جهان در تب نفت می‌سوزد

مصرف انرژی بازار دنیا از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۳۰ نزدیک به ۵۰‌درصد افزایش خواهد یافت. این افزایش برای کل نیاز انرژی کشورهای غیر عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی ۸۵‌درصد خواهد بود. این در حالی است که افزایش نیاز انرژی کشورهای عضو این سازمان ۱۹‌درصد تخمین زده می‌شود. این تخمینی است که در گزارش سالانه سازمان اطلاعات انرژی آمریکا آمده است.
این سازمان هر سال برای سال‌های آینده دورنمایی از مصرف و تولید انرژی ترسیم می‌کند که بر آمار و ارقام دقیق و تحلیل‌های معتبر کارشناسان این سازمان مبتنی است.
البته این تنها یک تخمین ساده و بدون در نظر گرفتن سناریوهای خطرناک برای دنیا است. اگر قوانین کنونی و تحولات و سیاست‌ها همین‌طور باقی بماند و تغییر نکند، مصرف انرژی دنیا در فاصله زمانی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۳۰ ، نزدیک به ۵۰‌درصد افزایش خواهد یافت. بر این اساس، مصرف کلی انرژی دنیا از ۴۶۲ کادریلیون Btu ( مخفف واحد سنجش انرژی با نام واحد گرمایی انگلیس یا British thermal unit ) در سال ۲۰۰۵ به ۵۶۳ کادریلیون بی‌تی‌یو در سال ۲۰۱۵ و بعد هم به ۶۹۵ کادریلیون در سال ۲۰۳۰ می‌رسد. این روند را در جدول شماره یک‌ مشاهده می‌کنید. تقاضای جهانی برای انرژی با وجود قیمت بالای نفت افزایش خواهد یافت و این روندی دراز مدت است.
سریع‌ترین میزان رشد تقاضای انرژی در این دوره زمانی بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۳۰ را کشورهای خارج از سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی خواهند داشت. این شتاب افزایش تقاضا برای انرژی در میان این کشورها تا حد زیادی نتیجه رشد اقتصادی سریع و قابل توجه آنها است. در همه این کشورها، فعالیت‌ اقتصادی که با نسبت تولید ناخالص داخلی و قدرت خرید مردم سنجیده می‌شود، به طور متوسط سالانه ۲/۵‌درصد افزایش خواهد یافت. این درحالی است که فعالیت اقتصادی کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی تنها ۳/۲ افزایش می‌یابد.
همان‌طور که در جدول شماره ۲ می‌بینید، این رشد میزان مصرف انرژی که در این دوره زمانی تخمین زده‌شده‌است، همه منابع سوختی را شامل می‌شود. سوخت‌های فسیلی مانند سوخت مایع و دیگر مواد پتروشیمی، گاز طبیعی و زغال‌سنگ، همچنان بخش عمده انرژی مصرفی دنیا را تامین می‌کنند. سوخت مایع بیشترین سهم را در این میان دارد، اما این سهم از ۳۷‌درصد در سال ۲۰۰۵ به ۳۳‌درصد در سال ۲۰۳۰ کاهش خواهد یافت. این میزان کاهش که البته اندک است، از بالا بودن قیمت نفت در دراز مدت نشات می‌گیرد.
متوسط سالانه قیمت جهانی نفت از سال ۲۰۰۳ ، هر سال نسبت به سال قبل بالاتر رفته‌است. قیمت‌ها در سال ۲۰۰۷ تقریبا دو برابر سال ۲۰۰۳ بود. در سه ماه سوم سال ۲۰۰۸ قیمت نفت بیشتر شد و به به ۱۴۷ دلار در هر بشکه رسید. مجموعه‌ای از عوامل باعث این افرایش سریع و پرشتاب قیمت نفت از سال ۲۰۰۳ بود که از جمله آن افزایش تقاضا در کشورهای آسیایی و خاورمیانه، عدم رشد تولید بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ و همچنین افزایش هزینه‌های اکتشاف و توسعه میدان‌های نفتی ، افزایش قیمت کالاها در سراسر دنیا و بالاخره کاهش ارزش دلار بود.
سازمان اطلاعات انرژی آمریکا در تخمین خود چنین پیش‌بینی کرده که قیمت نفت در میان مدت از تب و تاب خواهد افتاد؛ چرا که تولیدات جدید در کشورهایی مانند آذربایجان، برزیل، کانادا، قزاقستان و آمریکا در راه است و به بازار خواهد رسید. اما شرایط بازار سخت می‌ماند. به تخمین این سازمان، قیمت جهانی نفت در سال ۲۰۱۵ به ۷۰ دلار در هر بشکه خواهد رسید و در سال ۲۰۳۰ به ۱۱۳ دلار در هر بشکه افزایش خواهد یافت. البته در این تخمین به دوره‌ای هم اشاره شده که ممکن است قیمت نفت مثلا در سال ۲۰۳۰ به ۱۸۶ دلار در هر بشکه برسد. اما بر اساس این تخمین، اگر شرایط بازار همینطور باقی بماند، احتمال اینکه قیمت‌ها روند منطقی‌تری پیدا کند بیشتر است. بالا بودن قیمت نفت رشد تقاضا را در درازمدت متعادل می‌کند و در نتیجه اگر در بدترین شرایط قیمت نفت به ۱۸۶ دلار برسد، مصرف مواد سوختی مایع در سال ۲۰۳۰ از ۳/۹۹‌میلیون بشکه در روز کمتر نخواهد شد.
