چهارشنبه‌سوری در گوشه و کنار ایران

خاستگاه و زمان پیدایش چهارشنبه‌سوری دقیقا مشخص نیست. در ایران باستان روز چهارشنبه آخر سال حرمت داشته است و از آنجا که آتش‌ را بزرگ‌ترین پاک‌کننده و در عین حال نورانی‌ترین عنصر و مظهر فروغ ایزدی می‌دانستند از روی آن می‌پریدند و اعتقاد بر این بوده که هر چیز ناپاکی در آتش می‌سوزد و پاک و طاهر می‌شود و همین‌طور اعتقاد داشتند ...
همان‌گونه که پیوسته شعله‌های آتش رو به بالا می‌رود، انسان نیز باید به سوی بالا یعنی به طرف روحانیت، انسانیت، ترقی و تعالی عروج یابد. همان‌طور که زبانه‌های آتش هیچ‌گاه به سوی پایین میل نمی‌کنند، آنها نیز بکوشند تا مجذوب خواهش‌های نفسانی نشوند و پیوسته آمال بزرگ و معنوی را مدنظر داشته باشند.
آتش با هر چه برخورد کند آن را نیز چون خود درخشان می‌سازد. به همین گونه انسان نیز باید با برخورداری از فروغ دانش و بینش دیگران را از فروغ نیکی بهره‌مند گرداند.
همان‌طوری که آتش چیزهای ناپاک را پاک می‌کند و خود آلوده نمی‌شود، آنها نیز با بدی بستیزند بی‌آنکه خود را به آن بیالایند.
متاسفانه با گذشت زمان این سنت کهن و ملی در ایران کمرنگ شده و امروزه آنچه در شهرهای بزرگ ایران به خصوص تهران در این شب انجام می‌گیرد بیشتر به جنگ و نزاع شبیه است تا سور و شادی.
جشن چهارشنبه‌سوری در نواحی مختلف ایران اسلامی به شکل‌های گوناگون انجام می‌شود که به برخی از آن اشاره می‌کنیم:
● آذربایجان‌شرقی
تبریزی‌ها در شب چهارشنبه‌سوری به روی هم آب یا گلاب می‌پاشند و معتقدند آب پاشیدن،‌ زندگی را با سعادت قرین می‌کند. از دیگر رسوم ضروری این شب فرستادن خنچه از منزل داماد به منزل عروس است. در این شب معمولا میوه، شیرینی، گلدان‌های پرگل، ماهی و خلعت (پارچه‌‌ برای خانواده عروس) می‌گذارند و می‌برند.
● آذربایجان غربی
خانواده‌های ارومیه‌ای در این شب به خانه مسن‌ترین فرد فامیل می‌روند و به خوردن آجیل سرگرم می‌شوند. آجیل حتما باید از هفت نوع خوراکی تهیه شود. این هفت نوع خوراکی می‌تواند از بین خوراکی‌های زیر باشد: انجیر، کشمش، مویز، خرما، توت‌خشک، فندق، بادام‌، گردو، سنجد، نخودچی، آب‌نبات، تخمه‌ بدون نمک، باسلق، برنجک برنج بو داده،‌ برگه هلو، برگه زردآلو و گندم برشته). کسی که مراد و حاجتی دارد باید تقسیم آجیل را به عهده بگیرد تا مرادش برآورده شود.
● اردبیل
در مغان مردم پیش از طلوع آفتاب روز چهارشنبه دسته جمعی به کنار رودخانه می‌روند. آتشی برمی‌افروزند و جوانان در آنجا به سوارکاری می‌پردازند و هنگام بازگشت، زنان ظرف‌هایشان را از آب رودخانه پر می‌کنند و به خانه می‌آورند و آب آن را به دور و بر خانه می‌پاشند که با این کار سالی جدید، سالی سرشار از روشنی و زلالی و پاکی خواهد بود.
● بوشهر
بوشهری‌ها پس از آتش‌افروزی در خانه‌هایشان و پریدن از روی آن با قایق از روی آب می‌گذرند و معتقدند با این کار نحسی این شب از بین می‌رود. در ضمن کوزه نویی را که تا آن زمان استفاده نکرده‌اند به دیوار می‌زنند تا شکسته شود تا بلا و بدبختی، مثل کوزه شکسته شود.
