ورزش، قند را می سوزاند

یکی از بهترین شیوه‌های کنترل دیابت، ورزش و تحرک جسمانی است. به همین بهانه به سراغ دکتر منوچهر جزایری، فوق‌تخصص غدد و عضو هیات علمی دانشگااه علوم پزشکی تهران رفتیم تا از ایشان درباره نقش ورزش در دیابت بپرسیم...
▪ آقای دکتر! ورزش و تحرک با قند بدن ما چه می‌کند؟
ورزش، گلوکز و گلیکوژن را در داخل ماهیچه‌های بدن می‌سوزاند. البته این پدیده در صورتی روی می‌دهد که دیابت کنترل شده باشد. در حین و بعد از ورزش، قندخون وارد ماهیچه‌ها می‌شود و سطح گلوکز و گلیکوژن را به حد طبیعی می‌رساند. وجود برنامه‌های منظم ورزشی افراد دیابتی عکس‌العمل شدید انسولین را از بین می‌برد چون عضلات و کبد عادت می‌کنند که گلیکوژن بیشتری ذخیره کنند.
▪ بیماران دیابتی چگونه باید ورزش کنند؟
ورزش بیمارن دیابتی باید به صورت تمرین‌های هوارسان یا آیروبیک باشد. تمرین‌های هوارسان به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که با مصرف زیاد اکسیژن همراه باشند. این نوع تمرین‌ها دستگاه‌هایی را که برای سلول‌‌های بدن اکسیژن تهیه می‌کنند، فعال می‌سازند. پس از تمرین‌های هوارسان، تغییرات سودمند و مفیدی در ریه‌ها، قلب و رگ‌های خونی پدید می‌آید. با این تمرین‌ها، بدن هوای بیشتری را به داخل ریه‌ها منتقل می‌کند. به طور معمول، تمرین‌های هوارسان به فعالیت‌های استقامتی گفته می‌شود که به سرعت زیاد نیاز ندارند. بهترین تمرین هوارسان، دویدن در مسافت‌های طولانی و با آهنگ آرام است. تمرین‌های دیگرشامل اسکی، صحرانوردی، شنا، دویدن آرام، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی هستند.
▪ بنابراین بیماران دیابتی باید استراحت را کنار بگذارند و به‌طور جدی ورزش کنند؛ بله؟
امروزه پژوهشگران دریافته‌اند که استراحت برای درمان بیماران دیابتی، کار مناسبی نیست. مطالعات نشان می‌دهد که استراحت برای مدت دست‌کم هفت روز سبب اختلال در متابولیسم قندخون می‌شود. در سال ۱۹۰۰ محققان دیابت دریافتند که ورزش باید در توان‌بخشی بیماران دیابتی مورد استفاده قرار گیرد. در سال ۱۹۱۹ دانشمندان ثابت کردند که ورزش موجب کاهش میزان قندخون می‌شود.
در سال ۱۹۲۶ مشخص شد که ورزش می‌تواند اثر انسولین را در پایین آوردن قندخون بیشتر کند، بنابراین نیاز به انسولین را در بیماران وابسته به انسولین کاهش می‌دهد. در این تحقیقات همچنین مشخص شد که ورزش منظم در بیماران دیابتی اساس درمان است.
افراد مبتلا به دیابت که ورزش می‌کنند همچنین باید دقت کنند که فعالیت‌های بدنی چگونه بر متابولیسم قندخون اثر می‌گذارد و آثار مفیدی برای سلامت آنها دارد. البته ورزش حتی برای افراد سالم نیز خطرهای اندکی دارد و این خطرها فقط برای افراد دیابتی نیست.
▪ فواید ورزش را برای دیابتی‌ها توضیح می‌دهید؟
۱) کنترل بیماری دیابت: در ورزش‌های طولانی‌مدت مشاهده شده است که حساسیت سلول‌ها به انسولین افزایش می‌یابد. این امر در بهبود وضعیت دیابت، به خصوص در افراد غیروابسته به انسولین بسیار با اهمیت است. ورزش اگر در شرایط مناسب صورت گیرد یعنی بیمار قندخون به نسبت کنترل شده داشته باشد، غلظت گلوکز پلاسما را ثابت نگه می‌دارد. علت این پدیده توازن میان برداشت گلوکز به وسیله عضلات و تولید متقابل گلوکز در کبد است.
۲) کنترل وزن و کاهش وزن: برنامه صحیح کنترل قندخون در افراد دیابتی غیروابسته به انسولین، به کاهش وزن آنها کمک می‌کند. کاهش وزن ناشی از ورزش موجب کاهش بافت چربی می‌شود بنابراین مقاومت به انسولین در سلول‌ها کاهش می‌یابد و به این ترتیب مصرف داروهای خوراکی پایین آورنده قندخون کم می‌شود. با ورزش‌های برنامه‌ریزی شده، بافت چربی کاهش می‌یابد و توده عضلانی افزایش پیدا می‌کند.
۳) آمادگی عضلانی: ورزش مناسب، تناسب عضلات را بالا می‌برد. تحقیقات نشان می‌دهد که انقباضات عضلانی و عمل انسولین هر دو با هم برداشت گلوکز در طول ورزش را افزایش می‌دهند.
۴) کاهش نیاز به داروهای خوراکی و انسولین: همراه با کنترل مطلوب قندخون و تمرین‌های ورزشی مرتب، مصرف قرص‌های خوراکی در برخی افراد دیابتی غیروابسته به انسولین کم می‌شود و در بیماران دیابتی دریافت‌کننده انسولین نیز به علت وضعیت مطلوب متابولیک، میزان انسولین تزریقی کاهش می‌یابد. مطالعات نشان داده است که در ماه‌‌های نخست برنامه‌های ورزشی، انسولین تزریقی گاهی تا ۲۰ درصد یا حتی بیشتر کاهش می‌یابد.
۵) اعتماد به نفس بیشتر: به نظر می‌رسد احساسات افراد دیابتی تا حدی نیز به حفظ قندخون در سطح طبیعی وابسته باشد. بیشتر افراد دیابتی احتمالا ناراحتی و از دست دادن کنترل احساسات را هم‌زمان با سطح قندخون بسیار بالا یا بسیار پایین تجربه کرده‌اند. هنگامی که غلظت قندخون در حد طبیعی است، احساسات در این افراد تا حد زیادی بهبود می‌یابد. احساس بهبود با فعالیت‌های ورزش مداوم و ورود این برنامه در زندگی افراد پدید خواهد آمد.
۶) تحمل تنش‌های عصبی: ورزش راه موثری برای مبارزه با تنش‌های عصبی است. هنگام ورزش موادی به نام اندورفین در خون ترشح می‌شود که موجب تسکین درد و آرامش روانی می‌شود.
۷) آثار ورزش در افراد دیابتی وابسته به انسولین: ورزش‌های منظم برای افراد دیابتی وابسته به انسولین بسیار سودمند است. پژوهشگران کانادایی طی ۱۲ تا ۱۶ هفته ورزش دادن به بیماران دیابتی وابسته به انسولین، بهبود مطلوبی در غلظت قندخون ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیکه آنها مشاهده کردند. در افراد دیابتی وابسته به انسولین، تغییرات غلظت قندخون در طول ورزش بستگی زیادی به سطح انسولین خون دارد. سطح انسولین خون نیز به میزان انسولین تجویز شده و مقدار جذب انسولین در هر اندام وابسته است.
بهترین زمان پیشنهاد شده برای ورزش در دیابتی‌های وابسته به انسولین، پس از میان وعده‌های بعدازظهر و پیش از شام است.
‌● ورزش و افراد دیابتی
قندخون را قبل، حین و پس از ورزش کنترل کنید و برای جلوگیری از افت قندخون در طول ورزش شیوه‌های زیر را به کار گیرید.
▪ یکی دو ساعت بعد از صرف غذا ورزش کنید.
▪ مصرف ۲۰ تا ۴۰ گرم کربوهیدرات اضافی پیش از ورزش و در یک ساعت در طول ورزش توصیه می‌شود.
▪ از ورزش‌های سنگین در هنگامی که انسولین تزریق شده خودداری کنید.
▪ قسمت‌هایی از بدن که انسولین در آنها تزریق نشده است را بیشتر حرکت دهید تا از جذب سریع انسولین جلوگیری شود.
▪ میزان انسولین تزریقی باید در ورزش‌هایی مانند کوهنوردی به میزان ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش یابد.

دکتر مجید سلطانی

منبع : روزنامه سلامت