مواد سوختی مایع همچنان به عنوان نخستین منبع انرژی مصرفی دنیا باقی می‌ماند؛ چرا که در بخش‌های حمل و نقل و مصرف خانگی بیشترین استفاده را دارد. مصرف جهانی مواد سوختی مایع از ۶/۸۳‌میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۵ به ۷/۹۵‌میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۵ و ۵/۱۱۲‌میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۳۰ می‌رسد. سهم مصرف مواد سوختی مایع در سال ۲۰۳۰ کاهش خواهد یافت و مواد دیگری جایگزین آن می‌شود. در بخش حمل و نقل اما هنوز سوختی که بتواند با سوخت مایع برای مصرف در این بخش رقابت کند، وجود ندارد. در کل دنیا، بخش حمل و نقل ۷۴‌درصد از کل افزایش مصرف مواد سوختی مایع را از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۳۰ شامل می‌شود. بقیه این افزایش هم به بخش صنعت اختصاص می‌یابد.
بر اساس این تخمین، برای آنکه نیاز جهان به مواد سوختی تامین شود، کل تولید این مواد در سال ۲۰۳۰ باید ۲/۲۸‌میلیون بشکه در روز بیشتر از میزان تولید ۳/۸۴‌میلیون بشکه‌ای سال ۲۰۰۵ باشد. در این تخمین پیش‌بینی شده که کشورهای عضو اپک همچنان با تلاش برای سرمایه‌گذاری در ظرفیت تولید خود ادامه می‌دهند تا سهم تولید نفت و گاز خود را در همان حد ۴۰‌درصد کل تولید مواد سوختی مایع جهان نگه دارند. سهم اپک از افزایش تولید مواد سوختی دنیا ۴/۱۲‌میلیون بشکه خواهد بود. همان‌طور که جدول شماره ۴ نشان می‌دهد، کشورهای غیرعضو اپک هم ۶/۸‌میلیون بشکه در افزایش تولید مواد سوختی دنیا در سال‌های آینده نقش دارند.
منابع غیرمتعارف سوختی مانند ماسه‌های نفتی، نفت فوق سنگین، سوخت زیستی یا ارگانیک و موادی از این دست، هم از تولیدات اپک و هم از تولیدات غیراپک، در سال‌های پیش رو بازار رقابتی پیدا می‌کنند. تولید جهانی این مواد که در سال ۲۰۰۵ تنها ۵/۲‌میلیون بشکه در روز بود، در سال ۲۰۳۰ به ۷/۹‌میلیون بشکه می‌رسد و در این سال ۹‌درصد از کل تولیدات سوخت مایع جهان را تشکیل می‌دهد. سوخت‌های زیستی مانند اتانول و بیودیزل رفته‌رفته به منبع مهمی تبدیل می‌شوند و تولیداتشان در آمریکا افزایش خواهد یافت. آمریکا در سال ۲۰۳۰ تولید‌کننده نیمی از این مواد در دنیا به اندازه ۲/۱‌میلیون بشکه در روز خواهد بود.
بر اساس این تخمین، تولید جهانی گاز طبیعی از ۱۰۴‌تریلیون فوت مکعب در سال ۲۰۰۵ به ۱۵۸‌تریلیون فوت مکعب در سال ۲۰۳۰ می‌رسد. از سوی دیگر در هر جای دنیا که امکان آن وجود داشته ‌باشد، در سال‌های آینده گاز جایگزین نفت می‌شود. از آنجا که سوخت گاز دی‌اکسید کربن کمتری نسبت به زغال‌سنگ یا محصولات پتروشیمی دیگر تولید می‌کند، دولت‌ها ممکن است استفاده از آن را به جای سوخت‌های فسیلی دیگر ترویج و تشویق کنند. گاز طبیعی همچنین منبع اصلی انرژی بخش صنعت و تولید برق در سال‌های آینده خواهد بود. بخش صنعت که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز طبیعی دنیا است، در سال ۲۰۳۰، ۴۳‌درصد کل مصرف گاز طبیعی دنیا را به خود اختصاص خواهد داد. در بخش تولید برق، گاز طبیعی انتخاب جذابی برای نیروگاه‌های جدید تولید است چرا که کارایی بیشتری دارد. تولید برق در سال ۲۰۳۰ بیش از ۳۵‌درصد از کل گاز دنیا را مصرف می‌کند.
