گوش دادن، ابزاری ارزشمند در برقراری ارتباطات

اصولاً معلمی که علاقه‌مند به توسعه ارتباط با فراگیرندگان خود است، علاوه بر آنکه گوینده خوب و فعالی در کلاس درس است، شنونده خوبی نیز هست و بدین ترتیب ارتباط را دو طرفه و پایدار می‌کند.
بطور کلی گوش دادن فعال یکی از ابزارهای مهم و ارزشمند در برقراری روابط انسانی است. در حقیقت گوش یکی از کانالهای برقراری ارتباط میان دو نفر است.
بسیاری از مشکلات و آلام از طریق گوش دادن شنیده و درک می‌شوند و به همین ترتیب نسبت به حل آن اقدام می‌گردد.‌
معلّمی که توانایی گوش دادن دارد، فردی با حوصله و دارای ملاحظات انسانی است که با گوش دادن خود آمادگی لازم را برای پذیرش انسانهای دیگر اعلام می‌کند.
گوش دادن و داشتن مهارت در شنیدن مطالب کودکان، نوجوانان و جوانان در مدارس و مراکز آموزشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گوش دادن یکی از ابزارهای مشکل‌شناسی در مدارس است که باید با وسواس زیاد روی آن کار کرد و مهارتهای لازم را برای بهره‌گیری از آن به دست آورد.
برای روشن‌تر شدن مفهوم و اهمیت گوش دادن و نقش آن در برقراری ارتباط انسانی در زیر به برخی از کاربردهای آن اشاره می‌شود:
۱) گوش دادن به عنوان نشانه‌ای از پذیرش و احترام‌
بطور کلی، هرگاه برای کسی احترام قائل باشیم و او را مهم بدانیم، به سخنانش گوش می‌دهیم و هر زمان که کسی برای ما اهمیت نداشته باشد،‌با کم‌توجهی به گفته‌هایش یعنی با خوب گوش ندادن از کنارش می‌گذریم.
معلمی که فراگیرندگان را دوست دارد و وجود آنها را ارزشمند می‌داند، دلایل زیادی برای گوش دادن به سخنان آنان می‌یابد و نوعی بردباری و آمادگی برای شنیدن در او به وجود می‌آید.
معلمی که خوب گوش می‌دهد، یعنی کسی که آمادگی پذیرفتن فراگیرندگان، دیگر معلمان، مسئولان و اولیاء را دارد.
در حقیقت معلم با گوش دادن خود به طرف مقابل می‌فهماند که او برای انجام وظیفه خود آماده شنیدن هر مطلب یا اطلاعات مفیدی است.‌
‌۲) گوش دادن به عنوان راهی برای تخلیه روانی‌
بررسی دردها، رفع مشکلات، تخلیه روانی، آرام‌سازی و متعادل کردن افراد از نظر عاطفی و روانی از وظایف مهم معلم است. گوش دادن، به یک معنی یعنی وجود امکان تخلیه روانی و راحت شدن ازآلام برای همه آنها که مشکلی بر روان آنها سنگینی می‌کند.
۳) گوش دادن به عنوان راهی برای شکوفایی استعدادها و توسعه افکار‌
همه انسانهایی که از هوش و استعداد بالایی برخوردارند، الزاماً بستر مناسبی برای به کارگیری هوش و استعداد بالای خود و شکوفا ساختن آن پیدا نمی‌کنند. گاهی اوقات، گوش شنوایی برای درک اینکه در وجود آنها چیزهای باارزشی وجود دارد نیست.
چنین فراگیرنده‌ای احساس تنهایی می‌کند و نمی‌داند که چگونه از استعدادهایش استفاده کند. از این رو معلم باید دریچه دلش را به روی آنهایی که چیزی در وجود خود دارند و می‌خواهند آن را به دیگران ابراز کنند، باز کند. افراد در هنگام سخن گفتن، افکار خود را نظم می‌دهند و اندیشه خود را رها می‌سازند. بدین ترتیب گوش دادن یکی از راههای اساسی دستیابی به توسعه ذهن و اندیشه است.
البته این مساله متفاوت از گوش دادن به پاسخ فراگیرندگان در مقابل پرسشهای شفاهی معلم در کلاس درس است.
۴) گوش دادن راهی برای حل مساله و مشکل‌گشایی
کسانی که قدرت تحمل‌ دیگران را دارند و می‌توانند با صبر و بردباری به سخنان دیگران گوش دهند، بدون تردید نسبت به کسانی که این ویژگی را ندارند، بهتر می‌توانند از مشکلات و مسائل دیگران آگاه شوند.
شاید این بهترین روشی باشد که در آن افراد بتوانند بدون ترس و دغدغه مسائل خود را با معلم در میان بگذارند.
تا کسی سخن نگوید و کسی آن سخن را نشنود، چگونه می‌توان به اسرار، مکنونات و مشکلات او پی برد. با توجه به آنکه اساسی‌ترین وظیفه معلمان و مربیان حل مشکلات فراگیرندگان است، آنها باید برای درک این مشکلات از هر جهت آمادگی کامل برای گوش دادن به درددلها و مشکلات آنها را داشته باشند.
۵ ) گوش دادن راهی برای قضاوت و ارزشیابی درست از دیگران‌
معمولاً همه ما دوست داریم درباره افراد به ارزشیابی و قضاوت بپردازیم. با خوب گوش کردن به توضیحات و صحبتهای فراگیرندگان می‌توانیم از بروز قضاوتهای نادرست و پیش‌داوریهای غلط جلوگیری نماییم. گوش دادن فعال یکی از روشهایی است که منجر به کسب مهارت گوش دادن می‌شود و از پیش‌داوریهای غلط معلمان که سبب اختلال در برقراری ارتباط می‌شود، می‌کاهد.
بدین وسیله با استفاده از فن گوش دادن فعال، معلم می‌تواند تمام دیدگاهها و مکنونات طرف مقابل را درک کند.
مهارت گوش دادن فعال بر کیفیت روابط با دیگران اثر می‌گذارد.
در این رابطه چنانچه به نکات زیر توجه شود، مهارت گوش دادن افزایش می‌یابد و نهایتاً منجر به استحکام روابط انسانی میان معلم و سایر افراد در محیط آموزشی می‌شود، شنونده فعال دلیلی برای گوش دادن دارد.‌
شنونده خوب کسی است که در سخنان یک نفر ولو آنکه موضوعی جالب و در زمینه‌ای خاص نباشد ، به دنبال معنا و ارزش بگردد. بالعکس، شنونده بد، بعلت فقدان علاقه اولیه مایل به دلیل‌تراشی و عدم توجه به سخنان طرف مقابل است.‌
▪ شنونده فعال از قضاوت سریع اجتناب می‌ورزد
شنونده خوب کسی است که به جای قضاوت روی چند کلمه اول گوینده، تمام گفته‌های او را می‌شنود و روی تمام پیام فرستنده متمرکز می‌شود تا مفهوم واقعی کلام او را دریابد.
▪ شنونده فعال از مطلب منحرف نمی‌شود
کسی که بطور فعال گوش می‌دهد، به علل مختلف مانند سروصدا، وجود مناظر و مردم، از انحراف اجتناب می‌ورزد و بر سخن گوینده کاملاً متمرکز باقی می‌ماند.
● تامل در پاسخ‌
شنونده فعال خود را مقید می‌کند تا پیش از ارائه پاسخ، صحبتهای گوینده را بشنود و کاملاً درک کند.
▪ بازسازی کلمات و محتوا
شنونده فعال به دنبال بازسازی کلمات، محتوا، احساسات و بیانات فرستنده است. او سعی می‌کند برای گفته‌ها ساختاری مناسب که در آن قالب، از کلمات و محتوای درستی استفاده شود، بسازد.
این کار مخصوصاً در مواقعی که پیامها عاطفی و مبهم است، ضرورت بیشتری دارد.
● درک موضوعات مهم:
شنونده فعال در پی یافتن و کشف موضوعات اساسی و مهم فرستنده از نظر مفهوم محتوا و احساسات کلی است که در پیامها ملحوظ است.
نکته آخر گوش دادن فعال به وجود ویژگیهایی در شنونده بستگی دارد که عبارتند از:
- شنونده باید در شرایط خوب جسمی و روحی باشد.
- شنونده نباید مشغله ذهنی و عاطفی داشته باشد.
- شنونده باید از پیش‌داوری بپرهیزد.
- شنونده باید صبور بوده و وقت کافی داشته باشد.
- شنونده باید فضای مناسبی را برای گفتگو انتخاب کند.

مریم نقی‌زاده قلعه‌جوقی
کارشناس علوم اجتماعی ‌برگرفته از کتاب آیین تدریس‌

منبع : روزنامه اطلاعات