حسینیه حاجیه آمنه

حسینیه «حاجیه آمنه» به سبک تک ایوانی و درونگرا ساخته شده است این بنا را می توان به چهار بخش کلی تقسیم کرد:
▪ اول ورودی اصلی بنا و حیاطی که بعد از ورودی اصلی قراردارد .
▪ دوم : بنای دو طبقه ای که پس از حیاط قرار دارد و از طریق یک هشتی می توان به تمام قسمت های این بنا وارد شد .
▪ سوم : حیاط دوم که یک راهرو آن را با حیاط اول ارتباط می دهد.
▪ چهارم ایوان با متعلقات آن .
تمام این قسمت ها با هم هماهنگ و پیوسته می باشند به گونه ای که نمی توان آن ها را به طور مشخص از هم جداکرد و تقسیم بندی بنا فقط برای بیان بهتر مطلب می باشد .
ورودی اصلی بنا که از سمت شرق بوده به علت احداث خیابان از بین رفته و اکنون یک دیوار تازه تاسیس قسمت های درون بنا را از خیابان جدا می کند . از حیاط اول نیز جز دیوار شمالی آن که دارای تیغه های آفتاب شکن است اثری بر جای نمانده است .
ورودی بنای دو طبقه ، راهرویی است با طاق کلیل که در سمت چپ آن آثار اتاقی دیده می شود پس از راهرو هشتی قراردارد که گوشواره هایی فضای هشتی را به دایره تبدیل کرده و سپس روی دایره به صورت عرقچین پوشیده شده است . سه ضلع هشتی دارای طاق نما و پنج ضلع دیگر آن دارای ورودی هایی به دیگر قسمت های بناست، طاق نماها و ورودی ها دارای قوس پنج از هفت می باشد . از پنج درگاهی که هشتی را به قسمت های مختلف مرتبط می سازند یکی به وسیله یک رشته پلکان به طبقه اول راه می یابد پوشش این راه پله به صورت طاق آهنگ بوده است .
چهار درگاه دیگر به قسمت های مختلف طبقه همکف بنا راه می یابد و یک ورودی حیاط را به هشتی مرتبط می کند در مقابل آن ورودی دیگری هشتی را به اتاق کوچکی مرتبط می سازد .
یک درگاه در ضلع جنوب هشتی به یک اتاق راه دارد که دارای سقف قمی پوش است درگاه شمال هشتی به راهرو ارتباطی دو حیاط منتهی می شود. در ضلع دیگر راهرو یک درگاه به اتاقی منتهی می شود که دارای دیوارهای بسیار قطور است و روی این دیوارهای قطور پوشش چهار بخش کار شده است. پس از این اتاق دو اتاق دیگر که به صورت طاق چشمه پوشیده شده اند دیده می شود.
تنها راه ارتباطی طبقه هم کف به طبقه اول از طریق یک رشته پلکان است که از هشتی شروع شده و به فضای بدون پوششی منتهی می شود که«میان خانه» نام دارد و به قسمت های مختلف طبقه اول راه دارد. درگاه جنوبی به اتاقی می رسد که در دو طرف چپ و راست آن تاقچه هایی با قوس نیم دایره دیده می شود.
یک درگاه در سمت شرق وارد بالکن می شود که به صورت کلیل پوشیده شده است در دو طرف بالکن اتاق هایی دیده می شود که یکی کاملا نابود شده ولی دیگری سالم است و این دو اتاق به صورت قرینه ساخته شده اند.راهرو ضلع شمال غربی به پیش ایوان می رسد که دارای نرده چلیپایی است.
مهمترین اتاقی که در این بنا وجود دارد اتاق شاه نشین آن است که پلان چلیپایی شکل دارد و از سه طرف به قسمت های مختلف طبقه اول راه دارد.اتاق شاه نشین تعداد زیادی تاقچه و طاق نماست با قوس هایی شامل نیم دایره ، کمانی و بیز تند ، پوشش اتاق چلیپایی به صورت کلیل است که از چهار ضلع چلیپا پوشش به صورت روش چپیله رها شده و سقف به صورت ضربی کار شده است.
نمای اتاق چلیپایی از طرف پیش ایوان دارای طاق هایی با قوس تیز می باشد اتاقی که در شمال اتاق چلیپایی قرار دارد از طریق یک راهرو به پیش ایوان متصل می شود در ورودی راهرو اتاقکی وجود دارد که در معماری ایرانی به آن کانه پوش می گویند.
سومین بخش معماری حسینیه حیاط دوم است این حیاط دارای دو باغچه بوده که یکی هنوز موجود است ولی دومی پرشده است دو طرف حیاط دالان وجود دارد و هر دالان به دو اتاق راه دارد.
هر کدام از اتاق ها علاوه بر درگاه ارتباطی با دالان ، درهایی دارد که مستقیما به حیاط باز می شود و پوشش اتاق ها کلیل دو گلویی است نمای بیرونی اتاق های شمال تاقچه هایی با قوس تیز است.چهارمین و آخرین بخش حسینیه ایوان ، شبستان و اجزا وابسته به آن می باشد ایوان حسینیه در ضلع غربی حیاط دوم قرار دارد.
این ایوان به صورت قوس پنج و هفت ساخته شده و سقف آن دارای تزئینات رسمی بندی و تاقچه های تزئینی می باشد. یک نورگیر که داخل طاق نمای تزئینی قرار گرفته ،بالای ورودی ایوان به شبستان وجود دارد.
دو طرف ایوان دو اتاق کوچک وجود دارد که هر کدام یک پنجره دارد. اتاق هایی که روی اتاق های دو طرف ایوان قرار گرفته دارای پوشش از نوع طاق و تویزه می باشد.
در جلو ایوان یک سکو وجود دارد که به وسیله چند پله به حیاط مرتبط می شود دو طرف این سکو راهروهایی به پشت بام اتاق های ضلع جنوب و شمال حیاط می رسد.
شبستان حسینیه که به احتمال زیاد کاربرد مسجد داشته، از قسمت های مهم بنا می باشد.
این قسمت به صورت طاق و تویزه پوشیده شده است. در دو طرف شبستان گنبد خانه وجود دارد که داخل گنبد خانه ها با طرح هایی رسمی بندی تزئین شده است.
وجود محراب گچ بری شده با طرح های اسلیمی و گل و گیاه وجه تمایز این حسینیه از دیگر نمونه های مشابه آن است و این احتمال را مطرح می سازد که بنا دارای کاربری دو گانه بوده است.عنصر دیگری که در معماری این حسینیه جلب توجه می کند بادگیر بزرگ آن است که به گونه زیبایی ساخته شده است. بادگیر دو طرفه می باشد و از سمت شمال و شرق دارای دهانه هایی است که هوا از طریق آن ها به داخل بنا جریان می یافته.
ضلع شمال بادگیر دارای هفت دهانه و ضلع شرق آن دارای سه دهانه است. لبه های بادگیر با تیغه های آفتاب شکن تزئین شده است.
از دیگر عناصر و اجزای معماری این بنا، زیرزمین آن است. راه ورودی زیرزمین در گوشه شمال غربی حیاط کوچکی که بلافاصله پس از در اصلی حسینیه قرار دارد، دیده می شود.
زیرزمین شامل یک دالان دراز سراسری که تمام طول زیرزمین را شامل می شود و دو اتاق کوچک تر و نیز یک فضای ارتباطی می باشد.
دیوارهای زیرزمین فاقد هر گونه اندود گچی یا کاهگلی می باشد و آجرها کاملا دیده می شوند.
روی زیرزمین یعنی هم کف با حیاط کوچک و در اضلاع جنوب و غرب حیاط چهار اتاق وجود دارد.
این اتاق ها دارای تعداد زیادی تاقچه در دیوارهایشان می باشند که البته این امر در تمام اجزای این بنا دیده می شود. اتاق های مذکور درست در سمت شرق اتاق شاه نشین قرار دارند.مصالح استفاده شده در ساخت بنا خشت خام ، گچ ، آهک و آجر در اندازه های مختلف است.کف بیشتر قسمت های بنا مانند حیاط ها اتاق ها ، سکو در دیگر بخش ها با آجر فرش شده است.

پایگاه بافت تاریخی شهر بیرجند

منبع : روزنامه خراسان