بخش عمده‌ای از تقاضای رو‌به‌رشد برای گاز طبیعی دنیا از طریق افزایش تولید کشورهای غیرعضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی تامین می‌شود. براساس این تخمین، کشورهای غیرعضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی بیش از ۹۰‌درصد از کل رشد تولید گاز دنیا از سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۳۰ را به خود اختصاص می‌دهند. بخش قابل توجه تولید کشورهای غیرعضو این سازمان به غیر از روسیه و دیگر کشورهای حوزه اوراسیا، به شکل پروژه‌های صادراتی و به ویژه ال ان جی یا گاز طبیعی مایع خواهد بود. خاورمیانه و آفریقا در صدر این روند حرکت به سوی ال‌ان‌جی هستند.
در نبود سیاست‌های ملی و توافقنامه‌های الزام‌‌آور بین‌المللی که تولید گازهای گلخانه‌‌ای را محدود کرده یا کاهش می‌‌دهد، مصرف جهانی ذغال‌سنگ از ۱۲۳ کادریلیونBTU در سال ۲۰۰۵ به ۲۰۲ کادریلیونBTU در سال ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت. سهم ذغال‌سنگ از انرژی مصرفی جهان در سال‌های اخیر افزایش یافته‌ و دلیل آن هم افزایش شدید استفاده از این ماده در چین است که بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ تقریبا دوبرابر شد. چین با منابع داخلی ذغال‌سنگ خود و همچنین افزایش رشد پرشتاب اقتصادی، به تنهایی ۷۱‌درصد از کل افزایش مصرف ذغال‌سنگ دنیا را به خود اختصاص می‌دهد.
براساس این تخمین، تولید خالص برق دنیا دوبرابر می‌شود و از ۳/۱۷‌تریلیون کیلووات ساعت در سال ۲۰۰۵ به ۴/۲۴‌تریلیون کیلووات ساعت در سال ۲۰۱۵ و ۳/۳۳ کیلووات ساعت در سال ۲۰۳۰ می‌رسد. کشورهای در حال توسعه غیرعضو در سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، بیشترین رشد را در زمینه تقاضا برای برق خواهند داشت، چرا که قرار است شبکه‌های برق خود را گسترش دهند و از آن برای پشتیبانی از رشد پرشتاب اقتصاد خود استفاده کنند. تولید کلی برق در کشورهای غیرعضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۳۰ به طور متوسط ۴‌درصد در سال افزایش خواهد یافت. در صورت حصول موافقتنامه‌های بین‌المللی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، دورنمای نسل سوخت‌های فسیلی تغییر خواهد کرد. همچنین تغییرات در تکنولوژی حمل و نقل هم می‌تواند دورنمای استفاده از انرژی در این بخش را عوض کند. تولید برق از انرژی هسته‌ای از ۶/۲‌تریلیون کیلووات ساعت در سال ۲۰۰۵ به ۸/۳‌تریلیون کیلووات ساعت در سال ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت. نگرانی از هزینه سوخت‌های فسیلی، امنیت انرژی و همچنین تولید گازهای گلخانه‌ای، توسعه نسل جدیدی از انرژی هسته‌ای را موجب می‌شود، اما امنیت نیروگاه‌های هسته‌ای، چگونگی مدیریت پسماندها و خطر تکثیر سلاح هسته‌ای از مواردی است که ممکن است در این روند دردسر ایجاد کند.
در تخمین سازمان اطلاعات انرژی آمریکا آمده است، توان تثبیت شده هسته‌ای دنیا از ۳۷۴ گیگاوات در سال ۲۰۰۵ به ۴۹۸ گیگاوات در سال ۲۰۳۰ افزایش یابد. تنها در کشورهای اروپایی عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی شاهد کاهش ظرفیت هسته‌ای خواهیم بود، چرا که کشورهایی مانند آلمان و بلژیک اکنون درصدد کاهش این روند هستند.
قیمت بالای نفت و گاز طبیعی که در سال‌های آینده هم ادامه خواهد یافت، استفاده از سوخت‌های تجدیدپذیر را بیشتر می‌کند و به آن دامن می‌زند. منابع سوخت تجدیدپذیر به دلایل زیست محیطی، منابع جذابی هستند. بر اساس این تخمین، مصرف برق گرمایشی و دیگر منابع انرژی تجدیدپذیر سالانه ۱/۲‌درصد افزایش خواهد یافت و از ۳۵ کادریلیونBTU در سال ۲۰۰۵ به ۵۹ کادریلیونBTU در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید. تولید دی‌اکسید کربن ناشی از مصرف انرژی همچنان در سال‌های آینده افزایش خواهد یافت و از ۱/۲۸‌میلیارد تن در سال ۲۰۰۵ به ۳/۳۴‌میلیارد تن در سال ۲۰۱۵ و ۳/۴۲‌میلیارد تن در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید.

منبع: http://www.eia.doe.gov
ترجمه: نیلوفر قدیری

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد