نوروز در همسایگی ما

می‌گویند در دوران جمشید شاه سال را به دو فصل که هر کدام شامل ۶ ماه می‌شد، تقسیم شد.
اولین روز را از اولین ماه (فروردین) نوروز و دومین روز در اول ماه مهر را مهرگان نامیدند. روز فروردین از ماه فروردین که چرخش زمین به‌دور خورشید دوباره از نو آغاز می‌شود و زمین از خواب زمستانی بیدار شده و بادی ملایم می‌وزد به همین خاطر بر آن نام بهار (به آر) به معنی آورنده بهترین‌ها برای زندگی دوباره انسان‌ها گذاشتند و روز یکم آن را نوروز نامیدند.
گستره فرهنگی ایران بسیار بزرگ‌تر از جغرافیای سیاسی کنونی ایران است و نوروز به عنوان بزرگ‌ترین عید در اعیاد ایرانی در تمام پهنه فرهنگ ایرانی در میان تمام پیروان ادیان و باورهای مختلف گرامی داشته می‌شود. در برخی مناطق با وجود رسمی نبودن این جشن ایرانی را برگزار می‌شود، همانند سوریه که جشن نوروز نزد کرد‌های ساکن سوریه از اعتبار و احترام ویژه‌ای برخوردار است. این جشن امروزه یکی از جشن‌های بنیادین آسیا شناخته می‌شود. نوروز در ۹ کشور ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان، قزقیزستان، آذربایجان و ترکیه با همین نام تعطیل رسمی است و در ایالت سینگچیان چین نوروز با آداب خاصی برگزار می‌شود.
● ترکیه
ترک‌ها نیز جشن «نوروز» و بزرگداشت بهار را آئین قومی خود می‌دانند که توسط اقوام ترک زبان در پهنه گسترده‌ای از جهان، از آلبانی در اروپا گرفته تا بخش‌های غربی چین در خاور دور، برپا می‌شود.در استانبول در چند نقطه شهر از جمله مکانی بین مساجد مشهور ایاصوفیه و سلطان احمد مراسم نوروزی اجرا می‌شود.از جمله برنامه‌های متنوع این مراسم، می‌توان به نواختن سازها و انجام رقص‌های محلی، شکستن تخم‌مرغ و پریدن برخی از مردم و مسئولان محلی از جمله، شهردار و مقامات ارتشی از روی آتش اشاره کرد.
● تاجیکستان
جشن نوروز برای مردم تاجیکستان به‌ویژه بدخشانیان جشن ملی نیاکان است و از آن به عنوان رمز دوستی و رویش کل موجودات یاد می‌کنند و به نام «خیدیر ایام» یعنی جشن بزرگ معروف است. برابر رسم دیرینه نوروز قبل از شروع عید نوروز بانوی خانه وقتی که خورشید به اندازه یک سر نیزه بالا آمد دو جارو را که سرخ رنگ است و در فصل پاییز از کوه جمع‌آوری کرده‌اند و تا جشن نوروز نگه داشته‌اند در جلوی خانه راست می‌گذارند. چون رنگ سرخ برای این مردم رمز نیکی و پیروزی و برکت است. پس از طلوع کامل خورشید هر خانواده‌ای می‌کوشد یک پارچه قرمز را بالای سردر ورودی خانه بیاویزد که این معنی همان رمز نیکی و خوشی ایام سال است.مراسم سومنک پزی (سمنو پزی)،حوت، بلبل خوانی ومراسم گل گردانی که طی آن گل گردان‌ها گل چیده و اهل دهستان خود را از پایان یافتن زمستان و فرا رسیدن نوروز مژده می‌دهند، از جمله رسوم ویژه نوروز در کشور همزبان ایران است.
● افغانستان
در افغانستان جشن نوروز طبق سنت‌ها برای مدت دو هفته برگزار می‌شود و برعکس ایران به جای هفت‌سین مردم به آماده کردن هفت میوه می‌پردازند. هفت میوه چیزی شبیه به سالاد میوه است که از هفت نوع میوه خشک( کشمش، سنجد، پسته، فندق، قیسی، زردآلوی خشک و گردو یا آلو.) تشکیل شده است. جشن گل سرخ موسوم و جشن دهقان از جشن‌های ویژه ایام بهار در افغانستان است. همچنین ساکنین کابل در طول دو هفته اول سال برای گردش به همراه خانواده به مناطقی که در آنها گل ارغوان می‌روید می‌روند. سبزی پلو و کلوچه نوروزی از غذاهای خاص افغان‌ها است.
● آذربایجان
یکی از جشن‌های بزرگ مردم اران(جمهوری آذربایجان)نوروز است. در جمهوری آذربایجان درباره پیدایش جشن نوروز اسطوره‌ها و افسانه‌های گوناگونی نقل شده است که عمدتاً درباب داستان سیاووش است. مردم این ناحیه پیش از رسیدن نوروز پوشاک نو خریده به خانه و حیاط سر و سامان داده فرش نو بافته و به استقبال نوروز می‌روند. در شب چهارشنبه سوری دختران جوان برای خود فال می‌گیرند. در میان عادات نوروزی مراسم خاطره‌انگیزی همچون ارسال خوان سمنو، انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ بام در شب عید و درخواست تحفه عید در این سرزمین موسوم است.
● قزاقستان
نوروز اعتدال بهاری و روزی است که سنگ نیلگون سمرقند آب می‌شود. در عید نوروز جوانان یک اسب سرکش را زین کرده و عروسکی که ساخته دست خودشان است با آویز زنگوله‌ای به گردنش در ساعت سه صبح که ساعتی معین از شب قزیر است رها کرده تا از این طریق مردم را بیدار کنند. عروسک در حقیقت نمادی از سال نو است که آمدن خود را سوار بر اسب به همه اعلام می‌کند. در عید نوروز مردم لباس نو و سفید به تن می‌کنند که نشانه شادمانی است.
● ترکمنستان
در کشور ترکمنستان برگزاری عید نوروز در کنار سال نو میلادی به نشانه احیای دوباره آداب و رسوم دیرینه است. در ایام نوروز مسابقات مختلفی مانند مسابقات اسب‌دوانی، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، شطرنج بازی، مهره بازی برگزار می‌شود.
● پاکستان
در پاکستان نوروز را عالم افروز یعنی روز تازه رسیده می‌نامند.از آداب عید نوروز می‌توان به خانه‌تکانی تهیه کردن انواع شیرینی گلاب حامن، رس ملائی، کیک، برفی، شکرپاره، کریم رول، سوهن حلوا و همچنین پختن غذاهای معروف این ایام و عیدی دادن و گرفتن و دید و بازدید اقوام اشاره کرد.
● قرقیزستان
عید نوروز در قرقیزستان تنها یک روز آن هم در روز اول یا دوم فروردین ماه است که به ۲۹ روز یا ۳۰ روز بودن اسفند بستگی دارد. پس از فروپاشی نوروز دوباره در این کشور برگزار شد.در قرقیزستان در این روز پختن غذاهای معروف قرقیزی مثل (بش بارماق) مانته برسک و کاتما مرسوم است که به صورت رایگان بین حاضران در جشن پخش می‌شود.
● زنگبار و مصر
در زمان‌های کهن گروه بزرگی از شیرازیان به زنگبار در کرانه‌های شرقی قاره آفریقا کوچ کردن و آئین‌های ایرانی مانند نوروز را نیز با خود به همراه بردند. جشن نوروز در زنگبار «نوروزی» نامیده می‌شود و هنوز جشنی شناخته شده است. قبطیان مصر نیز جشنی سالانه به نام نیروز دارند که به عربی به آن النیروز می‌گویند. این جشن هر سال در اول پائیز برگزار می‌شود و روز آغاز سال در تقویم قبطیان است. در مورد سابقه این جشن برخی معتقدند که یادگاری از دوره تسلط هخامنشیان بر مصر است، اگر چه خود قبطیان آن را مربوط به مصر باستان می‌دانند.

فرناز خطیبی

منبع : روزنامه فرهنگ آشتی