بار بیماری‌ها، تاریخچه و نتیجه

هنگامی که کتاب سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۰ در قالب بار بیماری‌ها منتشر شد، شاید نخستین باری بود که مساله مدیریت سلامت در کشور مطرح شد و سیاست‌گذاران حوزه سلامت پی به فقر اطلاعاتی خود در این زمینه بردند. از این رو معاونت سلامت وزارت بهداشت در سال ۱۳۸۰ تصمیم گرفت تا تحقیقات و اطلاعات موجود در کشور را جمع‌آوری کرده و از آنها برای شکل‌دهی بحث بار بیماری‌ها در کشور استفاده نماید. منظور از بار بیماری‌ها، جایگاهی است که یک بیماری و یا عامل خطر بیماری در کشور دارد که براساس آن سال‌های عمر
از دست رفته افراد به دلیل مرگ زودرس و یا سال‌هایی که فرد به دلیل بیماری در ناتوانی زندگی می‌کند محاسبه می‌شود. مجموعه این دو فاکتور تحت عنوان Daly مبنایی است برای تعیین جایگاه و رده‌بندی بیماری‌ها...
هنگامی که در سال ۱۳۸۰ به عنوان مسوول سلامت در جستجوی گروه‌های مختلفی برای انجام تحقیقات در این زمینه بودم، گروه باتجربه‌ای برای تعیین بار بیماری‌ها در کشور وجود نداشت اما این موضوع نه تنها باعث حذف صورت مساله نشد بلکه برای نخستین بار در کشور بحث ثبت مرگ شکل گرفت. ثبت مرگ در کشور به عنوان یکی از آیتم‌های مورد نظر در تعیین مرگ زودرس ناشی از بیماری‌ها (yll) قدم بزرگی بود که اهمیت ویژه‌ای داشت.
کم‌کم تحقیقات مختلف و بزرگی در کشور در حال شکل‌گیری بود از جمله آنکه تحقیقات مختلفی در خصوص حوادث و سوانح و یا ریزمغذی‌ها انجام شده بود از این رو سعی شد تا در صورت امکان تمامی تحقیقات را جمع‌آوری و اصلاح کنیم، تا شاید از این طریق امکان پاسخگویی به اینکه وضعیت بار بیماری‌ها در کشور چگونه است را به دست آوریم. اما این مساله به راحتی قابل انجام نبود از این رو سعی کردیم تا ساختاری را فراهم کنیم تا پاسخگوی این موضوع علمی در کشور باشد. پس از آن با همکاری اساتیدی همچون دکتر ابوالحسنی و دکتر نقوی که از تجربیات بالایی برخوردار بودند سعی شد تا پروژه شکل علمی به خود بگیرد از این رو تمامی تحقیقات انجام شده در مراکز تحقیقاتی کشور در زمینه میزان بروز، شیوع یا کشندگی بیماری‌ها جمع‌آوری و تقریبا از اغلب تحقیقات منطقه‌ای که از کیفیت مناسبی برخوردار بودند در این زمینه استفاده شد و قدم‌های اول برای ثبت بار بیماری‌ها در کشور برداشته شد.
تقریبا در سال ۱۳۸۳ و ۸۴ این مساله به اوج خود رسید اما جمع‌بندی کتاب‌ها و چاپ آن تا سال ۱۳۸۶ به طول انجامید و خوشبختانه امروز کتاب بار بیماری‌ها به عنوان نمادی از همکاری ملی میان تمامی مراکز تحقیقاتی و افراد متخصص کشور با مدیریت و رهبریت معاونت سلامت در وزارت بهداشت در دسترس عموم قرار گرفته اما بار بیماری‌ها چه کمکی می‌تواند به سیاستگذاران حوزه سلامت کند؟ در حقیقت مجموعه فاکتورهایی که می‌تواند به هر دلیلی یک بیمار را ناتوان کند و یا او را زودتر از بین ببرد در قالب بار بیماری‌ها محاسبه می‌شوند. لازم به ذکر است که اطلاعات به دست آمده در خصوص بار بیماری‌ها در کشور، یکی از پیشرفته‌ترین مطالعات در منطقه بود و تقریبا در هیچ کشوری در منطقه چنین مطالعاتی صورت نگرفته است.
نتایج به دست آمده از این تحقیقات نیز بسیار متفاوت از اغلب کشورهای دنیا بود و مشخص شد که حوادث عمدی و غیرعمدی مهم‌ترین بار بیماری‌ها را در کشور بر عهده دارند. منظور از حوادث عمدی و غیرعمدی کلیه حوادثی است که فرد به طور عمد (قتل یا خودکشی) و یا غیرعمد (تصادفات، حوادث کاری و...) دچار ناتوانی و یا مرگ زودرس می‌شود. اگر چه این فاکتور در زنان دومین بار بیماری‌ها را تشکیل می‌داد، اما در مردان و در مجموع زنان و مردان بالاترین رقم در کشور را از آن خود کرد.
اهمیت این مساله از آن جهت است که اگر مدیریت سلامت بخواهد طول عمر مردم را افزایش داده و آنها را از بیماری‌ها و فاکتورهای خطر دور نگاه دارد، یکی از مهم‌ترین کارها، کنترل حوادث عمدی و غیرعمدی است.
بیماری‌های روانی و اختلالات رفتاری با مرگ و میر کمتر و ناتوانی بیشتر دومین عامل در مجموع زنان و مردان در قالب بار بیماری‌ها بود و شاید قبل از این مطالعه کسی فکر نمی‌کرد که بیماری‌های روانی و اختلالات رفتاری دومین جایگاه را در بار بیماری‌ها داشته باشد. گروه سوم نیز بیماری‌های قلب‌عروق بودند که هم از کشندگی بالایی برخوردار بوده و هم اینکه سال‌های توأم با ناتوانی زیادی داشتند. پس از آن بیماری‌ها و اختلالات مربوط به حوالی تولد است که تمامی عواملی منجر به کاهش طول عمر جنین و یا ناتوانی نوزاد را شامل می‌شود. این مسأله تحت‌الشعاع متغیرهای اجتماعی است و در حقیقت ریشه در دوره بارداری و چگونگی مراقبت از زنان باردار دارد از این رو شناسایی عوامل خطر و کاهش فاکتورهایی که منجر به بروز مشکل می‌شوند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
پس از آن به ترتیب بیماری‌های اسکلتی، ادراری‌تناسلی، دستگاه گوارش، مشکلات تنفسی و تغذیه متابولیک قرار گرفته‌اند و در نهایت دهمین جایگاه بار بیماری‌ها به سرطان تعلق دارد. شناخت این بیماری‌ها نخستین قدم در مدیریت است و قدم‌های بعدی، تصمیم‌گیری و عملکرد بر مبنای این بیماری‌هاست که امیدوارم مسوولان حوزه سلامت بتوانند با اطلاعات ارزشمندی که در اختیار دارند پاسخگوی مناسبی برای نیازهای سلامت باشند تا بتوانیم از لحاظ امید به زندگی در میان کشورهای درجه اول قرار گیریم. امیدوارم دولت آینده از اسراف این اطلاعات باارزش جلوگیری کرده و بتواند داده‌ها را در قالب برنامه‌های مناسب عملیاتی و اجرایی نماید.

دکتر محمداسماعیل اکبری
رییس مرکز تحقیقات سرطان

منبع : هفته نامه سپید