تورم، اژدهای خفته در اقتصاد ایران

برای آنانی که اندکی با نظریات اقتصادی آشنایی دارند، این سوال بزرگی است که برای چه تورم در ایران متناسب با رشد فراوان نقدینگی، زیاد نشده است؟ به طوری که، با توجه به نظریات اقتصادی، با افزایش نقدینگی ، تورم نیز متناسب با آن بایستی زیاد می شد. اما در ایران تورم بسیار کمتر از آن چیزی که پیش بینی می شد زیاد شده است. آیا تا به حال در این زمینه فکر کرده اید که چرا این حادثه رخ داده است؟ آیا تیم اقتصادی دول ایران موفق عمل کرده، و تورم را مهار کرده اند؟ یا اینکه تورم خود را در بطن اقتصادی جامعه پنهان کرده و هر آن احتمال دارد چون اژدهایی سر بر آورده و اقتصاد ایران را ببلعد؟
برای پاسخ گویی به این سوالات، دراین مقاله از یک سری نظریات ساده و قابل درک اقتصادی استفاده کرده و نشان می دهیم که آیا باید شاد باشیم و به کاردانی اقتصاد دانان خود ببالیم، یا اینکه بایستی بر خود بلرزیم و در انتظار آینده ای تاریک برای اقتصاد بمانیم؟
برای شروع بهتر است اندکی در مورد چگونگی اثر گذاری نقدینگی بر اقتصاد بحث نماییم. بر اساس نظریات اقتصاد کلان، سیاست های انبساطی پولی و مالی سبب تورم در اقتصاد خواهند شد. به گونه ای که افزایش نقدینگی به عنوان یک سیاست انبساطی پولی، با افزایش میزان تقاضای کل اقتصاد، سبب افزایش تولید ملی و متناسب با آن سبب افزایش سطح عمومی قیمت ها در اقتصاد می شود. بنابراین در ایران نیز بایستی با افزایش میزان نقدینگی، تورم نیز بالا برود. اما تا به حال آمارهای اقتصادی منتشر شده، حاکی از کاهش تورم است. اگر فرض را بر این قرار دهیم که تمامی آمار منتشر شده بی نقص و درست بوده و هیچ گونه بازی با آمار صورت نگرفته است، می توانیم این پدیده را با پاره ای از نظریات اقتصاد توجیح کنیم.
یکی از نظریاتی که توجیح می کند تورم اصلاً نباید با افزایش نقدینگی زیاد شود، نظریه ای موسوم به انتظارات عقلایی در اقتصاد است. این نظریه بر این فرض استوار است که مردم سیاست های دولت را می توانند پیش بینی کنند. به همین دلیل قبل از انجام سیاست دولت، آنان می توانند واکنش مناسب را از خود نشان داده و سبب عدم اثر گذاری این سیاست شوند. بنابراین این نظریه استدلال می کند تمامی مردم با اطلاعات کاملی که در اختیار دارند می توانند سیاست را پیش بینی کرده و از این طریق باعث شوند که سیاستهای انبساطی (همانند رشد نقدینگی) هیچ گونه اثری بر تولید، و تورم نداشته باشد. بنابر این نظریه می تواند عدم افزایش تورم در ایران را علی رغم رشد بسیار زیاد نقدینگی توجیح کند. اما به دلایل فراوان می توان استدلال کرد که این نظریه نمی تواند در اقتصادهای کشورهای جهان سوم و در حال رشد که رانت بالای اطلاعات در آن وجود دارد صادق باشد. مثلاً فرض کنید مردم ایران خودشان قرار است هوای فردا را پیش بینی کنند. آیا اگر فردا بخواهد باران بیاید همه درست پیش بینی کرده و با خود چتر به همراه دارند؟ حتماً این گونه نیست و عده ای بسیار زیادی از مردم زیرباران بدون چتر خواهند بود. سیاست های اقتصادی نیز درکوتاه مدت این گونه است و کاملاً تصادفی است. و تمامی مردم نمی توانند پدیدههای تصادفی جامعه را درست پیش بینی کنند و نظریه انتظارات عقلایی در کوتاه مدت نمی تواند صادق باشد. و در کوتاه مدت حتماً می بایست رشد نقدینگی بر اقتصاد اثر گذار می بود. بنابراین، دوباره این سوال برای ما پیش خواهد آمد که برای چه متناسب با رشد نقدینگی، تورم رشد نکرده است؟
من دو لیل عمده در این زمینه ذکر می کنم. اول وجود وقفه طولانی اثر گذاری در سیاست پولی است و دوم کاهش سرعت گردش پول در اقتصاد ایران.
وقفه اثر گذاری به تفاوت زمانی که یک سیاست انجام می شود و آن زمانی که اثرش در اقتصاد پدیدار می شود می گویند. از آنجا که سیاست های پولی (مثل رشد نقدینگی) نمی توانند به طور مستقیم بر سیستم تعادلی اقتصاد اثر گذار باشند، دارای وقفه های طولانی تری نسبت به سیاست های مالی می باشند. به طوری که برای مثال رشد نقدینگی در اقتصاد ابتدا با اثر گذاری در تقاضای پول سبب اثر روی نرخ بهره تعادلی شده و پس از آن نرخ بهره سبب اثر روی سرمایه گذاری و مصرف در اقتصاد می گردد. و تازه آنجاست که تاثیر یک سیاست پول از طریق مصرف و سرمایه گذاری، به تولید و تقاضای کل می رسد. بنابراین می توان اطمینان داشت که وقفه های اثر گذاری در سیاست های پولی سبب می شود که این سیاست ها اثر خود را دیر تر در جامعه نمایش دهند.
دومین دلیل کاهش سرعت در گردش پول بوده است. به طوری که بنا به نظریه کلاسیک ها در اقتصاد داریم M.V=P.Y که بیان می کند ضرب نقدینگی M در سرعت گردش پول V ، برابر است با سطح عمومی قیمت ها P در تولید Y. بنابراین وقتی تورم متناسب با رشد نقدینگی بالا خواهد رفت که سرعت در گردش پول در اقتصاد تقریباً ثابت بماند. اما اگر سرعت در گردش پول به صورت عکس روند تورم حرکت کند چه می شود؟ کاملاً روشن است که با کاهش سرعت گردش پول، حتی در صورت افزایش نقدینگی، تورم رشد نمی کند. در ایران نیز در حال حاضر این پدیده اتفاق افتاده است. به طوری که در این سالها به دلیل رکود بسیار بالا حاکم بر اقتصاد ایران، مردم تمایل کمتری به دست به دست کردن پول داشته و از این طریق باعث کاهش سرعت در گردش پول شده و افزایش نقدینگی را تا حدی خنثی کرده اند. پس یکی از دلایل عمده عدم افزایش تورم در ایران را بایستی در کاهش سرعت در گردش پول دانست.
ما دو دلیل ذکر کردیم و نشان دادیم که افزایش نیافتن تورم در این سالها، چندان دور از ذهن هم نبوده است. اما آیا بایستی شاد باشیم و به این پیروزی بزرگ اقتصادی به خود ببالیم؟ آیا پس از سالها تاریکی بالاخره اقتصادایران رو به پیشرفت عظیمی خواهد گذاشت؟ آیا داستان به همین جا ختم می شود؟ نه متاسفانه این گونه نیست. اگر این بخواهیم شاد باشیم تنها سر درخاک کرده و چشم بر حقایق پوشیده ایم. بهتر است واقع بین باشیم و به آینده ای تاریک و سخت بیاندیشیم. البته این یک هشدار اقتصادی است بر پایه نظریات اثبات شده اقتصاد است که ما را از آینده اقتصاد ایران می ترساند. دلایل علمی این گفته را ذکر کنم. ما در دلیل اول ذکر کردیم که سیاست پولی با وقفه زمانی اثر خود را بر افتصاد می گذارد. و بر دلیل دوم گفتیم که به خاطررکود شدید حاکم بر اقتصاد ایران، سرعت گردش پول کاهش یافته و از این طریق تورم مهار شده است. آیا وضع به همین منوال می ماند. متاسفانه جواب منفی است. چون با اولین بارقه های رونق اقتصادی در ایران، سرعت گردش پول زیاد شده، و طبق رابطه ذکر شده تورم نیز زیاد خواهد شد. به طوری که متاسفانه دقیقاً زمانی سرعت گردش پول بالا خواهد رفت که سیاست پولی نیز به پایان وقفه در اثر گذاری خود رسیده و تازه رشد نقدینگی دارد بر تقاضاد اثر می گذارد. بنابراین افزایش نقدینگی و افزایش رشد سرعت در گردش پول به صورت تصاعدی بر تورم اثر گذاشته و آنرا به سمت بالا می برند. بنابراین تورم تبدیل به همان اژدهایی می شود که در بستر اقتصادی ایران خفته است. بهتر است تا این اژدهای خفته بیدار نشده فکری برای مهارش کنیم و بهتر است تا دهان باز نکرده و ما و اقتصاد نوپایمان را یکجا نبلعیده برای مبارزه و مقابله با آن خود را مجهز کرده و در نطفه آنرا خفه کنیم.

حسن دلیری – کارشناس ارشد اقتصاد

منبع : آرونا