● خراسان
در خراسان مراسم کوزه ‌شکستن به این طریق است که درون کوزه‌های کهنه مقداری نمک که علامت شوربختی است و مقداری زغال که علامت سیاه‌بختی است و یک سکه کم‌ارزش پول می‌ریزند و تمام افراد خانواده آن را به دور سر می‌چرخانند و آخرین نفر کوزه را از پشت‌بام به کوچه پرت می‌کند و می‌گوید: «درد و بلام تو کوزه، راه بیفته بره تو کوچه» در بعضی از نقاط استان خراسان در این شب به جای آش چهار نوع پلو می‌پزند. این پلوها عبارت‌اند از: رشته‌پلو، عدس‌پلو، زرشک‌پلو و ماش‌پلو که معمولا به فقرا، نزدیکان و همسایگان می‌دهند. در آجیل خراسانی‌ها مطلقا نمک وجود ندارد چون نمک را علامت شوربختی می‌دانند.
● خوزستان
در اهواز، پس از پریدن از روی آتش، مراسم قاشق‌زنی انجام می‌گیرد که خانواده‌ها، خوراکی یا آجیل شور و شیرین در ظرف قاشق زنان می‌ریزند.
● سیستان و بلوچستان
در سیستان مردم گونی، پتو و نمد کهنه را به صورت گلوله در می‌آورند و آن را در غروب آخرین چهارشنبه سال، آتش می‌زنند و معتقدند که نحسی این شب با این عمل از بین می‌رود.
● فارس
در شیراز برای گشودن بخت دختران در شب چهارشنبه سوری به سعدیه می‌روند و از آب استخر سعدیه بر سر و روی دختران می‌ریزند. زنان نیز با ریختن آب به روی خود معتقدند که مهرشان در دل شوهر بیشتر می‌شود. در این شب زنان برای برآورده شدن حاجتشان زیر منبر مسجد جامع شهر دعا می‌خوانند و پس از دعا خواندن، حلوا و آش می‌پزند.
● کردستان
مردم کردستان مخصوصا روستاییان دسته جمعی به صحرا و کنار چشمه‌سارها می‌روند و پس از مدتی که به شادی و پایکوبی و کشتی گرفتن گذراندند، هنگام مراجعت به خانه هر کسی مقداری سنگریزه جمع می‌کند و بدون آنکه به پشت‌سر خود نگاه کند، سنگریزه را از روی شانه به عقب پرتاب می‌کند و به این ترتیب بلا و آفت را از خود دور می‌سازد. از دیگر مراسم این شب، شال‌اندازی است که عده‌ای از جوانان بالای پشت‌بام خانه‌ها کنار درها و پنجره‌های همسایگان و ثروتمندان می‌روند و ضمن خواندن سرود و تصنیف، از دریچه‌ای، شال را آویزان می‌کنند. اهل خانه هدیه‌ای را به شال می‌بندند که معمولا سکه، تخم‌مرغ، شاخه نبات، کله‌قند، جوراب یا نخودچی و کشمش است.
● کرمان
در کرمان مقداری زغال، نمک، سکه کم‌ارزش پول و کمی نان در کوزه خالی می‌ریزند و شب چهارشنبه سوری آن را از بالای بام به کوچه پرتاب می‌کنند تا بلا و کمبود از همه چیز مخصوصا از آنچه در کوزه است، دور شود.
● گیلان
در روستاهای اطراف رشت، غروب شب چهارشنبه‌سوری در پنج منطقه پوشال برنج را با فاصله کنار هم می‌چینند، سپس آنها را آتش می‌زنند و برای دفع چشم‌زخم سپند در آتش می‌ریزند و افراد هر خانواده از بزرگ به کوچک، سه مرتبه از روی آن می‌پرند و این ترانه را به گویش گیلکی می‌خوانند: «گل گل چهارشنبه، به حق پنجشنبه، نکبت بی‌شه، دولت بی‌به. زردی بی‌شه، سرخی بی‌به»، یعنی: آتش سرخ‌ چهارشنبه، به حق پنجشنبه نکبت برود دولت بیاید، زردی برود سرخی بیایید. پس از پریدن از روی آتش ترقه در می‌کنند به این معنی که از نحوست چهارشنبه در امان باشند. در این شب خورشت ‌«ترشه‌تره» می‌پزند و آن را با کته ماست و دوغ می‌خورند. صبح فردا (روز چهارشنبه) خاکستر بر جای مانده از آتش شبانه را جمع می‌کنند و پای درختان میوه می‌ریزند به این نیت که درختان بارور شوند و میوه بیشتری بدهند.
● لرستان
در این شب در خرم‌آباد هیزم را به هفت دسته تقسیم می‌کنند و با فاصله‌های معینی در یک ردیف می‌چینند و آتش با خواندن: «زردی مه از تو سرخی تو دمه» یعنی زردی من از تو سرخی تو از من، از روی آن می‌پرند.
● مازندران
در روستاهای مازندران در شب چهارشنبه سوری، علاوه بر کشتی گرفتن و اسپند دود کردن انواع آش‌ها پخته می‌شود از جمله ‌«آش هفت ترشی» که از هفت نوع سبزی و هفت نوع ترشی و هفت نوع حبوبات در‌آن استفاده می‌شود و نیز «گزنه‌ آش» که یکی از سبزی‌های مصرفی در آن، گزنه است. اعتقاد بر این است که خوردن این آش بسیاری از بیماری‌ها و کسالت‌ها را از بین می‌برد.
● مرکزی
در این استان، علاوه بر مراسم آتش بازی، برای آمرزش اموات، مقداری خرما یا شکر پنیر تهیه می‌کنند و یا حلوا درست می‌کنند و سرگذر می‌‌ایستند و به عابران تعارف می‌کنند.هر رهگذر وظیفه دارد یک دانه بردارد و قبل از خوردن، برای آمرزش اموات خیرات دهنده، حمد و سوره‌ای بخواند و سپس خوراکی را بخورد.
● تلخ اما واقعی
هر ساله در آستانه ایام نوروز، شاهد گزارش‌‌های زیادی از نقص عضو افراد (نابینایی دایم، قطع دست، پا و انگشتان، سوختگی اعضای بدن، مرگ‌های فجیع و ...) هستیم که فقط در اثر یک لحظه غفلت رخ می‌دهند.
▪ انفجار تنها ۲۵۰ گرم مواد محترقه می‌تواند علاوه بر تخریب شدید یک ساختمان، به شکستن شیشه ساختمان‌های مجاور تا شعاع زیادی منجر شود.
▪ مواد منفجره ترکیبی به قدری حساس هستند که حتی در اثر جابه‌جایی، حمل و نقل، وارد شدن ضربه، رسیدن حرارت اندک و حتی گاهی در اثر ارتعاشات صوتی، فعل و انفعالات شیمیایی و قرار گرفتن در محدوده یک فرکانس خاص، خود به خود فعال شده و منفجر می‌شوند.
▪ صدای ناشی از انفجار برای نوزادان، خانم‌های باردار، بیماران و سالمندان بسیار خطرناک است.
▪ صداهای ناهنجار ناشی از انفجار می‌تواند موجب اختلال آنی در سیستم عصبی افراد گردد.
▪ ترس از انفجار در افراد کاملا طبیعی است چرا که حتی نوزادان با وجود نداشتن هیچ تصوری از محیط زندگی خود از صداهای ناهنجار با شدت بالا می‌ترسند.
● طبق ماده ۶۱۸ قانون مجازات
به استناد قانون مجازات اسلامی هرگونه قاچاق، خرید،‌ فروش و ... مواد منفجره و محترقه به طور غیرمجاز جرم محسوب شده و مرتکب آن به مجازات مندرج در قانون محکوم می‌شود.
طبق ماده ۶۱۸ قانون مجازات اسلامی، هرکس با هیاهو، جنجال، حرکات غیرمتعارف یا با تعرض به افراد مخل نظم و آرامش عمومی گردد و یا مردم را از فعالیت باز دارد به حبس از ۳ ماه تا یک سال و ۷۵ ضربه شلاق محکوم می‌شود.

منبع : روزنامه سلامت