نوروز در نگاه شاعران ایرانی

در فرهنگ و سنن هر قوم و ملتی آیینی وجود دارد که ریشه تاریخی و فرهنگی دارد و جلوه ای از باورهای آن قوم و ملت را به تصویر می کشد؛ یکی از آیین ها که در ادب فارسی و در شعر شاعران به آن پرداخته شده، نوروز است.در این گزارش سعی شده است، مفهوم نوروز، دلیل پرداخت شاعران و کم رنگ شدن این آیین در شعر معاصر از نگاه استادان زبان و ادب فارسی مورد بررسی قرار گیرد.یک مدرس مرکز تربیت معلم امام محمدباقر(ع) با بیان این که پیدایش نوروز در متون تاریخی و ادبی ذکر شده است می گوید: به عنوان مثال فردوسی در شاهنامه برپایی عید نوروز را به زمان پادشاهی جمشید نسبت می دهد هم چنان که در اشعارش پیداست:
جهان انجمن شد بر تخت اوی
از آن بر شده فرح بخت اوی
سر سال نو هرمز فرودین
به آسوده از رنج تن، دل زکین
به جمشید بر گوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندند
خلیل حاتمی می افزاید: این وجه تسمیه نوروز در شاهنامه است. ابوریحان نیز نوروز را به جمشید نسبت داده و بیان کرده است که جمشید جشن نوروز را به شکرانه این که خداوند گرما و سرما، بیماری و مرگ را از مردان گرفت، برگزار کرد. برخی نیز معتقدند که خداوند آفرینش را با نوروز آغاز کرده است.وی می افزاید: با این تعریف در تاریخ اسطوره ای و باورهای ملی، لحظه آفرینش نخستین روز خلقت، روز اورمزد، روز اهورایی و روز نوروز است.وی می گوید: به همین دلیل است که نخستین روز فروردین را هورمزد نام داده اند و از نظر شاعران این روز افسانه ای زیباست.وی تصریح می کند: شعرا معتقدند روزی که خدا آفرینش جهان را آغاز کرده آن روز، روز عید نوروز است.این کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی می گوید: شعرایی چون حافظ، سعدی، فرخی، مولانا، منوچهری دامغانی و ... به آغاز بهار و روز نوروز در اشعار خود اشاره کرده اند. حاتمی اظهار می دارد: فرخی سیستانی در قسمتی از ترجیع بند خود درباره بهار به نوروز می اندیشد و به درک زیبایی های طبیعت می پردازد و مردم را به زیبایی شناسی طبیعت دعوت می کند نمونه ای از شعر او را می خوانیم:
بهار امسال پنداری همی خوشتر ز باد آید
از این خوشتر شود فردا که خسرو از شکار آید
بدین شایستگی جشنی، بدین بایستگی روزی
ملک را در جهان هر روز جشنی باد و نوروزی
وی می افزاید: شاعران با تمام فصل ها درآمیختند اما به دلیل زیبایی، نوشدن و یادآوری روز رستاخیز و معاد، به بهار و نوروز بیشتر پرداخته اند.وی بیان می کند: پرداختن به نوروز و بهار علاوه بر درک زیبایی که جلوه ای از جمال الهی است، برای عارفان بسیار حیرت انگیز و فصل شادی و انبساط خاطر است.وی با اشاره به این که شاعران بسیاری هم چون حکیم عمر خیام، قاآنی، ملک الشعرای بهار و میرزاده عشقی به نوروز پرداخته اند اظهار می دارد: عمر خیام و میرزاده عشقی در نوروزنامه های خود به وصف نوروز پرداخته اند و قاآنی نیز علاوه بر نوروز به هفت سین نیز در اشعار خود اشاره کرده است.
سین ساغر بس بود ما را در این نوروز روز
گو نباشد هفت سین رندان درد آشام را
وی می گوید: بنابراین عید نوروز در نظر ایرانیان لحظه زایش و رویش است. حاتمی تصریح می کند: افراد حتی اگر ماتم زده باشند این آیین را بر سر آرامگاه عزیزانشان با سبزه، شیرینی و روشنی شمع برپا می کنند.وی اضافه می کند: این امر خود نشان از عمیق بودن باورهای ملی ایرانیان است که می خواهند دوام راستین فرهنگ خود را با پاس داشت جشن نوروز بر صحیفه عالم ثبت کنند.وی درباره پرداخت کم شاعران معاصر به آیین عید و نوروز اظهار می دارد: در شعر معاصر نمادهایی که در ذهن شاعر بیشتر جولان می دهد، نمادهایی از قبیل جهان شناسی، فلسفه وجود، روان کاوی، شناخت شناسی، مسائل سیاسی و اجتماعی است و گاهی هم به آیین های ملی و مذهبی اشاره دارد.وی اضافه می کند: در شعر معاصر از نوروز به عنوان روز دگردیسی، روز پوست انداختن، عوض شدن انسان ها یاد شده است.وی تصریح می کند: بنابراین باید گفت نوع نگاه شاعران امروز با گذشتگان فرق کرده است. در اشعار معاصر نیز به بهار اشاره شده است چنان که شاملو، فروغ، نیما و اخوان ثالث به آن پرداخته اند و ما آن ها را بیگانه با بهار نمی بینیم.یک کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی نیز با بیان این که نوروز با مفاهیمی چون زندگی جدید، روز نو، آرمان، جشن ملی و رویکرد نوین در زندگی فردی و اجتماعی انسان تعبیر می شود، می گوید: نوروز که با طبیعت و دیگر پدیده های آفرینش در چرخه زندگی و حیات همراه است نقطه تعادل وجود و آفرینش است. حسن اسعدی دلیل پرداخت شاعران به نوروز را در اشعارشان ایجاد تغییر، نگرش های نو، زیبایی و بزرگ داشت فرهنگ ملی و ایرانی بیان می کند و می افزاید: شاعران نوروز را در مفاهیم آرمانی خود برای تشویق و ترغیب انسان ها به نگرش و تفکرات نو، دوری از کهنگی و رکود و ایجاد حرکت و پویایی و تلاش به کارگرفته اند.وی با بیان این که بیشترین طبیعت گرایی و پرداختن به بهار و نوروز را می توان در اشعار شاعران عهد سامانی و اوایل دوره سبک خراسانی هم چون رودکی، فرخی سیستانی، عنصری، منوچهری دامغانی و ... دید، اظهار می دارد: اخوان ثالث، سهراب سپهری و ... از جمله شاعران معاصر هستند که به نوروز در قالب مفاهیم نو شدن، آفرینش جدید، تعادل در خلقت، زیبایی و حرکت جدید پرداختند.استاد دانشگاه آزاد اسلامی شیروان نیز با بیان این که نوروز در واقع به جشن آغاز سال اطلاق می شود، می گوید: در زبان عربی به شکل پهلوی نوگ روز و در فارسی نوروز که معرب آن فیروز است، به کار رفته است. حسین اصغری می افزاید: درباره وجه تسمیه نوروز نیز در کتاب التفهیم ابوریحان بیرونی چنین آمده است که نوروز، نخستین روز از ماه فروردین است از آن روز تا ۵ روز پس از آن جشن برپا می کردند و پادشاهان به حقوق اطرافیان، مردم و بزرگان رسیدگی می کردند.وی تصریح می کند: در ایران قدیم نیز اول فروردین را وقت نزول فروهرها (فرشتگان) از آسمان می دانستند و جشن فروردگان برپا می کردند. وی اظهار می دارد: نوروز را می توان در اشعار شاعرانی چون منوچهری، مسعود سعد، نظامی انوری و ... یافت.استاد زبان و ادبیات فارسی و دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد نیز با بیان این که جشن و شادی در سده های پیشین در میان ایرانیان نمودهای برجسته ای داشته است، به گونه ای که پیدایش جشن نوروز را به جمشید پادشاه اساطیری ایران نسبت داده اند، می گوید: از آن جایی که جشن نوروز، جشن رستاخیز طبیعت، تجدید زندگی و مایه نشاط و پویایی و شادابی است شاعران برجسته ایران به عید، بهار و طبیعت توجه ویژه ای داشته اند.جلیل مسعودی فرد می افزاید: از آغاز شعر فارسی شاعرانی هم چون رودکی، منوچهری و ... به طبیعت نگاهی هنری افکنده اند و تصاویر زیبایی از فصل بهار در شعر آن ها انعکاس یافته است.وی تصریح می کند: حتی شاعر عارفی هم چون مولانا که بیشتر در عوالم روحانی خود مستغرق بود در غزلی خود را به عید نو شبیه می کند که آمده است تا قفل زندان را بشکند و همه جهان و جهانیان را از غم آزاد سازد.
باز آمدم چو عید نو تا قفل زندان بشکنم
وین چرخ مردم خوار را چنگال و دندان بشکنم

منبع : روزنامه خراسان