لزوم توجه بیشتر به صنعت مرغداری

● مقدمه:
صنعت مرغداری در ایران سابقه ای حدود ۵۰ سال دارد. این بخش از کشاورزی در شرایط کنونی در هاله ای از مشکلات گرفتار است که با در نظر گرفتن تعدد فعالیتها، حجم بالای سرمایه گذاری، تامین امنیت غذایی با منشاء حیوانی لزوم توجهات بیشتری را به خود معطوف داشته است. با توجه به افزایش روز افزون جمعیت به منظور تأمین پروتئین غذایی جوامع و رفع نیازهای تغذیه ای تلاش های مستمری صورت گرفته است. در حقیقت پروتئین از مهمترین اجزاء تشکیل دهنده رژیم غذایی می باشد، که نقش مهمی در حفظ سلامت انسان ایفا می نماید. حداقل ۲۵درصد پروتئین مورد نیاز بدن را باید از منابع حیوانی تهیه نمود زیرا انواع اسیدهای آمینه مختلف موجود در پروتئین حیوانی کامل تر و مناسب تر از اسیدهای آمینه موجود در پروتئین گیاهی می باشد. از میان پروتئین های حیوانی، بدون شک گوشت مرغ از دید مصرف کنندگان در جایگاه ویژه ای قرار دارد، گوشت مرغ جهت تغذیه انسانی منبع بسیار خوبی از لحاظ پروتئین، آهن و فسفر بوده و علاوه بر آن حاوی مقدار زیادی ویتامین D می باشد. یکی از دلایل موفقیت این صنعت در جهان، ارزان بودن این منبع پروتئینی نسبت به سایر منابع پروتئین حیوانی می باشد. همچنین گوشت مرغ از نظر مصرف کنندگانی که به سلامتی خود توجه دارند (از لحاظ چربی کمتر) بسیار مطلوب تر می باشد.
از دید صاحبان صنعت مرغداری نیز پرورش طیور از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است، چرا که کوتاه بودن دوره پرورش طیور و پایین تر بودن ضریب تبدیل غذایی نسبت دام باعث می شود که توقف سرمایه به حداقل برسد. از سوی دیگر حدود ۳۵ درصد از کل پروتئین مورد نیاز کشور از تولیدات طیور تأمین می شود، که خوشبختانه این مسائل در سالهای اخیر مورد توجه برنامه ریزان بخش کشاورزی قرار گرفته است. طبق آمار سازمان خواربار و کشاورزی (FAO) ایران بزرگترین تولیدکننده گوشت مرغ در خاورمیانه می باشد.از طرف دیگر صنعت طیور کشور از سرمایه های مهم ملی بوده و حفظ و نگهداری این بخش بعد از صنعت نفت به عنوان دومین صنعت پرارزش کشور، مراقبت های دائم و همه جانبه ای را می طلبد.
در بحث پرورش مرغ ، تامین جیره ی غذایی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است که توجه به این بخش می تواند موجب رونق تولیدات در بخش کشاورزی شود. با وجود مشکلات در مسیر تولید و تأمین غذا و خوراک انسانی، قرار دادن دام و طیور به عنوان شریک غذایی انسان می تواند مشکلات موجود را افزایش دهد به همین دلیل باید راهکارهایی به عنوان صنایع تبدیل ضایعات محصولات انسانی برای تهیه خوراک دام و طیور مانند کنجاله سویا و ذرت در نظر گرفته شود. ذرت یکی از نهاده های مصرفی در بخش طیور است که سالانه حجم بالایی از این محصول وارد کشور می شود، در سال های اخیر قیمت جهانی ذرت رو به افزایش بوده است، که علت آن را می توان در استفاده ایالات متحده امریکا از ذرت به منظور تولید اتانول (تکنولوژی سوخت زیستی ) بیان نمود. توسعه استفاده از اتانول در امریکا دارای آثار مهمی در بخش کشاورزی می باشد. بازار ذرت به طور مستقیم تحت تاثیر افزایش تولید اتانول از ذرت قرار می‌گیرد و قیمت ذرت مورد استفاده جهت تولید اتانول طی سال های اینده به سرعت افزایش می‌یابد. در این ارتباط گزارش سال ۲۰۰۷ کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل متحد (UNCTAD) دلالت براین دارد که قیمت ذرت در سال ۲۰۰۶ به دلیل استفاده از آن در تولید سوخت های زیستی ۴/۲۴% دچار افزایش شده است.
