مگس مدیترانه‌ای چیست؟

۱۰۷ فلسطین برمی‌گردم به دلیل شکایتی که وزارت کشاورزی علیه اینجانب به اتهام نشر اکاذیب طرح کرده است. دستوراتی که قاضی رسیدگی‌کننده صادر کرده است را اجرا کردم؛ نخست سوابق گسترش مگس مدیترانه‌ای به نقل از روابط عمومی خانه کشاورز که در تأیید مقاله من بود و دوم نامه‌ای که سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران - مدیریت حفظ نباتات - در مهرماه سال ۸۷ خطاب به باغداران اعلام کرده بود: نظر به اینکه شواهدی دال بر وجود آفت مگس میوه روی انجیر، خرمالو و نارنج‌های باقیمانده از سال قبل روی درخت گزارش شده است و از آنجایی که این آفت می‌تواند خسارات بالایی به محصولات کشاورزی علی‌الخصوص مرکبات و سایر میوه‌جات وارد کند و دسترنج سالانه شما عزیزان را با خطر جدی مواجه‌ سازد... جالب است که این نامه بعد از گزارش مفصل خانه کشاورز و اعلام کشاورزان مستقل و اینکه مگس مدیترانه‌ای در داخل کشور شیوع پیدا کرده است با تأخیر و با اعلام اینکه، شواهدی بر وجود آفت از سال گذشته موجود است، خطاب به کشاورزان صادر شده است. مسوول پرونده می‌پرسد، مگس مدیترانه‌ای چیست و اگر برابر نامه رسمی سازمان جهاد کشاورزی مازندران وجود دارد و به گفته این سازمان از سال قبل دسترنج سالانه کشاورزان را با خطرجدی مواجه می‌سازد، چرا علیه شما شکایت کرده‌اند؟ با شکایت وزارت جهاد کشاورزی علیه خودم کاری ندارم اما اینکه مگس مدیترانه‌ای و خطر جدی آن چیست و چرا این وزارتخانه عریض و طویل با علم به اینکه این آفت از سال قبل وجود داشته اقدامی به عمل نیاورده است را مورد بررسی قرار می‌دهم. ‌
‌ این آفت مهم‌ترین آفت درختان میوه در جهان است؛ آفتی که می‌تواند در طول یک سال ۱۲ نسل از خود را تولید کند و در شرایط اقلیمی مناسب هر ۲۱ روز یک نسل تولید می‌کند و حشره بالغ می‌تواند ۶ تا ۸ ماه خود را حفظ کند. هر مگس ماده پس از جفت‌گیری تخم‌های خود را زیر پوست میوه گذاشته و بعد از مدتی، لاروها از میوه تغذیه می‌کنند و پس از کامل شدن به داخل خاک کوچ می‌کنند و در داخل خاک تبدیل به شفیره می‌شوند، هر مگس می‌تواند چند میوه را آلوده کند و در هر میوه تا ۱۲ تخم بگذارد. محل نشو و نما یا محصول مورد علاقه این آفت، انواع درختان سیاه‌ریشه مانند خرمالو، زردآلو، سیب، گلابی و انواع مرکبات و تمام صیفی‌جات است. کشورهای پیشرفته برای جلوگیری از ورود این آفت قرنطینه میوه‌ای دارند یعنی اجازه واردات میوه را تا حصول اطمینان از سلامت میوه نمی‌دهند، در رژیم گذشته خصوصا سال‌های پایانی این رژیم که واردات بی‌رویه میوه به کشور صورت گرفت برای نخستین بار در شهر ساری نمونه‌هایی از لارو مگس مدیترانه‌ای پیدا شد. بعد از انقلاب با قرنطینه میوه و جلوگیری از واردات آن به مدت ۲ سال با استقرار پست‌های قرنطینه و مبارزه شیمیایی خانه به خانه با حشره‌کش مالاتیون و پروتئین هیدورلیزات و همراهی سرمای زمستان سال ۶۱ این آفت ریشه‌کن شد، تا جایی که اداره کل کشاورزی استان مازندران در سال ۱۳۶۲ مورد تشویق نخست‌وزیر وقت آقای مهندس میرحسین موسوی قرار گرفت. دولت نهم واردات میوه را از سرگرفت بدون اینکه قرنطینه‌ای برای سلامت میوه وارداتی داشته باشیم و با تأسف حداقل از سال ۸۵ دوباره این آفت در استان مازندران گسترش پیدا کرد. کشاورزان مستقل و خانه کشاورز از ورود این آفت خبر دادند اما دولت تا مهرماه سال ۸۶ که اولین اطلاعیه توسط سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران خطاب به باغداران را صادر کرد به‌واقع عکس‌العملی نشان نداد و ورود بی‌رویه و متنوع میوه‌ها و پخش میوه‌های وارداتی در کل کشور باعث گسترش این آفت شد. هرچند جامعه کشاورزی باور داشت زمستان سخت سال ۸۶ شاید این آفت را زمینگیر کند اما حضور آن تا استان جنوبی فارس نشان از گستره آفت دارد زیرا حشره کامل مگس روی میوه درحال رسیدن، تخم‌ریزی می‌کند که پس از گذشت چند روز تخم‌ها بارور شده و لاروها از گوشت میوه تغذیه می‌کنند و میوه را دچار آفت