ماندگاری دبیرستان مروی با حماسه های انقلابی

سهم و نقش معلمان و دانش آموزان در قیام ملت ایران برای سرنگونی رژیم شاهنشاهی بدون شک بسیار تعیین کننده بود تا حدی که اطلاعیه های مربوط به پیام امام خمینی (ره ) هنگامی که به دست معلمی می رسید او محتوای آن را به دانش آموزان خود منتقل می ساخت و دانش آموزان نیز با انتقال آن به کانون خانواده و دوستان غیرهمکلاسی حرکت های اعتراض آمیز مردم را در قالب تظاهرات ضد طاغوت فراهم می کردند.
این نقش تنها در قیام مردمی به پایان نرسید بلکه انتخاب ریاست جمهوری شهید محمدعلی رجائی نخست وزیری شهید محمد جواد باهنر و دهها وزیر و رئیس سازمان وکیل مجلس شورای اسلامی از میان معلمان گواهی معتبر بر تداوم انقلاب اسلامی با حضور آگاهانه معلمان داشته و تلاش های معلمان دانش آموزان در دوران پس از انقلاب و دفاع مقدس موضوع جداگانه ای است که در جای خود قابل توجه می باشد.
از زیرگذر میدان امام خمینی (ره ) منتهی به اول خیابان ناصرخسرو گذشته بودم که تلاش های معلمان و دانش آموزان برای همراهی با هسته اولیه انقلاب اسلامی با تصویر سر در دبیرستان دارالفنون در قاب چشمانم به هم گره خورد. دبیرستانی که روزگاری شاهد گامهای استوار مردان تاریخ ساز کشورمان همانند میرزا تقی خان امیرکبیر بوده که اکنون به متروکه ای تبدیل شده است . در دو سوی خیابان ناصر خسرو نیز دیگر از کتابفروشی ها و انتشاراتی ها خبری نیست و جای خود را به دوچرخه فروشی فروشگاههای صنایع الکترونیکی و کت و شلوار داده اند تا اینکه به اول خیابان مروی رسیدم . آری مقصد من دبیرستان مروی به عنوان یکی از پایگاههای مرکزی هماهنگی تشکیلات معلمان و دانش آموزان برای حضور منسجم بقیه معلمان و مدارس سطح شهر تهران در حماسه بیداری ملت ایران و قیام منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی است .
تقدیم بیش از ۷۰ شهید معلم و دانش آموز در حوادث انقلاب اسلامی و دفاع مقدس از رازهای سر به مهری است که نمی توان ساده از کنار آن گذشت مگر اینکه هویت مذهبی و آرمانگرایانه ای را برای همیشه در ذهن داشته باشیم . معلم شهید سلیمی جهرمی نخستین مدیرکل آموزش و پرورش تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و از شهدای ۷۲ تن که از فعالان انقلابی پرور این مدرسه بود و در کنار آن شهید مهدی عراقی شهید محمدعلی فیاض بخش وزیر بهداشت شهید سرتیپ جواد فکوری فرمانده فقید نیروی هوایی ارتش شهید حسن باقری افشردی قائم مقام نیروی زمینی سپاه معلم شهید قادر عبدالله پور تنها جمع محدودی از دهها شهید دانش آموخته این مدرسه بودند. اما در کنار آن آقایان مهندس میرحسین موسوی نخست وزیر دوران دفاع مقدس دکتر هادی منافی دکتر موسی زرگر دکتر محمدعلی نجفی از وزرای دولت و نیز دهها و صدها تن از اندیشمندان بزرگ معاصر نیز در این مدرسه پرورش یافتند که اکنون از مفاخر علمی کشور محسوب می شوند.
اما اوج نقطه سیاسی ـ مذهبی دبیرستان مروی به پرورش انسانهای انقلابی مربوط می شود جایی که مرحوم فخرالدین حجازی از آن به عنوان زمینه ای مناسب برای انتقال پیام امام خمینی (ره ) به مردم می دانست و آیت الله طالقانی آن را فقط برای خود می خواست و در مجموع در مثلث رهبری انقلاب و انقلابیون بازارو شهر جای خاصی را به خود اختصاص داده بود.
وعده من در این میان به مناسبت دهه فجر انقلاب اسلامی دیدار و گفت وشنود با معلمان مبارزی بود که دوران جوانی و میانسالی خود را در این مدرسه گذرانده اند و اکنون سالهاست که به کسوت بازنشستگی نایل آمده اند اما هنوز دل در گرو هویت انقلابی علمی و مذهبی مروی دارند و نمی خواهند سرنوشت مروی به سرنوشت تلخ دارالفنون تبدیل شود و زمین آن طعمه بسازبفروش ها و پاساژسازانی شود که محیط مروی را مناسب برای پول می شناسند نه علم !