تبعات افزایش مصرف ذرت بر صنعت مرغداری سبب افزایش جهانی قیمت ذرت به عنوان یک عامل مهم، کشورهای وارد کننده این محصول را به افزایش سطح زیر کشت و بالا بردن تولید داخلی ترغیب خواهد نمود که مطمئنا کشور ما هم نباید از این مقوله به دور باشد. از جهت دیگر تولید کنندگان مرغ به جای استفاده از ذرت، مجبور به استفاده از محصولات جانبی حاصل از تخمیر این ماده در فرمانتورها و پس تولید اتانول می‌شوند. لذا ارزش غذایی، میزان استفاده و محدودیت های احتمالی این مواد غذایی جدید نیاز به تحقیقات بیشتری داشته و قیمت جهانی ‌آن نیز نامشخص خواهد بود. در هر صورت بهره گیری از نهاده های وارداتی آثار کوتاه مدت و بلند مدتی بر صنعت مرغداری داشته که متاسفانه ممکن است موجب افزایش هزینه تولید شده و دسترسی مصرف کنندگان به این منابع پروتئینی ارزان و ارزشمند را محدود نماید.
از سوی دیگر افزایش روند شهرنشینی،‌ یعنی امکان بیشتر برای پذیرش رژیم های جدید در راستای تامین مواد پروتئینی با منشاء طیور نظیر تخم مرغ و گوشت؛ که پیش بینی شده تا سال ۲۰۲۰ میزان تقاضای مربوط به مواد غذایی در کشورهای صنعتی معادل ۲۵ درصد و در کشورهای در حال رشد معادل ۱۰۰ درصد مقدار کنونی افزایش خواهد یافت.
با تمام این مسائل، امکانات موجود پرورش طیور حداقل ۲ تا ۳ برابر احتیاجات فعلی کشور می باشد در حالیکه به علت کمبود کادر علمی آموزش دیده تولیدات در حد پایین تری قرار دارند. از دیگر عواملی که صنعت مرغداری را به مخاطره می اندازد می توان به شرایط منطقه ای و اپیدمی های ناشناخته اشاره نمود، بنابراین شناسایی،‌ درمان و یا پیشگیری از بیماریها را نباید دور از نظر داشت. پرورش هزاران قطعه مرغ زیر یک سقف، شرایط مناسبی را برای انتقال انواع مختلف میکروارگانیسم ها (باکتری ، ویروس ، قارچ ، انگل) فراهم می آورد و در حقیقت مرغداری صنعتی را می توان گرمخانه ای برای رشد، تکثیر و انتقال این میکروارگانیسم ها دانست. بیماریهای عفونی متعددی را می توان در ایجاد مشکلات در گله های طیور مؤثر دانست، عفونتهای تنفسی یکی از جدی ترین بیماریهایی هستند که مرغداری های صنعتی را مبتلاء کرده و اغلب با خسارات اقتصادی سنگین، افزایش هزینه های درمانی، افزایش حذف کشتارگاهی، کاهش در تولید تخم مرغ، و در نهایت با افزایش مرگ و میر همراه می باشد.
عفونتهای تنفسی به تنهائی و یا به کمک سایر پاتوژنها در حضور عوامل غیر عفونی نظیر وضعیت آب و هوایی یا مسائل مربوط به مدیریت و حفاظت بیولوژیکی مسبب ایجاد این مشکلات در فارم های پرروشی طیور می باشند. یکی از مباحث مطرح در رابطه با بیماریها، مقوله ی پیشگیری می باشد، استفاده از نظام HACCP برای اجرای برنامه های حفاظت حیاتی، سیاستی منسجم و مطمئن را به منظور مهار بیماریها در اختیار صاحبان مزارع قرار می دهد. البته در رابطه با اجرای این برنامه در مزارع پرورش طیور باید به بهداشت محیط و آلودگی های احتمالی در محیط زیست و استفاده روز افزون از مواد شیمائی پاک‌کننده و سایر مواد ضد میکروبی توجه نمود. رعایت اصول بهداشتی و امنیت زیستی به عنوان بهینه ترین و با صرفه ترین روش های کنترل و پیشگیری از بیمارهایی که صنعت مرغداری را درگیر می کند ، می تواند از ورود و گسترش حاملان یا خود میکروارگانیسم ها در سالن های مرغداری بکاهد.
بنابرین با توجه به تولید محصولات استراتژیک ، نیاز به حفظ وحراست از سرمایه های ملی ، وجود بحران ها ، مشکلات واسترس های مکرر در صنعت مرغداری ، توجه بیش از پیش به این بخش مهم از کشاورزی را می طلبد .

سید مهدی موسوی
پی‌نوشت
۱ـ Hazard Analysis Critical Control Point
۵. www.worldpoultry.com
منابع:
۱. بخارائی. آ. (۱۳۸۱) روش های مقابله با بیماری های طیور و پیشگیری از آنها، کشاورزی و صنعت، بهمن و اسفند ۸۱
۲. چکاوک، (۱۳۷۶): ارزیابی صنعت طیور کشور، چکاوک، دوره ششم شماره ۲
۳ . زاهدی، ف، بشری معافی، ع (۱۳۸۲) بررسی وضعیت میکروبی و شیمیائی آب مرغداری های گوشتی استان گیلان نظام دامپزشکی سال چهارم ، شماره ۱
۴. زهری، مرادعلی (۱۳۸۴) اصول پرورش طیور، انتشارات دانشگاه تهران: چاپ سیزدهم
۵. www.worldpoultry.com