نگاهی به خدمات GPRS در کشور

ابتدا در ایرانسل و حالا هم در همراه اول؛ خیلی دیر تر از همه جا تلفن های همراه ما هم در ایران دارای جی پی آر اس(GPRS) می شوند. فعلا به کارایی و کیفیت خدمات آن نمی پردازیم، اما در این گزارش بیشتر سعی شده که به سرویس جی پی آر اس همراه اول پرداخته شود.
● GPRS چیست؟
GPRS مخفف کلمات General Packet Radio Service یا "خدمات رادیویی بسته های اطلاعاتی" است که با به کارگیری این تکنولوژی در شبکه تلفن همراه، امکان خدماتی نظیر مرور در اینترنت، ایمیل، ارتباطات تصویری، پیام های چند رسانه ای و خدمات مبتنی بر مبدا فراهم می شود. این سرویس به شبکه ها این امکان را می دهد که خدمات اینترنتی پرظرفیت را به صورت دائمی و بدون وققه، به مشترکان خود ارائه دهند. برای استفاده از این فناوری، مشترکان باید PDA یا موبایلی داشته باشند که GPRS را پشتیبانی کند تا به شرکتی که سرویس GPRS را ارائه می دهد، دسترسی پیدا کنند. GPRS بنا بر نظر کارشناسان به صورت کلی سه مزیت برای مشترک خود به ارمغان می آورد: اول اینکه امکان می دهد تا همواره ارتباط مشترک با اینترنت حفظ شود و لازم نیست برای برقراری هر ارتباط، هر بار به شرکت ارائه دهنده سرویس اینترنت متصل شد. دوم اینکه به صورت ذاتی دارای سرعت به مراتب بالاتری نسبت به خطوط ارتباطی داده معمولی در موبایل است. خطوط معمولی موبایل، حداکثر سرعتی معادل ۶/۹ کیلوبیت در ثانیه دارند و در صورت استفاده از سرویسHigh-Speed Circuit Switched Data یا همان HSCSD حداکثر می توانند از سرعت ۴۴/۱کیلوبیت در ثانیه بهره ببرند؛ در صورتی که GPRS می تواند تا سرعت ۵۶ کیلو بیت در ثانیه مشترک را به اینترنت متصل کند. سومین و اصلی ترین مزیت GSRP این است که کاربر مبلغ ارتباط خود را بر اساس مقدار اطلاعات ورودی و خروجی به شرکت ارائه دهنده سرویس می پردازد و نه بر اساس مدت زمانی که به اینترنت متصل است.
این به آن معنا است که ممکن است کاربر تمام روز به اینترنت متصل باشد اما فقط هنگام ارسال یک پیغام، مبلغی را پرداخت کند. یک مساله مهم که در GPRS مطرح است، به کار بردن اشتباه این واژه به جای واژه GSM است. در سیستم GPRS یک لایه Packet-Switched به شبکه GSM موجود موبایل اضافه می شود. در واقع GPRS یا نسل ۵/۲ تلفن های همراه، یک سرویس رادیویی بی سیم، برای ارسال دیتا است که به نوعی یک مرحله میانی بین GSM (نسل دوم) و UMTS (نسل سوم) شبکه های مخابرات سیار محسوب می شود. این سرویس امکان ارسال دیتا را با سرعت ۲/۱۷۱ کیلوبیت بر ثانیه، امکان پذیر می کند. بدین ترتیب سیستم GPRS، پهنای باند وسیع تر و امکانات رادیویی بیشتری را در اختیار مشترکان قرار می دهد تا ارسال دیتا با سرعت بیشتری انجام شود، که این مقدار ۳ برابر حداکثر سرعتی است که کاربران می توانند از شبکه های تلفن ثابت، اطلاعات دریافت کنند و تقریبا بیش از ۱۰ برابر سرعت ارسال دیتا در شبکه فعلی GSM است.
استاندارد اصلی GSM سال ۱۹۹۱ به وجود آمد که به نسل دوم یا ۲G شهرت یافت. بعدا استانداردسازی GPRS ابتدا سال ۱۹۹۴ توسط ETST/SMG انجام شد و سپس سال ۱۹۹۷ مجموعه مشخصات آن توسط SMG#۲۵ مورد تایید قرار گرفت و سرانجام سال ۱۹۹۹ تکمیل شدد. خدمات GPRS از این تاریخ به بعد رو به گسترش بوده است. شبکه هایی که هسته GPRS دارند، به وسیله سیستم های IS۱۳۶-TDMA-۳G توسعه یافته اند و پیش بینی می شود که برای سیستم های نسل سوم (۳G) به صورت شبکه مرکزی درآیند. برای این که شبکه های موجود با سرویس GPRS سازگاری داشته باشند، کانال های رادیویی به شکل جدیدی تعریف شده و عمل تخصیص این کانال ها از انعطاف پذیری بالایی برخوردار است؛ به این معنی که از یک تا هشت تایم اسلات را می توان به یک کاربر و یا چندین کاربر فعال را به صورت اشتراکی به یک تایم اسلات اختصاص داد. در کنار انعطاف پذیری اختصاص کانال ها، عمل تخصیص Downlink و Uplink نیز به صورت جداگانه انجام می شود.