حجت الاسلام جعفر محقق هرندی که خود از سال ۱۳۴۲ معلم مدرسه مروی بوده درباره نخستین جرقه های فعالیت های سیاسی و انقلابی معلمان و دانش آموزان در این مدرسه می گوید : جریان حرکت های انقلابی این مدرسه به سال ۱۳۴۳ و ۴۴ باز می گردد ما آن سالها دو انجمن اسلامی داشتیم یکی انجمن اسلامی مهندسان و دیگری انجمن اسلامی معلمان که هر دو در کلاس های این مدرسه شکل گرفته است . تاحدی که هسته اصلی انجمن اسلامی معلمان ایران از معلمین این مدرسه بودند و از سال تحصیلی ۴۳ ـ۴۲ که در این مدرسه معلم شدم در جلسات انجمن اسلامی معلمان شرکت می کردم و گاهی هم این دو انجمن یک می شد و در یک کلاس جلسه برگزار می کرد. تا اینکه دستگاه امنیتی شاه متوجه این موضوع شد اما چون هنوز نمی خواست خود را با معلمان و مهندسان درگیر کند آمدند با ۱۶ هزار تومان پول آن روز گروه موسیقی مدرسه را تشکیل دادند و لوازم گرانقیمت در اختیار آنها قرار دادند که انجمن موسیقی هم برپا شود و روز و ساعت فعالیت آن را همان روزهای جلسه انجمن های اسلامی و در اتاق دیوار به دیوار آن قرار داده بودند تا سرو صدای سازو تنبک اجازه برپایی جلسه انجمن های اسلامی را ندهد.
وی می افزاید : در چنین شرایطی یکی از معلمان این مدرسه در سال ۱۳۴۶ محمود آقای بروجردی داماد امام خمینی (ره ) بود همچنین دکتر اسدی لاری بود که بعدها به دلیل همین فعالیت ها به زندان رفت آقای فخرالدین حجازی اینجا معلم بود که پس از یکسال او را منتقل کردند و بسیاری دیگر از شخصیت های مبارز کشور این مدرسه را کانون فعالیت های خود قرار داده بودند و دانش آموزان این مدرسه هم که عمدتا از دانش آموزان مستعد مناطق جنوب شهر می آمدند با شرایط مذهبی و سیاسی خاصی تربیت و از بسیاری موضوعات روز مطلع می شدند.
حجت الاسلام محقق هرندی با بیش از ۷۰ سال سن که دعوت ما را برای حضور در جمع معلمان با سابقه مدرسه مروی پذیرفته بود ادامه می دهد : سال ۱۳۴۷ سال تحول خاصی محسوب می شود زیرا رژیم به برنامه های این مدرسه پیش از گذشته حساس شده بود و از حالت کنترل غیرفیزیکی به سمت اقدامات فیزیکی تغییر روش دادند تا حدی که گروههای سیاسی غیراسلامی را در این مدرسه فعال کردند و حتی ماموران ساواک هم اتاق از اتاق های مدرسه را برای خود برگزیده بودند و کارهای معلمین اسلامی را به شدت زیر نظر و آمد و شد آنها را تحت کنترل گرفتند تا اینکه برای فعالیت های ما توبیخ نامه های متعدد در پرونده ما درج شد و شش سال هم به من هیچ گروه و پایه ای ندادند تا انقلاب شد و ضمن بازگرداندن حقوق معوقه من ۱۰ سال مسئولیت معاونت وزیر آموزش و پرورش شهید پرورش و شهید باهنر را داشتم و مدیر کل شورای عالی آموزش و پرورش شدم .
وی که خود ۲۱ ماه سابقه حضور در جبهه های نبرد هم دارد می افزاید : دانش آموزان این مدرسه نیز در عرصه های مختلف انقلاب اسلامی و دفاع مقدس فعال بودند اما در دورانی در این مدرسه ۷۲ معلم مشغول به تدریس بیش از ۱۸۰۰ دانش آموز بودند و چون عمدتا معلم ها مذهبی بودند و افراد غیرمذهبی توان ادامه فعالیت در مدرسه را نمی یافتند. به همین دلیل حتی معلمان تحمیلی حکومت نیز پس از مدتی از مدرسه فرار می کردند.
آقای امامی متولد سال ۱۳۰۹ که از سال ۱۳۳۶ فعالیت معلمی خود را آغاز کرده و خود از افرادی بوده که در حادثه معروف سال ۱۳۴۲ ورامین شرکت داشته از دیگر معلمان بازنشسته مروی است او نیز درباره فعالیت های انقلابی معلمان و دانش آموزان این مدرسه می گوید : من که در دانشگاه تهران پذیرفته شده بودم برای ادامه تحصیل در دانشگاه تهران به مدرسه مروی منتقل شدم و در این مدرسه ادبیات فارسی و تعلیمات دینی درس می دادم . روزی در کلاس درس مساله ای را مطرح کردم که وارد لیست سیاه ساواک شدم زیرا آن سال در کتاب درسی درباره عدالت انوشیروان گنجانده بودند و از قول رسول اکرم (ص ) حدیث جعلی نقل کرده بودند که پیامبر(ص ) با افتخار فرمودند : « من در سالی که انوشیروان عادل در ایران پادشاه بود به دنیا آمدم ! » من آن روز رسما اعلام کردم که این حدیث جعلی و دروغ است چون پیامبر عظیم الشان اسلام که فخر بشر و اشرف انبیا بوده نمی آید به پادشاهی افتخار کند ضمن آنکه قصه ای را برای دانش آموزان تعریف کردم که عدالت ادعایی تاریخ نویسان درباره انوشیروان را زیر سئوال می برد و آن هم قتل عام مزدکیان بود که بر ضد ظلم انوشیروان قیام کرده بودند و انوشیروان با توطئه دعوت به ضیافت آنها را در یک نقطه جمع کرد و ۴ هزار مزدکی را به صورت وارونه در گل دفن کرد و به اصطلاح درخت آدم کاشتند که من گفتم حتی اگر این مزدکیان را قبول ندارید چنین قتل عامی ناجوانمردانه و به دور از عدالت است که چنین سخنانی درباره نظام شاهنشاهی برایم گران تمام شد.
آقای امامی ادامه می دهد : آنچه که می خواهم بگویم این است که مدرسه مروی یکی از کانون های مبارزه و انقلابی پرور اواخر دهه چهل و طول دهه پنجاه بوده است و هنوز آرزو می کنم که ای کاش خودم دانش آموز این مدرسه ای بودم که بسیاری از پرورش یافتگان آن در راه آرمانهای انقلاب اسلامی به شهادت رسیدند.
وی با ذکر یادی از شاگرد شهیدش به نام شهید سید حمید نخلی می افزاید : اطلاعات مذهبی این دانش آموز آنقدر زیاد بود که من درس دینی را به او واگذار می کردم زیرا خودم نیز از شنیدن اطلاعات عمیق مذهبی و سیاسی او لذت می بردم . او پس از انقلاب در دوران دفاع مقدس تا مقام فرماندهی گردان هم پیش رفته بود و در دفاع از کیان اسلامی به شهادت رسید درحالیکه نه ما و نه حتی خانواده اش نمی دانستیم این شهید قبل از شهادت چه مسئولیتی در جبهه ها داشته است .
آقای محمد غیاثی که البته با ۷۳ سال سن و ۵۰ سال سابقه تدریس حتی پس از بازنشستگی همچنان معلم این مدرسه است و هنوز عشق به دانش آموزان و اصرار مسئولان مدرسه او را وادار به حضور در کلاس درس ریاضی می کند نیز درباره فعالیت های سیاسی ـ مذهبی دهه های چهل و پنجاه در مدرسه مروی می گوید : روح مطلب این است که این مدرسه مدرسه ای مذهبی بود و ذاتا دانش آموخته ها و معلمان آن انقلابی بودند و اگر قرار باشد به سئوال شما بازگردم که زنگ اول درس انقلاب در مدرسه مروی چه زمانی به صدا درآمد باید بگویم که به سال ۱۳۴۲ و دستگیری امام خمینی (ره ) بازمی گردد و معلمان و دانش آموزان مدرسه در حماسه ۱۳ آبان سال ۴۲ نقش داشته اند و مقابل دانشگاه تهران رفته بودند و پس از آن در سال ۱۳۴۵ آقای فخرالدین حجازی با همکاری آقای دکتر اسدی لاری فعالیت های تشکیلاتی اسلامی را در این مدرسه به راه انداختند.
وی ادامه می دهد : در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۴۵ در سالن اصلی دبیرستان قبل از افطار جلسه سخنرانی و پرسش پاسخ برقرار شده بود و چون سخنرانی مرحوم حجازی آتشین بود معلمان و بچه ها نیز به شدت جذب این جلسه شده بودند و جمعیتی بیش از ۲ هزار نفر که دانش آموزان آن سالهای این مدرسه را تشکیل می دادند با شور و شوق در این جلسات اسلامی شرکت می کردند و در خاطرم هست که روزی آقای حجازی بر تریبون سخنرانی کوبیده و گفته بود : « به زودی زود حکومت اسلامی در این مملکت برپا می شود » تا اینکه ساواک از این مساله آگاه شده و او را تبعید کرد و آقایان مرحوم اسدی لاری و سلیمی جهرمی که از فعالان حزب جمهوری اسلامی و یار صمیمی شهید رجایی هم بودند حلقه های پیوند مبارزین درجه اول را با بقیه معلمان تشکیل می دادند و انجمن اسلامی این مدرسه از پویایی خاص برخوردار بود.
آقای غیاثی ادامه می دهد : حرکت های عمیق انقلابی در این مدرسه از سال ۵۰ به بعد به اوج خود رسیده بود حرکت هایی که بسیار جلوتر از بقیه مدارس و جامعه انجام می شد زیرا تعدادی از دبیران هم دستگیر شده بودند و جو تنفر از طاغوت به شدت در دل دانش آموزان و معلمان نهادینه شده بود. تا حدی که زنگ های تفریح معلمان به تبادل نظر آنها درباره موضوع های انقلابی قابل طرح در کلاس ها محدود شده بود زیرا همه حرکت های انقلابی مدرسه در این زنگ های تفریح شکل می گرفت .
وی اشاره به خدمات عمومی معلمان این مدرسه در سالهای ۵۶ و ۵۷ می افزاید : در این سالها که فعالیت های خدماتی دولت و شهرداری در تهران تعطیل شده بود معلمان این مدرسه با حرکتی خودجوش علاوه بر اینکه ارزاق عمومی را به منازل فقرا و نیازمندان می رساندند حتی با خودروی معلمان یا اجاره وانت زباله های شهری را نیز جمع آوری می کردند.
آقای غیاثی می افزاید : معلمان این مدرسه برای مشارکت در فعالیت های اجتماعی و سیاسی از حقوق خود صندوقی را تشکیل داده بودند و هزینه های حرکت ها را پرداخت می کردند و در سه راه افسریه چادری برپا کرده بودند که در آن قند چای روغن و حبوبات به مردم نیازمند تحویل می شد.
وی با ذکر خاطره ای از مرحوم آیت الله طالقانی ادامه می دهد : آن روزهایی که روحانیت مبارز شهر را برای اطلاع رسانی میان خود تقسیم کرده بودند. آیت الله طالقانی اعلام کردند دبیرستان مروی باید زیرنظر من باشد تا اینکه با حضور در جلسه ای خصوصی در منزل شهید آیت الله بهشتی برای تشکیل ستاد مردمی استقبال از حضرت امام برنامه ریزی کردیم که آنجا از ما خواسته شد دبیرستان مروی را برای استقرار حضرت امام مهیا کنیم تا پایگاه سخنرانی حضرت امام باشد و ما هم با تلاش فراوان این مکان را آماده کردیم اما به دلیل اشراف یکی از ساختمان ها به مدرسه از لحاظ امنیتی رد شد و دبیرستان علوی انتخاب شد.
آقای غیاثی می افزاید : تا آنجا که در خاطره ها مانده اولین عکس شاه هم از دیوارهای این مدرسه به پائین کشیده شد که آن هم باید با یاد شهید سلیمی از شهدای حزب جمهوری اسلامی همراه شود که وقتی یکی از این عکس ها به زیر کشیده شده بود ساواک پیگیر شد و شهید سلیمی گفته بود که یک عکس چیزی را عوض می کند که آنگاه دانش آموزان از شهید سلیمی اینگونه شنیدند که اگر قرار است اثرگذار باشد باید همه عکس های شاه از کلاس ها جمع آوری شود که با هجوم همه عکس ها به زیر کشیده شد.
آقای محمدی مدیرکل سابق آموزش و پرورش قم و از معلمان حاضر در حوادث دوران انقلاب نیز درباره فعالیت های آن دوران معلمان و دانش آموزان می گوید : شکل گیری این انقلاب هم همانند بسیاری دیگر از ویژگی های آن در میان همه انقلاب های دنیا متفاوت است اگرچه مذهبی بودن حرکت انقلابیون نقطه عطف حرکت ها به حساب می آید. در کنار آن هم رهبری خاص حضرت امام (ره ) بوده که به عنوان یک شخصی روحانی و مذهبی سکاندار یک حرکت سیاسی شدند.
وی می افزاید : طی ۱۵۰ سال گذشته افراد فراوانی در فکر تغییر و تحولات در ساختار سیاسی و اجتماعی ایران بودند ولی آنچیزی که باعث شد حرکت های ملت ایران منسجم شود رهبری معنوی و بدون نقص حضرت امام (ره ) بود که مذهب سیاست فرهنگ اقتصاد و اجتماع را در هم ترکیب کردند و نتیجه آن این شد که همه گروهها و افراد جامعه رهبری آن بزرگوار را پذیرفتند.
آقای محمدی ادامه می دهد : معلمان و دانش آموزان مدرسه مروی هم جدای از بقیه جامعه نبودند اما نقش معلمان را نمی توان در پرورش دانش آموزان انقلابی و مبارز نادیده گرفت به همین دلیل است که عمده مسئولان این انقلاب نیز پس از انقلاب از میان معلمان بودند. و در کنار آن نیز با مطالعه تاریخ انقلاب ها در هیچ حرکتی تا به اندازه انقلاب اسلامی دانش آموزان فعال نبودند تا حدی که رهبری انقلاب آنها را امید خود برای آینده از سال ۱۳۴۲ می دانستند .
هنگامی که از مدرسه مروی بیرون آمدم حاشیه پیاده روی خیابان ناصرخسرو غلغله جمعیت لحظه ای به فکر فرو رفتم که اگر روزگاری از من بپرسند ۴۰ سال پیش در مدرسه مروی ـ یعنی در سال ۱۳۸۷ ـ هنگامی که با معلمان ۴۰ سال قبل آن دبیرستان که در حرکت های عمومی برای برپایی حکومت اسلامی تلاش کردند چه شنیدی و چه فهمیدی خواهد گفت : آن روز آنهایی که دهه ۱۳۵۰ معلم دانش آموزان این مدرسه بودند نگران هویت فرهنگی و مذهبی مدرسه بودند و به هیچوچه نمی خواستند این مدرسه به سرگذشت دبیرستان دارالفنون دچار شود دارالفنونی که اکنون به متروکه ای تبدیل شده که روزنامه ها نوشتند دیدارهایش به دلیل عدم رسیدگی در حال فروریختن است !
دبیرستان مروی در محدوده بازار مرکزی تهران در سالهای دهه پنجاه به عنوان یکی از پایه های اصلی هماهنگی معلمان و دانش آموزان برای حضور در تظاهرات محسوب می شد تا حدی که اولین جلسه انجمن اسلامی معلمان ایران نیز در سال ۱۳۴۶ شمسی در این دبیرستان تشکیل شده بود.
حجت الاسلام محقق هرندی که از سال ۱۳۴۲ دبیر دبیرستان مروی بوده است : به دنبال جلسه مشترک انجمن اسلامی مهندسان و معلمان ایران در سال ۱۳۴۷ ساواک کنترل فیزیکی خود را در این مدرسه افزایش داد تا حدی که یکی از اتاق های مدرسه را به عنوان دفتر خود برگزید.
آقای امامی که از سال ۱۳۳۶ به کسوت معلمی وارد شد : در سالهای انقلاب حتی دانش آموزان این مدرسه از آنچنان اطلاعات سیاسی مذهبی عمیقی برخوردار بودند که برای دانش آموزان و معلمان جلسه سخنرانی هایی سیاسی برگزار می کردند.
آقای محمد غیاثی با بیش از ۵۰ سال سابقه تدریس در دبیرستان مروی : اولین بار عکس شاه از دیوارهای این مدرسه به همت شهید سلیمی از شهدای حزب جمهوری اسلامی به پائین کشیده شد و آقای فخرالدین حجازی به عنوان معلم این مدرسه در سال ۱۳۴۵ در سخنرانی ماه رمضان خود از تشکیل حکومت اسلامی در ایران خبر داده بود
معلمان مدرسه مروی در سالهای ۵۶ و ۵۷ که فعالیت های خدماتی شهرداری تهران تعطیل شده بود با خودروهای شخصی زباله های شهری را از مقابل منازل مردم جمع آوری می کردند.

مجید زندی

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی