» معلم فیزیک دبیرستان شهید دنیامالی در فاز یک اندیشه است. او به مشکلات نظام آموزشی در کشور اشاره دارد و به نوع ساخت مدارس با همان ساختار قدیمی یعنی ۱۰ تا ۱۲ اتاق، یک دفتر و یک آبدارخانه انتقاد می کند و می گوید: «نگاه مسئولان به ساخت مدارس باید عوض شود، فضای مدرسه باید به گونه ای باشد که از امکانات ورزشی، تفریحی و تحقیقاتی لازم و کافی برخوردار باشد.» به اعتقاد این معلم، وقتی دانش آموز به زور حضور در کلاس را تحمل می کند و از ۱۰دقیقه زودتر تعطیل شدن، برق شوق در چشمانش ظاهر می شود، چگونه می توان انتظار داشت آنها با انگیزه و اشتیاق در کلاسهای تابستانی مدارس هم شرکت کنند؟ ضمن اینکه در شهرها و روستاها امکانات خاص و یکسانی برای مدارس وجود ندارد. مسئولان آموزش وپرورش باید با تأمین بودجه های لازم، امکانات بیشتری در مدارس در اختیار بچه ها قرار دهند و ساختار آموزشی به روش سنتی را تغییر دهند.
«هادی نصیری» معلم پرورشی مدارس راهنمایی و دبیرستان خواجه نصیرالدین طوسی در منطقه۵ تهران که ۱۰سال سابقه کار در آموزش و پرورش دارد، در بیان نظرات خود در مورد شیوه های آموزشی و فراغتی مدرن در سیستم آموزش و پرورش به بحث هزینه و بودجه اشاره می کند و می گوید: اهداف آموزشی در مدارس نباید کلیشه ای! تکراری و یکنواخت باشد و محدود به تشکیل کلاسهای تقویتی ریاضی و زبان در ایام تعطیل تابستان شود، بلکه به علایق و سلیقه های نوجوان امروز باید توجه شود. برگزاری کلاسها و کارگاههای نجاری، سفال، رباتیک، آزمایشگاههای فیزیک و شیمی، جانورشناسی برای دانش آموزان بسیار جذاب است و مسئولان آموزش و پرورش باید در این مورد هزینه کنند. البته بحث هزینه برای آموزش و پرورش و مدارس دولتی خط قرمز محسوب می شود که برای رفع این مشکل باید از توان خود اولیا هم استفاده کرد.»
● آموزش مهارت های زندگی
دکتر لاله افتخاری نماینده مردم تهران و عضو هیئت رئیسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در گفت وگو با سرویس گزارش روزنامه کیهان، نظرات خود را در مورد برنامه ریزی هدفمند برای اوقات فراغت این طور بیان می کند: «فراغت، اوقاتی است که در آن ایام می توان برای فرزندان برنامه ریزی کرد که این برنامه ریزی باید با هدایت و حمایت مسئولان ذیربط و والدین صورت گیرد به نحوی که بچه ها بتوانند در این ایام مهارتهای زندگی را بیاموزند، استعدادهای خود را بیابند و علاقه مندیها را تجربه کنند.»
وی به وظیفه خطیر مسئولان آموزش و پرورش، سازمان ملی جوانان و مراکز بسیج در برنامه ریزی برای اوقات فراغت دانش آموزان اشاره می کند و می گوید: «طرحهای سازندگی در این ایام هم در روحیه بچه ها تأثیرگذار است و هم می تواند هدف ساز باشد. ایجاد روحیه همکاری، ایثار، کسب تجربه، خویشتن شناسی و تقویت روحیه علمی از اهدافی است که می توان در این مدت به دانش آموزان آموخت و روحیه جمعی و مردمی بچه ها را بالا برد.»
دکتر افتخاری به نقش مؤثر کانونهای فرهنگی مساجد که برنامه های متنوع و جذابی برای بچه ها دارند اشاره می کند و می گوید: «ورود بچه ها به مساجد علاوه بر اینکه در روحیه آنها تأثیر مثبت و سازنده دارد و برای تربیت آنها مهم است، باعث ارتقا سطح معنویات و آگاهی دینی بچه ها می شود. البته نباید اینطور تلقی شود که ما بار را از دوش آموزش و پرورش برداریم. آنها هم باید برنامه ریزی خاص خود را داشته باشند چون متولی امر آموزش در کشور هستند.»
دکتر افتخاری از مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی برای ساماندهی فعالیتهای قرآنی خبر می دهد که یک سوم فعالیتهای کلان و خرد قرآنی بر عهده آموزش و پرورش گذاشته شده است وی می گوید: «مسئولیت و سازماندهی و نظارت در این زمینه با استفاده از ظرفیتهای موجود، همچنین آموزش و ارائه آگاهیهای عمومی در مورد آموزه های دینی برعهده آموزش و پرورش است بنابراین با توجه به مسئولیت سنگینی که آموزش و پرورش برعهده دارد، باید برنامه ریزی دقیق و مؤثری برای فرزندان جامعه داشته باشند.»
دکتر افتخاری به استفاده از فضاهای تفریحی، هنری، ورزشی و سازندگی هم برای جذب دانش آموزان به مدارس تأکید می کند و می گوید: «طبق برنامه های کمیسیون آموزش و تحقیقات وظایف کلان، سیاستگذاریها، نظارت و مسئولیت برعهده آموزش و پرورش است و بحث مدیریت اجرایی را هم برعهده شهرداری قراردادیم. همچنین الگوهای دینی را مورد بررسی قرارداده و از الگوهای موفق برای بومی سازی استفاده می کنیم تا متناسب با شرایط آنها را بکار ببندیم. و به طور کلی تعامل بین آموزش و پرورش، شهرداری وتربیت بدنی نیز در این مورد ارزشمند و قابل بحث و بررسی است.»
● ۲۷هزار پایگاه تابستانی
سرمایه گذاری مادی و معنوی برای رشد سالم و تربیت صحیح کودکان و نوجوانان و جوانان، در واقع اساسی ترین و مهمترین سرمایه گذاری خانوادگی و اجتماعی و مالی است.
امروز روانشناسان اوقات فراغت را به عنوان فرصتی مناسب برای آموزشهای مفید و سرگرم کننده ارزیابی می کنند و آن را زمینه مناسبی برای پرورش مسئولیت پذیری، قانونمندی و رفتار و روابط اجتماعی و کاری با همسالان می دانند. بنابراین برنامه ریزی در زمینه های مختلف از سوی نهادهای ذیربط و ایجاد تسهیلات لازم در این مورد بسیار ضرورت دارد تا اوقات فراغت نوجوان غنی شود و از آفات ناشی از بیکاری و بطالت عمر جلوگیری به عمل آید.
«غلامرضا عسکری» قائم مقام سازمان دانش آموزی در پاسخ به این سؤال که آموزش و پرورش چه تدابیر و راهکارهای مؤثر و مفیدی برای تشکیل کلاسهای تابستانی اندیشیده است، می گوید: «به دستور وزیر آموزش و پرورش ستاد فعالیتهای تابستانی با مسئولیت معاون پرورشی و تربیت بدنی تشکیل شده است و اعضای این ستاد را ادارات کل و سازمانهای ذیربط تشکیل می دهند که خوشبختانه گامهای خوبی در تحقق پرکردن اوقات فراغت برداشته است که در این راستا ۲۷هزار پایگاه فعالیتهای تابستانی آموزش و پرورش از اول تیر تا آخر مرداد برای پرکردن اوقات فراغت دانش آموزان اختصاص یافته است.»
وی در مورد نحوه گزینش تشکیل کلاسهای تابستانی در برخی از مدارس شهر تهران و شهرستانها می گوید: «پرکردن اوقات فراغت از کلاسهای تقویتی و جبرانی تا برگزاری اردوها و پایگاههای تابستانی را دربرمی گیرد، بعضی از این موارد مثل کلاسهای تقویتی در مدرسه برگزار می شود، اما اردوها و پایگاه ها در مکانهای خاص برگزارمی گردد. از طرفی حضور در این کلاسها و اردوها داوطلبانه است و امسال با تشکیل ستاد و برنامه ریزی های خوب می توان به همه متقاضیان پاسخ مثبت داد.»
عسکری به برنامه های مورد علاقه و توجه دانش آموزان اشاره می کند و ادامه می دهد: «با نظرسنجی هایی که از بین دانش آموزان به عمل آمده است، کلاسهای ورزشی و تربیت بدنی داوطلب بیشتری دارد و سپس اردوها و کلاس های تقویتی و جبرانی در اولویتهای بعدی هستند.»

منبع : روزنامه کیهان