تنهایی مان را تقسیم کنیم

یکی از راه های جدی و اساسی در راه کمال و تعالی انسان ارتباطات اجتماعی است. بسیاری از نیازهای عالی آدمی و شکوفا شدن استعدادها و خلاقیت های او فقط از طریق تعامل بین فردی اجتماعی تعریف می شود. ارتباط فرد از سویی با آفریننده این نظام، از سویی با رهبران دینی و ملی و از سوی دیگر با تمام جامعه انسانیت، بخصوص با اولویت های عاطفی مانند: پدر و مادر، خویشان و جامعه همواره برقرار بوده است.
این رابطه با خویشان و اقوام در تمامی ادیان آسمانی نظریات اجتماعی تاکید شده در اسلام این پدیده تحت عنوان «صله رحم» مطرح و ضرورت آن در روایات و آیات مورد تاکید قرار گرفته است. پیامبر (ص) می فرمایند: «سفارش می کنم حاضر و غائب امتم و آنانی که در اصلاب پدران و در رحم مادرانشان هستند تا روز قیامت که، صله رحم کنند اگرچه به فاصله یک سال راه باشد، زیرا صله رحم جزء دین است.»
● آثار حفظ روابط خویشاوندی:
▪ احساس امنیت:
ـ احساس مورد علاقه نبودن، طردشدگی و مورد تنفر و خصومت دیگران واقع شدن
ـ احساس تنهایی
ـ حس در معرض خطر بودن
حفظ پیوندهای فامیلی می تواند تنها بودن را از شخص گرفته و احساس نماید مورد علاقه و عطوفت دیگران قرار دارد و در نتیجه در کاهش استرس او موثر خواهد بود. در دید و بازدیدها اطمینان می یابد که مورد پذیرش خویشاندان است و می داند در مواقع بروز ناملایمات از پشتوانه محکم و استواری برخوردار می باشد، روانشناسان معتقدند منفی (دعوا و برخورد خصمانه) بهتر از بی نوازشی نادیده شدن است. در این صورت توان و مقاومت افراد به تقویت «من» می انجامد و با داشتن «من قوی» مشکلات زندگی کمتر نمود یافته و فشار روانی کاهش می یابد.
این مسئله در مورد افراد سالمند مصداق بیشتری دارد زیرا احساس ناامنی در این افراد بیشتر است و به دلیل عدم قدرت برای ادامه کار و از دست دادن موقعیت اجتماعی، زمینه طرد شدگی و تنهایی برای آنان بیشتر فراهم می شود. بنابراین ارتباط و تعظیم سالخوردگان در کاهش حس ناایمنی آنان بسیار موثر است. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «تجلیل از پیران نوعی تجلیل از خداوند سبحان است.»
ا▪ حساس ارزش
نیاز به ارزشمندی و عزت نفس یکی دیگر از عوامل موثر در بهداشت روانی فرد در جامعه است. این نیاز فقط در ارتباط با دیگران ارضا می شود. همراهی با جمع به نحو سالم و متعادل برای تعادل روانی و تکامل وجودی ضروری است.
حفظ روابط خویشاوندی به انسان اعتماد به نفس، توانایی و کفایت را القا کرده و او خود را موجودی مفید در دنیا می داند. در غیر اینصورت احساس حقارت و ضعف و یا حس خود بزرگ بینی در فرد ایجاد می شود. یعنی شخص یا خود را کم و متزلزل تصور می کند و یا خود مدار و خودنما خواهد شد. هردوی این قطب ها احساسی نشان دهنده اختلال در درک واقعیات و واکنش های دیگران نسبت به خود است. روانشناسان معتقدند علت اصلی حس حقارت و خو د بزرگ بینی را می توان در طرد شدن مداوم ازطرف اطرافیان دانست که همین مسئله ریشه بسیاری از ناهنجاری های روانی است.
روابط اجتماعی چون براساس احترام متقابل و در فضایی از محبت و علاقه نسبت به یکدیگر صورت می گیرد و طرفین بر مبنای علاقه های عاطفی و فامیلی اقدام به دید و بازدید می کنند و جهت ابراز ارادت و نشان دادن احترام قلبی که برای طرف مقابل خود قائل هستند دست به چنین عملی می زنند، بنابراین فرد احساس می کند مورد تایید اطرافیان واقع گردیده است. بعبارتی معاشرت باعث می شود فرد در میان خانواده اش محبوب شود.
با احساس ارزش شخص به دیگران محبت می ورزد و به این باور می رسد که می تواند رضایت و خرسندی اطرافیان را فراهم سازد. با توجه به اینکه صله رحم یک تکلیف همگانی است، بنابراین باعث تامین احساس ارزشمندی و عزت نفس در طرفین می گردد.
▪ همانندسازی
اولین تجربه مهم کودک در همانندسازی معمولابا مادر آغاز می شود و با گذشت زمان با افراد دیگر خانواده و نزدیکان نیز مرتبط شده و روابط عاطفی، اجتماعی او گسترش می یابد و از همین راه «خود ایده آل» را بر اساس همانندسازی با والدین و اطرافیان همجنس خود بنا می نهد.
دکتر فرزام جامعه شناس می گوید: «در زندگی های سنتی که خانواده گسترده است محدوده ارتباطی طفل وسیع تر و تنوع همانندسازی او بیشتر بوده بنابراین اگر نتواند با پدر و مادر ارتباط برقرار کند غالبا با پدربزرگ و مادربزرگ و حتی دایی و عمه و عمو و خاله مرتبط می باشد و بسیاری از نیازهای خود را برآورده می کند. در شهرهای بزرگ مثل تهران بعلت شرایط زندگی شهری، خانواده گسترده کمیاب تر است و کودکان نیز از ارتباط عاطفی متنوع محرومند.»
راه های موثرتری که می توان بعنوان الگو به بالابردن رشد اجتماعی کودکان کمک کرد عبارتند از:.
ـ داشتن دوره های هفتگی، ماهانه و ... در خانواده و شرکت دادن فعال کودکان در آنها
ـ احترام به دیگران و برخوردهای مودبانه بازدیدکنندگان
ـ ایجاد فضای صمیمی و گرم در دیدو بازدیدهای فامیلی
شرکت فعال همراه با کودکان در مراسم ملی، مذهبی، جشن ها و سوگواری های فامیلی و دوستان
هرچه افق دید کودک وسیع تر می شود، فرصت های زیادتری برای مشاهده و تقلید از رفتارهای افرادی که در این مسیر با آنها روبرو می شود می یابد. این نظریه پرداز اجتماعی می گوید: «بخش مهمی از آنچه فرد یاد می گیرد از طریق تقلید و یا الگوپردازی است.»
خوش رفتاری، ادب و راه های مختلف واکنش نسبت به دیگران کمتر با آموزش مستقل ممکن می شود بلکه از طریق الگو مشاهده و حتی بدون آگاهی و الگو گیرنده، کسب می شود. لذا یکی از آثار اجتماعی آموزش غیرمستقیم خوش رفتاری و تعادل در معاشرت و پختگی است.
● کاهش اضطراب اجتماعی ]کمرویی[
اصولا انسان موجودی اجتماعی و نیازمند برقراری ارتباط با دیگران است در صورت قطع ارتباط کامل از مردم، فرد هیچ انگیزه ای برای خلق اثر چه در تولید و چه در دنیای علم، صنعت و هنر ندارد. روانشناسان معتقدند، بسیاری از نیازها و استعدادها و خلاقیت های آدمی فقط از طریق تعامل بین فردی و اجتماعی ارضاء می شوند. در این میان کمرویی (نوعی توجه غیرعادی و مضطربانه به خویشتن در یک موقعیت اجتماعی که در نتیجه فرد دچار تنش روانی ـ عضلانی شده و رفتارهای خام و ناسنجیده و واکنش های نامناسب بروز می کند) که ریشه «در اضطراب اجتماعی» دارد تنها از طریق تقویت مهارت های ارتباطی قابل درمان است. پدران و مادران و نزدیکان بعنوان موثر و محبوب ترین الگوهای رفتاری در تعلیم و تربیت و تقویت این تکنیک ها محسوب می شوند.
والدین مستقیم یا غیرمستقیم الگوی فرزندان به حساب می آیند. بنابراین خود اولیاء باید تربیت اجتماعی لازم و همچنین مهارت های ارتباطی با دیگران را داشته باشند تا بتوانند فرزندان خود را نیز اجتماعی تربیت کنند. زیرا در این تبادلات بدلیل بار عاطفی زیادی که دربر دارد بهتر می توان کودک را به محیط بیرون از خانه آشنا کرد و با قرار گرفتن کودک در چنین موقعیت هایی او را آماده نمود تا با افراد و وضعیت های جدید و غریبه راحت تر ارتباط برقرار کند.
و کمتر دچار اضطراب و ترس شود. بنابراین صله رحم در کاهش ترس و تقویت مهارت های اجتماعی نقش موثری می تواند داشته باشد.
● جلب حمایت های اجتماعی
شواهد نشان می دهد که افراد بهره مند از روابط اجتماعی سالم تر از افرادی هستند که از این تعاملات اجتماعی محرومند. پژوهشگران دریافته اند هرچه تماس ها و پیوندهای گروهی افراد بیشتر شود عمر آنها طولانی تر خواهد شد.
حمایت اجتماعی از طرف دوستان، فامیل، همکاران، همسایگان و آشنایان بصورت های حمایت ملموس یا مادی (مثل قرض دادن یا مراقبت از کودکان، حمایت اطلاعاتی، ارائه پیشنهادهای سودمند و همفکری کردن) و حمایت عاطفی ]القاء اینکه شخص با ارزش و محترم و لایق مراقبت است[ اعمال می گردد. این روابط فرد را از نگرش مثبت تری به زندگی و همچنین احساس عزت نفس بالاتری برخوردار می کند و با توزیع یا به حداقل رساندن آسیب های ابتدایی رویدادهای بالقوه و فشارزا را بی خطرتر می کند. در اسلام توصیه های موکد نسبت به نیکوکاری و احسان، اخوت و الفت و محبت، حسن خلق و ایجاد سرور در مومنین، صله رحم و عیادت از بیماران، ترغیب به جود و بخشش و سخاوت، تاکید بر جماعت و تعامل با دیگران شده است. ادیان الهی همه مومنین را اعضاء یک خانواده می دانند که در یک شبکه اجتماعی گسترده روابط صمیمانه و منبعث از پیوندهای الهی با یکدیگر برقرار می سازند.
● تعادل روحی و روانی
«بنیاد زندگی انسان در اجتماع» دو بعد در هم تنیده شده است. اول اینکه هر فردی می خواهد همانگونه که هست و می خواهد باشد مورد تایید و احترام قرار گیرد. دوم اینکه بطور ذاتی و طبیعی همراهان خود را در همان راهی که هستند تایید کنند.
دکتر رحمانی کارشناس روانشناسی می گوید: «فرد یاد نمی گیرد که اجتماعی باشد بلکه هست و این را خانواده، خویشان و جامعه شکوفا می کند. میزان و سطح روابط منوط است به عوامل متعددی اول اینکه ما یکسری نیازهایی داریم که در تقابل با دیگران شکل می گیرد و از طرفی نیازهای متعدد روانشناختی هست که از طرف دیگران و محیط برآورده می شود و یکی از مولفه های تعریف از خود برمی گردد. به تعلق ما به گروه و روابط داخل آن هر چه سطح روابط عمیق تر و عاطفی باشد، طبیعتا از اوضاع روانی رو به رشدی برخوردار خواهیم بود».
هیزل برنر می گوید: «بزرگی انسان از این ناشی نمی شود که از خارج مقام والایی به او اعطاء شود بلکه نشان آدمی در گرو این است که انسان خود خلاق خویش است».
روابط سالم اجتماعی و خویشاوندی دارای ویژگی هایی است که عبارتند از:
ـ در روابط بین فردی ارتباط به شکل طبیعی و ساده است و دیدگاه های یکدیگر را درک و لمس می کنند.
انتظارات و خواسته هایشان از دیگری منطقی است ـ فعال نه به رشد و خشنودی دیگر، توجه دارند
ـ هر یک آزادانه دیگری را در جهت «خود بودن» تامین می کنند و سعی در کنترل دیگری ندارند.
در روابط سالم، هر یک از طرفین به اراده و اختیار همدیگر ارج نهاده و داشتن هدف و رشد در راستای خود شکوفایی را با ارزش و اهمیت تلقی می کنند.

عقیله سلطان پور