سینمایی ترین کتاب به روایت سینماگران

کتاب دا را ورق می زنم، لحظه به لحظه با روزها و سالهای راوی کتاب در مسیر سختی ها و رنجهایش قدم می زنم و هم داستان با او می شوم. کتاب دا خاطرات سیده زهرا حسینی، دختری ۱۷ ساله است که زوایای مختلف جنگ و زندگی اش را در برابر چشمان اشک بار خوانندگان قرار می دهد. واقعیت و خاطرات کتاب به قدری تکان دهنده و تاثیرگذار است که هر خواننده ای از هر گرایشی در برابر همه مقاومت و ایثار این زن سرتعظیم فرودمی آورد.
اما یکی از برجستگی های مهم این کتاب دفاع مقدسی، تاثیر عمیقی است که بر سینماگران گذاشته است. شاید تاکنون کم اتفاق افتاده باشد که یک کتاب، این چنین جماعت سینمایی را تحت تاثیر قرار داده باشد. اما این بار کتابی در حوزه ادبیات مقاومت که راوی مبارزات حق طلبانه زنان قهرمان این اقلیم اسلامی است، خوانندگان اهل فیلم خود را وادار به ستایش کرده است. بخش هایی از نظرات هنرمندان سینما و تلویزیون را درباره «دا» می خوانید:
مریلا زارعی (بازیگر) به همراه سیده زهرا حسینی و سیده اعظم حسینی، راوی و نویسنده کتاب «دا» در برنامه «تاروپود» سیمای مرکز آبادان حضور یافته بود و با شوق فراوان از تاثیر کتاب برخودش گفت: «همیشه در طی زندگی حرفه ای به دنبال یک الگو هستیم و این الگوها توسط داستان ها، اسطوره ها و... در ذهن ما شکل می گیرد و گاهی اوقات در خلوتمان به آنها رشک می بریم. یکی از این الگوها این است که افرادی به درجه ایثار و فداکاری می رسند و مدتها فکر می کردم آدمهای نزدیک به این اسطوره های ذهنی دیگر در این دوره حضور ندارند و یا حضورشان کم رنگ شده است. خوشبختانه با آشنایی که به واسطه کتاب «دا» به کوشش سیده اعظم حسینی و سرکارخانم سیده زهرا حسینی پیدا کردم، به واقع احساس کردم آن آدمی که در ذهنم به عنوان یک زن قهرمان و مبارز ایرانی داشتم، پیدا کردم.»
مریلا زارعی درخصوص مقدمه کتاب گفت: وقتی مقدمه کتاب «دا» را خواندم، احساس کردم به نوعی به ما ظلم کرده اند. درکتاب اشاره شده تا سال ۸۰ این خاطرات را بازگو نکرده بودند ؛ وقتی کتاب را خواندم با اینکه خیلی از مسائل جنگ دور نبودم احساس کردم چرا این اتفاقات و واقعیت های جنگ به شکلی انسانی که در کتاب آمده پیش تر از این برای ما بیان نشده است؛ به نظرم این نگفتن ها صرفا به این دلیل بوده که خدای نکرده، استنباط دیگری از آنها شود. این موضوع باعث شده که با حقیقت -های جنگ آشنا نشویم و تصورات دیگری را درذهنمان بپرورانیم.
گفت وگوی من با خانم حسینی و حسینی ها خیلی دیر شکل گرفت، اما خدا را شکر که این اتفاق افتاد.
زارعی افزود: «من با لحظات این کتاب زندگی کردم و آن را مرحله به مرحله دنبال کردم، فکر می کنم این کتاب یکی از سینمایی ترین کتابهایی بوده است که تاکنون خوانده ام. نوعی عرق میهن دوستی، عشق به وطن و حسی دراین کتاب وجود دارد که قابل ستایش است.»
وی ادامه داد: اگر قرار باشد از روی کتاب دا فیلمی ساخته شود، از بابت نوعی ادای دین، دوست دارم به جای خانم حسینی این نقش را بازی کنم، اما این نقش به قدری مسئولیت بر دوش آدمی می گذارد که فکر می کنم نقش بسیار سختی باشد.»
همچنین گوهر خیراندیش (بازیگر سینما و تلویزیون) که در گفت وگوی تلفنی این برنامه شرکت کرده بود در مورد کتاب دا گفت: «عزیزی به نام «حبیب احمدزاده» نویسنده فیلم «اتوبوس شب» از من خواستند کتاب را بخوانم و فقط نظرم را بدهم. اما به خاطر حجم زیاد کتاب و همچنین فشردگی کارهایم توجه زیادی به آن نمی کردم و مطالعه آن را در اولویت های سوم و چهارم قرارداده بودم اما بعد از مدتی به صورت گذرا نگاهی به آن انداختم و سپس شروع به خواندن کل آن کردم؛ به جرأت می توانم بگویم از زمانی که توانستم کتابی را بخوانم، کتابی به این قابل لمسی در مورد جنگ نخوانده بودم و حتی فیلمی هم دراین حد ندیده بودم.»
خیراندیش افزود: من به حافظه خانم زهرا حسینی تبریک می گویم و بی اغراق می گویم تا به امروز هیچ کتابی تا این اندازه بر من تأثیر نگذاشته بود و بارها از پس پرده اشک نمی توانستم خواندن کتاب را ادامه بدهم. در واقع هر لحظه کتاب را می بستم، فکر می کردم و لحظات را تجسم می کردم و هر لحظه اشک امان من را می برید. خواندن این کتاب را به همه به خصوص جوانان توصیه می کنم و مطمئنم خواندن این کتاب دیدگاه آن ها را نسبت به موضوع مهمی همچون دفاع مقدس عوض خواهد کرد.»
مریلا زارعی نیز افزود: «به عنوان خواننده کتاب دا» من هم به عنوان خواننده رنج راوی کتاب را حس می کردم و از خودم می پرسیدم من آن سالها کجا بودم.»
وی گفت: «به واقع با صدای بلند می گویم جز احساس پشیمانی و شرمندگی از این که در کنار ایشان نبودم چیزی نبوده است.»
رویا تیموریان (بازیگر) نیز دراین برنامه شرکت کرد و در مورد کتاب دا عنوان نمود: «کتاب دا یک کتاب چند وجهی است، یعنی درآن هم تاریخ، هم زندگی و... هنرمندانه نگاشته شده است و از بهترین احساسات انسانی سرشار است و از خواندن آن به قدری لذت می برید که شما را با ابعاد انسانی پیوند می دهد که امروز به فراموشی سپرده شده است.»
رویا تیموریان همچنین یادداشتی را در مورد کتاب دا نوشته است، که در بخشی از آن خطاب به راوی آمده: «به گفته بزرگی، رنج روح آدمی را بزرگ می کند و رنج شما فراتر از توان آدمی است، موهبتی که شامل هرکس نمی شود. به شما حسادت کردم چرا که امروز جهان شما فراتر و بزرگ تر از آن است که مادر زندگی هر روز دوره می کنیم.»
داریوش مهرجویی (کارگردان) که در ارتباط تلفنی با این برنامه شرکت کرده بود گفت: «این کتاب بسیار گیرا و جذاب است و ساختار قشنگی دارد و یکی از رمان های بسیار قوی ادبیات کنونی ماست.
به خصوص صحنه پردازی های واقع گرایانه ای دارد که خیلی کم در سایر رمان های موجود دیده می شود. نوعی ناتورنالیسم خیلی شفاف و گیرا در این کتاب موجود است که به راحتی با خواننده رابطه برقرار می کند و درعین حال از نظر مفهومی هم خیلی قوی است؛ چون واقعیت وحشتناک جنگ را نشان می دهد که چگونه یک عده مردم مظلوم مورد هجوم خشونت های وحشتناکی قرار گرفتند. تلاش و کوشش این زن برای اینکه مثمرثمر باشد، یک تصویر واقعی از روزهای جنگ وحشتناک را نشان می دهد.»
این کارگردان در پاسخ به این سؤال که اگر قرار باشد روزی از این کتاب فیلم تهیه شود آیا تمایل ساخت آن را دارد گفت: «این داستان با تمام جزئیاتی که دارد آنقدر قوی و غنی است که بدم نمی آید قسمتی از آن را تبدیل به فیلم سینمایی کنم و چند تا از فیلم سازان خانم هم مثل تهمینه میلانی اعلام آمادگی کرده اند. و فکر می کنم این کار بهتر است و چون قهرمان اصلی این داستان زن است.
مهرجویی این کتاب را به دیگران توصیه می کند و در مورد احساس خود پس از خواندن کتاب گفت: «به خاطر احساس خوبی که راجع به این کتاب دارم مطالعه آن را به همه توصیه می کنم. این کتاب یک تجربه غنی هنری، تاریخی، فلسفی، فکری و فرهنگی به انسان می دهد و تصویری درخشان از موقعیتی را به نمایش می گذارد که ما در آن گرفتار شدیم، بدون آنکه گناهی کرده باشیم.»
پیش از این نیز در مراسم رونمایی کتاب دا، که آبان ماه ۸۷ با حضور جمعی از هنرمندان و نویسندگان و مسئولان و هم رزمان سیده زهرا حسینی راوی کتاب برگزار شده بود، اظهار نظرهای تحسین برانگیزی عنوان شده بود.
از جمله این که مینو فرشچی (فیلمنامه نویس)، ضمن تشکر از راوی نویسنده کتاب افزود: «اگر این کتاب را نخوانده بودم، بخشی مهم از جنگ را حس نمی کردم قبل از خواندن این کتاب نمی توانستم تصور کنم که مردم خرمشهر چه روزهای عجیبی را تجربه کرده اند. کتاب مثل فیلم بود. در آن روزها که ۷۰۰ فیلم نامه جشنواره ای را داوری می کردم، دلم می خواست آن فیلم نامه ها را بسوزانم و بیشتر فرصت داشته باشم این کتاب را بخوانم.
محمد صالح علاء (گوینده صدا و سیما) هم که با کتاب ارتباط عجیبی پیدا کرده بود، در مورد «دا» این طور گفت: «دا، این مادر نازنین در روی خانواده ام خیلی تأثیرگذار بود. از شبی که کتاب را نگاه کردم دائما خودم را با علی و پدرش متر کردم و خیلی احساس کوچکی می کنم. به نظرم کتاب یک باسکول بزرگی است که اشخاصی مثل من وزنشان دیده نمی شود. از زمانی که با کتاب آشنا شدم؛ در محافل و شبکه های رادیویی مختلف راجع به آن صحبت می کنم و بخشی از کتاب را قرائت می کنم.
رخشان بنی اعتماد (کارگردان) هم گفت: کتاب دا یک بخش گفته نشده از تاریخ جنگی بود که هنوز که هنوز است در حال پس دادن پیامدهای آن هستیم... به نظرم ویژگی اصلی این کتاب در قصه گویی آن نیست. «چهره زنان کشته شده، جلوی نظرم آمد؛ یعنی کدامیک از آن ها ، در این طفل معصوم بودند- بخشی از کتاب- به نظرم نه مادرش و نه بچه هیچ کدام گناه ندارند و آدم هایی که در طول تاریخ قربانی جنگ بودند.
آن چیزی که اکنون دغدغه خیلی از ما است یعنی صلح، شناخت نکبت جنگ است. وقتی مفهوم صلح را با همه ابعادش بشناسیم، آن موقع معنای سلحشوری، پایداری و مقاومت مشخص می شود.»
تهمینه میلانی یکی از کارگردانانی است که به ساخت فیلم براساس کتاب تمایل نشان داده است. او در پیامی که مینو فرشچی آن را در جلسه رونمایی کتاب دا قرائت کرد این طور آورده است: «کم تر پیش می آید من کتابی با این حجم بخوانم، نمی دانم کنجکاوی من از دانستن نادانسته های جنگ بود یا جذابیت ذاتی کتاب که موجب شد کتاب را در سه روز بخوانم و واقعا با خواندن بخش هایی از کتاب با زهرا خانم هم هویت شدم. به ویژه با صحنه های شهادت علی برادر زهرا که مملو از احساسات انسانی بود و صورت من هنگام مطالعه این بخش ها خیس می شد.»
آرمانگرایی بخشی از یک نسل، دهه ۵۰، ۶۰، در این کتاب به خوبی بیان شده است و ارتباط عمیقی با خواننده برقرار می کند؛ پیشنهاد می کنم این کتاب مورد مطالعه نسل جوانمان که اغلب فاصله بعیدی با آرمانگرایی دارند، قرار گیرد تا شاید پلی باشد برای ارتباط بیشتر و بهتر با نسل پیشین خود.»
کورش سلیمانی بازیگر سینما و تلویزیون، به صحبت در مورد کتاب «دا» پرداخت: «بعد از خواندن این کتاب احساس کردم خدا خودش خوب می دانست چطور اتفاقات دوره دفاع مقدس را حفظ کند. توصیه ای به دوستان هم سن و سال خود دارم و آن این است که این کتاب را بخوانند. سعی می کنم یک مبلغ برای این کتاب شریف و بزرگ باشم. با خواندن این کتاب با آن که گوشه هایی از جنگ را حس کرده بودم، اما احساس کردم چیزی از جنگ ندیده ام و احساس حقارت به من دست داد. توانایی مثال زدنی یک دختر نوجوان باید تبدیل به یک اثر هنری مثل فیلم شود و این اثر نشان خواهد داد که دختران و زنان ایرانی چه توانایی هایی دارند که در آن چنان روزهایی دیده می شود- و روحیه این خواهر بزرگوار و خانواده شان را تحسین می کنم.

هستی زمانی

منبع : روزنامه کیهان