منابع رادیویی به طور دینامیکی بین سرویس های مکالمه و دیتا می تواند به اشتراک گذاشته شود و به عنوان تابعی از بار ترافیکی، علایق و ترجیحات اپراتور عمل کند. در سرویس GPRS برای این که بتوان به ازای هر کاربر میزان bit rate را به جای ۹ کیلوبیت در ثانیه تا بیش از ۱۵۰ کیلوبیت در ثانیه ارائه کرد، روش های کدینگ گوناگونی ارائه شده و همچنین ذخیره سازی GPRS به صورت سریع(GPRS fast reservation) به شکلی طراحی شده که بتوان انتقال بسته ها را در فاصله زمانی ۵/۰ تا ۱ ثانیه شروع کرد. عملیات امنیتی در مورد GPRS معادل امنیت سازی در شبکه GSM است، به شکلی که عملیات تصدیق اطلاعات مشترکان و الگوریتم های رمز نگاری یا Ciphering Algorithms برای انتقال بسته های داده به شکل بهینه مشابه با GSM انجام می شود.
با توجه به سرعت و کارایی بالای GPRS در تحویل اطلاعات در مقصد، باید اذعان کرد که این سرویس نسبتا ارزان تر از Circuit Switched data یا همان SMS(یا CSD) تمام می شود. سرویس GRPS در تئوری باید بتواند سرعت انتقال اطلاعات را بالای ۱۱۵ کیلوبیت در ثانیه برساند، در حالی که در عمل این سرعت به ۴۰ کیلوبیت در ثانیه می رسد. حال آنکه سرعت ارتباط در دستگاه های متفاوت GPRS به مراتب با یکدیگر فرق می کنند. این سرویس در کل دارای چهار نوع کد CS۳، CS۲، CS۱ و CS۴ است، ولی هر کدام از این کدها قابلیت انتقال اطلاعات با حداکثر سرعت ۴/۲۱ کیلوبیت در ثانیه را دارند و در هر یک از آن ها نیز بخشی برای تصحیح خطا در انتقال اطلاعات در نظر گرفته شده است. CS۱ بیشترین سهم برای تصحیح اطلاعات را دارد و فقط در حدود ۹ کیلوبیت در ثانیه از ۴/۲۱ کیلوبیت در ثانیه برای انتقال اطلاعات باقی می ماند. CS۲ و CS۳ سرعت بیشتری دارند، سرعت انتقال اطلاعات در آنها به حدود ۴/۱۲ و ۶/۱۵ کیلوبیت در ثانیه می رسد، در CS۴ سرعت انتقال به حداکثر مقدار خود می رسد و هیچ نوع تصحیح اطلاعاتی در آن انجام نمی گیرد.
دستگاه های موجود GPRS، تنها CS۲ و CS۱ را با سرعتی پایین تر ارائه می دهند و در مواقع لازم این دو به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می گیرند. شبکه های GSM و GPRS هر دو امکان دادن ۸ انشعاب داده ای در هر لحظه از زمان را دارند که به هر یک از آن ها یک TimeSlot گفته می شود. سرعت انتقال اطلاعات را می توان با کنار هم قرار دادن TimeSlotها بیشتر و بیشتر کرد. در عمل سرعت انتقال به علت محدودیت ایجاد شده توسط شرکت ارائه دهنده خدمات و همین طور محدودیت موجود در دستگاه ها کاهش می یابد.
● اما در ایران ...
کاش مجالی بود تا در خصوص هفت خوان رستم سرویس طلسم شده جی پی آر اس همراه اول مفصل صحبت کرد. ایران مثل همیشه و مثل تمام خدماتی که پس از مدتی در خواب خرگوشی ماندن به شهروندان ارائه می کند، در خصوص جی پی آراس هم به همین شیوه همیشگی عمل کرد. با این حال هنگامی که شرکت مخابرات از خواب خرگوشی بیدار شد، باز هم شکرگزار بودیم و خوشحال. نخستین اظهار نظر درباره ارائه این سرویس فروردین ماه سال ۸۶ و با آغاز به کار این سرویس در اپراتور دوم صورت گرفت. در آن زمان وحید صدوقی مدیرعامل همراه اول درباره این که اپراتور اول چه زمانی سرویس GPRS، دسترسی به اینترنت و MMS را برای مشترکان خود فراهم می آورد، گفت: «همان طور که قبلا قول داده ایم تا شهریورماه این سرویس برای تعداد محدودی از مشترکان تهرانی (حداقل دو میلیون مشترک) فعال خواهد شد، امیدواریم پیمانکاران ما در این زمینه تمام تلاش خود را انجام دهند تا در زمان مقرر به وعده های خود عمل کنیم». اما درست در همان روزهای وعده داده شده، تازه برندگان مناقصه این سرویس اعلام شدند. علت وقفه در انجام مناقصه بعدها ناقص بودن مدارک شرکت های حاضر در روند مناقصه اعلام شد. در هر حال، با تکرار این روند یعنی وعده پشت وعده و تحقق نیافتن های پی در پی، شرکت مخابرات ایران در آخرین وعده داده شده اعلام کرده بود که تا اواخر اسفند ماه ۱۳۸۶ سرویسGPRS را به مشترکان خود ارائه دهد. اما خوشحالی مشترکان پس از گذشت اسفند ۸۶، فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد، شهریور، مهر، آبان و آذر ۸۷ به خاطره ای ناخوشایند تبدیل شد. در این پروسه طولانی، تاخیرها، عدم ارائه خدمات، وعده های نامحقق و... هر کسی گناه خود را به گردن دیگری افکند. پیمانکار، شرکت مخابرات را مقصر می دانست. شرکت مخابرات هیچ قصوری را گردن نمی گرفت. در هر حال جی پی آر اس طلسم شده همراه اول پس از این فراز و نشیب ها، با گذشت ۲سال فاصله زمانی از اپراتور دوم پا به عرصه وجود گذاشت.
● نا امیدی زود هنگام
همراه اول خیلی سریع تر از آنچه که پیش بینی می شد، مشترکان خود را ناکام کرد. مسلما تصور می شد با فراگیری وسیع تر این سرویس میان مشترکان ۲۰ میلیونی، همراه اول مشکلات و نا رسایی های خود را نشان دهد، اما پیش از اینکه کار به فراگیری و وسعت و ۲۰ میلیون مشترک و این ها برسد، همراه اول سرویس مشکل دار و ناکارآمدی را به اولین مشترکانش عرضه کرد. گفته ها و شنیده های مشترکان همراه اول حاکی از آن است که پس از راه اندازی سرویس GPSR مشکلات زیادی بر سر راه آن ها وجود داشته است. مراحل طولانی ثبت نام، شلوغی و ازدحام سایت همراه اولی ها را به دردسر انداخته، این در حالی است که اپراتور دوم به محض راه اندازی سیستم در حدود دو سال پیش بدون ثبت نام و وقفه مشترکان را از بند بروکراسی پیچیده اداری رها و در تمام نقاط ایران امکان دسترسی به GPRS را مهیا کرد. مهمترین مشکل دیگری که هم اکنون سیستم GPRS همراه اول را عملا ناکارآمد می کند، قطع و وصل شدن ارتباط با اینترنت است. یعنی کاربر در طول مدت انجام کار بارها با قطع شدن بی دلیل اینترنت مواجه است. مساله دیگری که مطرح می شود، عدم اتصال این GPRS به سایت های بزرگ از جمله گوگل و یاهو جز در موارد معدود و نادر است. فیلترینگ زیاد نیز که عدم دسترسی مناسب کاربر را فراهم می کند از دیگر اشکالات موجود است. نکته قابل توجه اینجاست که این مشکلات زمانی رخ داده است که هنوز ۲۰ میلیون مشترک همراه اول از GPRS استفاده نکرده اند و قطعا در آن صورت مشکلات بیشتری دامن گیر مشترکان می شود. پس از تاخیر فراوان در راه اندازی این سرویس، و پس از آن مسیر طولانی و پر سر و صدای هفت خان رستم شرکت مخابرات در ارائه این سرویس به مشترکان، اگر انتظار می رفت که سرویس مناسب و باکیفیتی در اختیار مشترکان قرار گیرد، انتظار زیادی نبود که دست کم سرویس مناسبی در اخیار کاربران قرار گیرد. اما ناکارآمدی این سرویس نه تنها نا امیدی ۲۰ میلیون مشترک تنها را در پی داشته، بلکه بر مشترکان اپراتور دوم هم تاثیر گذاشته است. به این صورت که پس از مشخص شدن عدم توانایی همراه اول در ارائه یک سرویس نه پرکیفیت، بلکه مناسب و معمولی، اپراتور دوم به عنوان تک پرچم دار GPRS فرصت را مغتنم شمرد و تعرفه آن را افزایش داد! اینکه ما در ارائه خدمات الکترونیک در هر حوزه ای به مشترکان تاخیر داریم و این تاخیر را مانند یک معادله چند مجهولی عجیب به ذهن سپرده ایم، موضوع تازه ای نیست، اما پس از آن همه تاخیر و وعده و وعید، دیگر تحمل ناکارآمدی خدمات ارائه شده بسیار دشوار است.

نویسنده: نگار نجفیان

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات