بابونه مجار بررسی اثر نیتروژن و روی بر عملکرد

به منظور بررسی اثر میزان نیتروژن و روی بر عملکرد بابونه مجار از طرح آزمایشی فاکتوریل در قالب بلوکهای کامل تصادفی در۳ تکرار و ۱۲ تیمار درسال ۱۳۷۸ در شهر یاسوج اجرا شده است. جهت تعیین خصوصیات خاک (بافت خاک و خصوصیات شیمیایی خاک) قبل از پیاده کردن طرح آزمایش، اقدام به نمونه برداری از خاک مزرعه گردید. کشت با دست و به صورت هیرم کاری در قطعه زمینی به مساحت ۵۴۰ مترمربع انجام گرفت. تیمارها شامل چهار سطح ازت (صفر، ۵۰ ، ۱۰۰ ، ۱۵۰ کیلوگرم ازت خالص در هکتار) از منبع اوره ۴۶% و سه سطح روی (صفر، ۲۰ ، ۴۰ کیلوگرم سولفات روی در هکتار) از منبع سولفات روی ۳۵% می باشند. کود ازت در دو مرحله به زمین زیرکشت داده شد نیمی از کود در قبل از کاشت و بعد از آماده سازی زمین و نیمی دیگر در مرحله ساقه دهی به صورت سرک در اوایل بهار توزیع گردید و کود سولفات روی (۳۵%) در یک مرحله و قبل از کاشت به صورت دستی به کرتها داده شد. در فصل رشد برحسب مرحله رشد و با توجه به استانداردهای رایج یادداشت برداری ها (ارتفاع بوته، تعداد پنجه، تعداد بوته در مترمربع، تعداد گل در بوته، وزن تر ریشه، وزن ترساقه، وزن خشک ساقه، وزن خشک ریشه) انجام گردید. نتایج نشان دادکه مقدار ۱۵۰ کیلوگرم نیتروژن، بر روی تمامی صفات اثر معنی داری داشته است در حالی که ۱۰۰ کیلوگرم نیتروژن بر روی وزن خشک گل نسبت به سایر صفات تاثیر کمتری نشان داده است. دو سطح دیگر نیتروژن تاثیر کمتری بر صفات نشان داده اند. استفاده از دو سطح ۲۰ و ۴۰ کیلوگرم روی، تاثیر یکسانی ولی نسبت به سطح صفر روی، باعث افزایش صفات شدند.
● مقدمه
اهمیت گیاه درمانی مدرن ، بسیاری از کشاورزان را به پرورش گیاه دارویی ترغیب کرده است و افزایش تقاضای بازار باعث شده که آنها به تولید گیاهان دارویی روی آورند و قطعات پراکنده زمین هایشان را که به دلیل اندازه، شکل و نامناسب بودن برای کشت دیگر محصولات به صورت بایر رها شده اند، به این کار اختصاص دهند (امامی و همکاران،۱۳۸۳). بابونه یکی از ۹ گیاه دارویی مهم در دنیا می باشد که توسط انسان شناخته شده است ( امید بیگی ،۱۳۷۹، جمشیدی ،۱۳۷۹ و سالامون ،۱۹۹۲ و وشیل ، ۱۹۹۴). اسانس بابونه به دلیل داشتن آلفابیزابولل ، ترانس- فارنسول، سیس – پتا – فامسن و کامازولن دارای خواص درمانی بسیاری از جمله خصوصیات ضدمیکروبی، ضدتورمی، ضد اسپاسم و ضد عفونی کنندگی داشته و در درمان ناراحتیهای معده و روده ها بکار می رود ( آنه و همکاران، ۱۹۹۸).
PH مناسب خاک برای بابونه بین ۸/۴ تا ۸ است (داک ، ۱۹۸۲). رشد و نمو در گیاه فرآیندی تدریجی و پی در پی بوده که با جوانه زدن آغاز تا بلوغ و رسیدن بذر گیاه ادامه خواهد داشت (سالامون،۱۹۹۰ و هورناک، ۱۹۷۸ و رپکاک و سرناج ، ۱۹۹۳). طول هر یک از مراحل رشد و زمان وقوع هر کدام توسط عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی مثل مواد غذایی، رطوبت خاک، درجه حرارت ، طول روز، تراکم و ... تعیین می شود. (امیدبیگی،۱۳۷۴). طول دوره رویشی و زایشی گیاه تعیین کننده عملکرد بیولوژیکی و اقتصادی آنها بوده و اطلاع از زمان و طول مراحل رشد و نمو راهنمای خوبی جهت تامین شرایط مطلوب برای گیاه می باشد که در نهایت افزایش عملکرد محصول را در پی خواهد داشت. بنابراین مطالعه مراحل نمو در بسیاری از موارد برای مشخص کردن مراحل بحرانی و حساس چرخش رشد و نمو گیاهی و عوامل محیطی می باشد.( سرمدنیا و کوچکی، ۱۳۷۷). امید بیگی (۱۳۷۹) مراحل نمو را شامل سبز شدن ، روزت با تشکیل برگهای طوقه ای، ساقه دهی و طویل شدن آن، تشکیل ساقه های متعدد فرعی و گل دهی و رسیدگی معرفی کرده است.
جمشیدی (۱۳۷۹) مراحل مختلف رشد و نمو بابونه را در شرایط زنجان به صورت جوانه زنی، سبز شدن، شروع گل دهی، مراحل اصلی گلدهی، مرحله ی کل گل دهی و اتمام گل دهی بیان کرده است. میواد و همکاران (۱۹۸۴) نیز طی آزمایشات خود با کاربرد ازت و پتاسیم و بعضی تنظیم کننده های رشد به نتایج مشابهی دست یافتند. علائم کمبود نیتروژن ابتدا از برگهای مسن پایینی شروع که با افزایش شدت علائم کمبود آن در برگهای جوان تر نیز دیده می شود (مارشنر، ۱۹۹۵). زیادی نیتروژن در خاک موجب زردی و سوختگی نوک برگها و سرانجام ریزش آنها می شود (ملکوتی و نفیسی، ۱۳۷۳). بابونه دارای اثرات ضد زکام و ضد سرماخوردگی بوده و مصرف آن باعث تسریع در بهبود سرماخوردگی می گردد (برنات، ۱۹۹۳ و هافمن، ۱۹۹۳). از طرفی روغن های فرار در بابونه نیز به دلیل داشتن ایندومتاسین و اتیل الکل در بهبود زخمها مؤثرند. (شایپو شلو و همکاران ۱۹۸۱ و قنواتی ، ۱۳۸۵). زمان مناسب برای برداشت گل هنگامی است که گل ها کاملاً باز شده باشند، گل ها را باید حداکثر تا ۵ سانتی متری از دمگل برداشت کرد. برداشت گل به همراه میزان بیشتری دمگل سبب کاهش کیفیت اسانس می شود . برداشت به موقع گل ها بسیار مهم است و نقش مؤثری در کیفیت اسانس آن دارد. زمان برداشت در طول روز هم می تواند تأثیر بسزایی در مقدار اسانس داشته باشد. ظهر (وسط روز) ، هنگام تابش آفتاب، گل ها از بیشترین اسانس برخوردار می شوند و برداشت گل ها در روزهای سرد و ابری مناسب نبوده و در این شرایط از مقدار اسانس گل ها و کامازولن آن کاسته می شود(امیدبیگی، ۱۳۷۹).
رومسینکا (۱۹۷۸) نشان داد که کودهای معدنی برافزایش عملکرد گیاهان دارویی اثر دارند و پژوهش روی گیاهان دارویی در رابطه با اثر کودها برباردهی و اجزاء تشکیل دهنده و کیفیت ترکیبات فعال در شروع قرن بیستم متمرکز شد و در طول ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته افزایش بیشتری پیدا کرد. امروزه از کودها به عنوان ابزاری برای نیل به حداکثر تولید در واحد سطح استفاده می شود. تا با این کودها بتوانند علاوه بر افزایش تولید، کیفیت محصولات کشاورزی را ارتقاء داده، ضمن افزایش راندمان کودی، سلامتی انسان ودام را تأمین نمایند، متأسفانه در کشور مصرف کودهای شیمیایی نامتعادل است و مطابقتی با نیاز واقعی گیاه ندارد (ملکوتی، طهرانی، ۱۳۷۸).با توجه به اینکه با افزایش میزان کود نیتروژنه، عملکرد گیاه افزایش یافته (دوگلاس، ۱۹۹۶) و میزان ماده مؤثره گیاه بسته به نوع مواد غذایی موجود در خاک گیاه ممکن است قابل تغییر باشد (دوساجی و همکاران، ۱۹۸۱) و با توجه به اینکه میزان مصرف عناصر کم مصرف در کشورهای با کشاورزی پیشرفته، حدود ۲ الی ۴درصد کل کود مصرفی است در صورتی که این مقدار در کشور ما ناچیز حدود ۲گرم در تن است (ملکوتی، ۱۳۷۹) با توجه به موارد ذکر شده ، این پژوهش انجام گرفته است&#۶۱۴۸۶;
● مواد و روشها
به منظور بررسی اثر میزان نیتروژن و روی بر عملکرد بابونه مجار از طرح آزمایشی فاکتوریل در قالب بلوکهای کامل تصادفی در۳ تکرار و ۱۲ تیمار استفاده شد. جهت تعیین خصوصیات خاک (بافت خاک و خصوصیات شیمیایی خاک) قبل از پیاده کردن طرح آزمایش، اقدام به نمونه برداری از خاک مزرعه گردید. کشت با دست و به صورت هیرم کاری در قطعه زمینی به مساحت ۵۴۰ مترمربع انجام گرفت. تیمارها شامل چهار سطح ازت (صفر، ۵۰ ، ۱۰۰ ، ۱۵۰ کیلوگرم ازت خالص در هکتار) از منبع اوره ۴۶% و سه سطح روی (صفر، ۲۰ ، ۴۰ کیلوگرم سولفات روی در هکتار) از منبع سولفات روی ۳۵% می باشند. کود ازت در دو مرحله به زمین زیرکشت داده شد نیمی از کود در قبل از کاشت و بعد از آماده سازی زمین و نیمی دیگر در مرحله ساقه دهی به صورت سرک در اوایل بهار توزیع گردید و کود سولفات روی (۳۵%) در یک مرحله و قبل از کاشت به صورت دستی به کرتها داده شد. در فصل رشد برحسب مرحله رشد و با توجه به استانداردهای رایج یادداشت برداری ها (ارتفاع بوته، تعداد پنجه، تعداد بوته در مترمربع، تعداد گل در بوته، وزن تر ریشه، وزن ترساقه، وزن خشک ساقه، وزن خشک ریشه) انجام گردید. جهت تجزیه و تحلیل آماری داده ها از نرم افزارهای Mstatc، نمودارها، نرم افزارهای اکسل (Excel) و مقایسه میانگین تیمارها از آزمون دانکن استفاده شده است.
● نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس (جدول۱) نیتروژن تفاوت معنی داری را برای ی تمامی صفات نشان می دهد. تاثیر روی برای صفات ارتفاع بوته، تعداد گل در بوته و تعداد ساقه معنی دار و سایر صفات غیر معنی دار شده است. نتایج مقایسه میانگین برای تاثیر روی و نیتروژن بر روی صفات نشان داد که هر چه سطح نیتروژن افزایش یافته به همان میزان بر میزان صفت افزوده شده است و این خصوصیت برای تمای صفات صدق می کند، ولی تاثیر روی برای هر سطح نیتروژن در بعضی صفات متفاوت بوده است. برای اثر متقابل روی و نیتروژن به غیر از صفت وزن خشک ساقه برای سایر صفات غیر معنی دار شده است. نتایج همبستگی ساده بین صفات نشان داد که بین تمامی صفات همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. با توجه به نتایج تجزیه واریانس بهترین سطح نیتروژن، ۱۵۰ کیلوگرم نشان داده شده است. همچنین برای روی دو سطح ۲۰و ۴۰ کیلوگرم تاثیر تقریبا یکسانی نشان دادند با توجه به اینکه سطح ۲۰ کیلوگرم از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه تر است پیشنهاد می شوداز این سطح استفاده شود.

زهره حبیبی / دانشجوی کارشناس ارشد زراعت ، دانشگاه آزاد واحد یاسوج.
فرحناز ایمانی خواه / کارشناس ارشد اصلاح نباتات، دانشگاه یاسوج
طیبه بساکی و ثریا کرمی / هیات علمی دانشگاه پیام نور
مراجع مورد استفاده :
۱- امامی ، ا.م ، شمس اردکانی .ای، مهرگان .۱۳۸۳ .فرهنگ مصور گیاهان دارویی مرکز تحقیقات طب سنتی و مفردات پزشکی .انتشارات علوم پزشکی شهید بهشتی .تهران .۴۴۹صفحه .
۲- امید بیگی ، ر . ۱۳۷۴ . “زراعت گیاهان دارویی ”. دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس .
۳- امید بیگی ، ر. ۱۳۷۹.“تولید و فراوری گیاهان دارویی” . مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی . ج (۳) : ص ۲۶۵- ۲۴۹ .
۴- جمشیدی ، خ . ۱۳۷۹ . بررسی تأثیر فاصله خطوط کاشت و تراکم بوته بر جنبه های کمی گیاهان دارویی بابونه . مجله علوم کشاورزی ایران . جلد ۳۶ . شماره ۱ : ص ۲۰۹- ۲۰۳ .
۵- سرمدنیا ، ع . وع ، کوچکی . ۱۳۷۷ . فیزیولوژی گیاهان زراعی ( ترجمه ) انتشارات جهاد دانشگاهی ، مشهد .
۶- قنواتی ، م . ۱۳۸۵ . برسی اثر شوری بر جوانه زنی بابونه . پایان نامه کارشناسی ارشد. انتشارات دانشگاه شهرکرد.۱۲۱ صفحه .
۷- ملکوتی ، م . م ، نفیسی . ۱۳۷۳ . مصرف کود اراضی فاریاب و دیم ، ترجمه ، انتشارات دانشگاه مدرس . ایران.
۸- ملکوتی ، م ج . م م ، طهرانی . ۱۳۷۸ .“ نقش ریز مغذی ها در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی عناصر خرد با تأثیر کلان” . انتشارات دانشگاه تربیت مدرس ، تهران .
۹- ملکوتی ، م ج . ۱۳۷۹ . کشاورزی پایدار و افزایش عملکرد با بهینه سازی کود در ایران . نشر آموزش کشاورزی . کرج ، ایران .
۱۰ - Anne , O , Tiiu , K , and Kailas . W . “Volatile Constituents of matricaria recutital . from Estonia”. ۱۹۹۸.
۱۱- Bernath . J . , “wild and cultivated medicinal plants” . Mezo pub . , Budapest . ۱۹۹۳ .
۱۲- Dossaji , s . F . and H . B . Becker . ۱۹۸۱ . HPLC seperation and quanttative determination of valepotriates from Valeriana kili mandas charica.Planta med . ۴۳ : ۱۷۹ – ۱۸۲ .
۱۳- Douglus , J .and J . Follett . ۱۹۹۶ . The effect of plant density on the production of valerian root . Acta Hort . ۴۲۶ : ۳۷۶- ۳۸۰ .
۱۴- Duke , J . A . (۱۹۸۲ ) : Ecosystematic date on medicinal Plants . In : C . K . Atal and B . M . Kapur , cultivation and frtilization of medicinal plants . Reg . Res . Lap . Jammutawi , India , ۱۳- ۲۶ .
۱۵- Hoffman , D . , “The new holistic herbal” . Masschustts. Element Books , ins . , ۱۹۹۳.
۱۶- Hornok ,L . ( ۱۹۷۸ ) :“Gvorvnoemek termesztes es felodolgozasa ,” mezo kido . Budapest
۱۷- Meawad . A. A .. Awad , A . E . and Afify . A.. “The Combined effect of N – Fertilizetion and growth regulators on Chamomile Plants” .Actu Hort . VOL . ۱۴۴ , ۱۲۳ – ۱۳۳ pp . ۱۹۸۴ .
۱۸- Marschner , H . ۱۹۹۵ . Mineral nutriition of higher plants ( ۲th ed ) Academic press . London .
۱۹- Repcak . M . and P .Cernaj .. “production technology of Chamomila recutita” . acta Horticulture . ۱۹۹۳ .
۲۰- Rumimnska , a . and E . L . S . EL Gamal . ۱۹۷۸ . Effect of nitrogen fertilization on growth , Yield and alkaloid Content in Dature innoxia mill .Acta Hort : ۷۳ : ۱۷۳ – ۱۸۳ .
۲۱- Salamon .I . , and orinak . A . “Effect of Various distances of the plant rows on the quantitive – qualitive characteristics of essential oid of chamomile veriety Bond”. The Herb , spice . And Medecinal plants Digest . Vol . ۱۰ , NO . L , PP .۱ – ۴ . ۱۹۹۰ .
۲۲- Salamon . I , “Chamomile : A medicinal plant”. Herb , spice , and medicinal plant Digest , Vol ۱۰pp . ۱- ۴ . ۱۹۹۲ .
۲۳- Shipochliev , T . , Dimitrov . A . Leksandrova . ,E .“Anti – in flamatory action of a group of plant extracts ”.Vet med Nauki . Vol . ۱۸ , No . ۶ . pp . ۸۷ – ۹۴ .۱۹۸۱ .
۲۴- Witchl . M .“Herbal drugs and phytopharmaceutius”. Boca Raton , FL : CRC . Press , press , pp . ۳۲۲ – ۳۲۵ . ۱۹۹۴ .