مقایسه تشریح طبقات چشم در طب جدید و طب سنتی

یکی از مباحث جالب و قابل تعمق در طب سنتی تشریح اعضاء بدن و آناتومی بدن انسان است ، از جمله شاهکارهای تشریح در طب سنتی تشریح اعصاب مرکزی ومحیطی و همچنین تشریح اندام ظریف چشم می‌باشد، نکته شگرف و قابل توجه آن است که اطباء قدیم در هزار سال گذشته علیرغم نداشتن وسایل و تجهیزاتی مثل میکروسکوپ توانسته اند اعصاب مغزی ومحیطی و لایه های مختلف کره چشم را توضیح دهند وتشریح نمایند. لایه هایی که ضخامت بعضی از آنها حتی کمتر از ۵/۰ میلی متر می‌باشد که اکنون بعد از گذشت قرنها و وجود وسایل پیشرفته همان یافته ها با اندک تفاوتی تأئید می‌شود ونکته قابل توجه دیگر کشف اخیر قدیمی‌ترین چشم مصنوعی در شهر سوخته است که در حفره چشم یک جسد یافت شده است. و به طرز زیبایی حتی مویرگهای ریز بر روی آن منقش شده است وقدمت آن مربوط به سه هزار سال پیش می باشد که اینها همگی بر غنای علم در این مرزوبوم خبر می‌دهد.
حال جهت مقایسه، تشریح چشم در طب جدید و سپس تشریح چشم در طب سنتی وقدیم را ذکر می‌نمائیم.
کره چشم از سه پرده تشکیل شده است که محتویات آن را احاطه می‌کنند این پرده ها از خارج به داخل عبارتند از:
۱) پرده لیفی که خود شامل صلبیه(Sclera) در عقب و قرنیه (Cornea) در جلو است.
۲) پرده عروقی و رنگدانه‌‌ای که از عقب به جلو شامل مشیمیه (choroids) ،‌جسم مژگانی (Ciliary body) و عنبیه (Iris) است.
۳) پرده عصبی یا شبکیه (Retina)
▪ صلبیه: پرده ای است ضخیم و محکم که پنج ششم خلفی کره چشم را تشکیل می‌دهد.
▪ قرنیه: قسمت قدامی و شفاف پرده خارجی کره چشم را تشکیل می‌دهد و به طرف جلو محدب می‌باشد قرنیه در لیمبوس به صلبیه می‌چسبد وضخامت آن به طور متوسط ۶/۰ میلی متر است و قرنیه نیز از قدام به خلف دارای پنج لایه مجزای ظریف می‌باشد.
▪ مشیمیه: پرده‌ای نازک و پر عروق به رنگ قهوه‌ای تیره یا شکلاتی که پنج ششم خلفی کره چشم را در فاصله بین صلبیه در خارج وشبکیه در داخل می پوشاند.
▪ جسم مژگانی: امتداد قدامی مشیمیه است وخود در جلو به عنبیه منتهی می‌شود. از نظر عملی نگهدارنده عدسی است ودر مکانیسم تطابق شرکت می‌کند، جسم مژگانی مایع زلالیه (Aqueous humor) را در اتاق خلفی (posterior chamber) ترشح می‌کند و از آنجا از طریق سوراخ مردمک به اتاق قدامی(Anterior chamber) منتقل می‌شود.
▪ عنبیه (Iris) : دیافراگم عمودی وقابل انقباض و مدور ظریفی است که در جلوی عدسی و در عقب قرنیه قرار گرفته است.
قسمت قدامی کره چشم توسط عنبیه به دو محفظه یا اتاق تقسیم می شود اتاق قدامی (Anterior chamber) بین قرنیه و سطح قدامی عنبیه و اتاق خلفی (posterior chamber) بین سطح خلفی عنبیه و سطح قدامی عدسی قرار دارد هر دو اتاق محتوی مایع زلالیه است که توسط جسم مژگانی ترشح شده است.
▪ شبکیه (Retina)ـ یک غشاء نازک، نیمه شفاف و چند لایه‌ای از بافت عصبی است که سطح درونی دوسوم خلفی دیواره چشم را می پوشاند.
▪ ملتحمه: یک غشای نازک و شفاف مخاطی است که سطح خلفی پلکها و سطح قدامی صلبیه را می‌پوشاند.
▪ عدسی(Lens): یک ساختمان شفاف و محدب الطرفین است و در پشت عنبیه آویزان است.
▪ زلالیه: (Aqueous): مایع شفافی است که ۹۸% آن از آب تشکیل شده است و توسط مویرگهای جسم مژگانی ترشح می‌شود و در اتاق قدامی و خلفی قرار دارد.
زجاجیه(Vitreous) : مایع ژله‌ای است که ۹۹% آن را آب تشکیل می‌دهد و دو سوم حجم و سه چهارم وزن چشم را تشکیل می‌دهد.
و اما تشریح چشم در طب سنتی:
طبق نظریه اطباء قدیم چشم شامل هفت لایه و طبقه است که عبارتند از :
۱) ملتحمه
۲)قرنیه
۳) عنبیه
۴)عنکبوتیه
۵) شبکیه
۶) مشیمیه
۷) صلبیه
▪ ملتحمه: که متصل به هوا است و اطراف قرنیه و ظاهر چشم را فرا گرفته است.
▪قرنیه: طبقه صلب شفاف بی رنگ و خود از چهارطبقه تشکیل شده است.
▪ عنبیه: طبقه زیر قرنیه که سطح ظاهر آن صلب است و سطح باطن آن نرم و ملایم است گویا لحم اسفنجی صاحب خحمل و خشونت است . در اینجا مراد از لحم اسفنجی، عدسی است.
▪ عنکبوتیه: مانند پرده عنکبوتیه بافته شده وپیش رطوبت جلیدیه کشیده شده،‌جهت آنکه حاجز میان جلیدیه و بیضیه باشد. در تطبیق با طب جدید همان Ciliary body ‌ها هستند.
▪ شبکیه: از کنار عصب مجوف رسته است و گرد رطوبت زجاجیه اندر آمده است. شبکیه از بهر آن گویند که همچون دام گرد رطوبت زجاجیه وجلیدیه آمده است و او را نیک فرو گرفته است .
▪ مشیمیه: طبقه ای شبیه به مشیمیه بافته شده از اطراف غشاء رقیق دماغی واز اورده و شرائین ومشتمل است بر شبکیه مانند اشتمال مشیمیه بر جنین.
▪ صلبیه: متصل وملاقی به استخوان چشم است.
● واما رطوبات چشم:
▪ رطوبت بیضیه: بعد از طبقه قرنیه واقع شده است و شبیه به بیاض بیض یعنی به سفیدی تخم مرغ در رنگ و صفا وقوام ولهذا مسمی بدان نموده اند در مقایسه همان مایع زلالیه (Aqueous) است که در Anterior chamber واقع شده است.
▪ رطوبت جلیدیه: رطوبتی صاف و نورانی شبیه به جلید- شبنم یخ زده – است.
منظور همان مایع زلالیه (Aqueous) است که در (posterior chamber) واقع شده است.
به عبارتی در طب سنتی بر خلاف طب جدید این دو مایع را متفاوت می‌داند ولی طب جدید هر دو را یک مایع می‌داند که از جسم مژگانی ترشح می‌شود.
▪ رطوبت زجاجیه: رطوبتی است شبیه به زجاج یعنی آبگینه گداخته، سفیداندک مایل به سرخی است که منظور همان Vitreous است.
اکنون با مقایسه این دو نوع تشریح، شما خواننده محترم به موارد اختلافی که اندک وقابل اغماض می‌باشند پی خواهید برد و از طرفی به دقت وموشکافی اطباء قدیم پی می‌برید که حتی برای لایه ظریفی مثل قرنیه که خود حدود ۶/۰ میلی متر ضخامت دارد چهار لایه با چهارطبقه قائل هستند که امروزه با استفاده از میکروسکوپ‌های پیشرفته قرنیه را دارای پنج لایه می‌دانند
پس باز هم می‌گوئیم هنر نزد ایرانیان است و بس.

دکتر حسین مرادی
محسن فتاحی
منابع
آناتومی سروگردن / دکتر رضا حجازی
مبانی چشم پزشکی / دکتر محمدعلی جوادی
خلاصه الحکمه / عقیلی خراسانی
ذخیره خوارزمشاهی / جرجانی
بوعلی سینا / قانون