می‌کنند. نشانه آفت که توأم با خسارت به باغدار است به صورت تغییر رنگ در محل تخم‌ریزی، پوسیدگی میوه در اثر تغذیه لارو و ورود پنهانی آفت به داخل میوه است که باعث ریزش زیاد میوه می‌شود. میوه‌های آلوده ریزش می‌کنند اما لاروها از همین میوه آفت‌زده تغذیه می‌کنند و پس از کامل شدن از میوه خارج و در داخل خاک تبدیل به شفیره می‌شوند و پس از چند روز حشره کامل از خاک خارج می‌شود و زندگی وی ادامه می‌یابد. مبارزه با این آفت واقعاً مشکل است زیرا پراکندگی آفت در باغ‌ها، تک‌درختان مرکبات و میوه حاشیه خیابان‌ها و پارک‌ها و محدوده شهرها، حضور در ویلاهایی که چند درخت بیشتر ندارند و صاحبان این ویلاها انگیزه و اطلاعی از مبارزه ندارند اما محل و بستر مناسبی برای ادامه حیات مگس را فراهم می‌کنند، تعدد نسل، تعدد میزبانی و وجود میزبان‌های مختلف در تمام طول سال به لحاظ تنوع میوه‌ها دامنه این آفت را از شمال به جنوب کشور کشانده است. نخستین کسی که اجازه میوه وارداتی را صادر کرد باید از قرنطینه آفت مگس مدیترانه‌ای هم یاد می‌کرد. وقتی چراغ پرنور میوه‌فروشی‌ها را که انواع و اقسام میوه‌های وارداتی را به نمایش می‌گذارند می‌بینیم، پرسش اساسی این است: آیا واردات بی‌رویه میوه از کشورهای مختلف مثلا انگور آرژانتینی و پرتقال مصری و سیب مراکشی و... آنقدر لازم بود که این آفت را به ایران بیاوریم. به خصوص وقتی می‌دانیم که مناطق انتشار این آفت تمامی کشورها و جزایر همجوار دریای مدیترانه، بخش غربی شمال مراکش از کنار اقیانوس اطلس تا ارتفاع ۱۵۰۰ متری و اکثر کشورهای آفریقایی است حتی عده‌ای این آفت را بومی آفریقا می‌دانند. این آفت در کشورهای همجوار مدیترانه مانند مجارستان، سوئیس، اتریش، آلمان، هلند، آمریکا، آرژانتین، اروگوئه، کاستاریکا، مکزیک، پرو، برمودا، باهاما، هاوایی و در آسیا نیز در کشورهایی مانند ترکیه، سوریه، لبنان، فلسطین، اردن و بخش وسیعی از جنوب شرقی آسیا، اقیانوسیه، زلاندنو و استرالیا دیده شده، اکثر این کشورها مانند سال‌های اولیه ورود آفت به ایران با آن مبارزه کردند اما ریشه‌کن نشد. هر کشوری که با واردات بی‌رویه میوه آن هم از اقصی نقاط دنیا روبه‌رو باشد و قرنطینه‌ای درخصوص وجود این آفت در کشور مقصد نباشد، به اندک مدتی گرفتار آن می‌شود. اتحادیه اروپا مدت‌ها است به بهانه وجود افلاتوکسین از ورود پسته ایران جلوگیری می‌کند علی‌رغم اینکه در داخل کشور با این قارچ مبارزه شده و پسته ایران سالم‌ترین پسته جهان است اما ورود ناگهانی انواع و اقسام میوه‌ها از چهارگوشه جهان، ایران را بستر مگس مدیترانه‌ای ساخت تا میوه‌های بومی مورد هجوم این آفت قرار گیرند، پاسخ شکایت وزارت جهاد کشاورزی را مستند داده‌ام اما نمی‌توانم پاسخگوی ریزش محصولات باغی و صیفی‌جات در کشور باشم. هرچند وزیر جهاد کشاورزی اعلام حضور مگس مدیترانه‌ای را به قلم نگارنده نوعی تخلف و نشر اکاذیب بداند و شکایت کند اما می‌داند که با توجه به روند افزایشی جمعیت آفت همچنین قرنطینه‌ای بودن آن، امکانات و ادوات خریداری‌شده نمی‌تواند جوابگوی نیاز مبارزه در سال آتی باشد و ضرورت دارد به جای شکایت از من با هماهنگی سایر دستگاه‌های ذیربط اعتبارات بیشتری به این مبارزه اختصاص دهد تا با جذب نیروهای خرید خدمت کشاورزی به منظور ردیابی و هدایت باغداران در به‌کارگیری روش‌های مناسب مبارزه با آفت، بخشی از کمبود نیروی فنی موجود را جبران کند و مطمئن باشد که با واردات بی‌رویه محصولات آلوده به این آفت و نیز شکایت از امثال من و معطلی در راهروی کلانتری‌ها و دادسرا، نمی‌تواند آفت مگس مدیترانه‌ای را که هر ۲۱ روز یک نسل جدید تولید می‌کند و در طول سال صاحب ۱۲ نسل می‌شود، ریشه‌کن کند. حتی اگر من به اتهام نشر اکاذیب محکوم شوم، حداقل مجموعه وزارت جهاد کشاورزی خصوصا بخش باغداری آن می‌دانند که چگونه ظرف ۳ سال کل کشور را آلوده کردند که ده‌ها برابر سود واردکنندگان میوه هم نمی‌تواند این آفت را ریشه‌کن کند.

نعمت احمدی

منبع : روزنامه اعتماد ملی