پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

بمبهای شیمیایی


بمبهای شیمیایی
● مقدمه
ابزارها یا موادی شیمیایی هستند که به وسیله آنها مثلاً با انفجار بمبی که حاوی مواد سمی و یا شیمیایی هستند انسان‌ها و یا سربازان دشمن را هدف قرار می‌دهند که به آن مواد آلوده می‌شوند و به انواع بیماریها و یا بیماری‌های مخصوص به همان مواد دچار می‌شوند.اسلحه شیمیایی به آن دسته از جنگ‌افزارها گفته می‌شود که در آنها یک یا چند ماده‌ شیمیایی برای کشتن و یا ناتوان کردن انسان‌ها به کار می‌رود. ماده شیمیایی را در مخزن‌هایی کوچک یا بزرگ انبار می‌کنند که به‌وسیله انسان یا وسیله‌ای موتوری حمل می‌شود و پس از شلیک و انفجار ماده شیمیایی را می‌پراکند. با راکت یا هواپیما هم آن مخزن‌ها را پرتاب می‌کنند.
تاریخچه:نخستین بار در جنگ جهانی اول این جنگ‌افزار به کار برده شده است. در جنگ جهانی دوم کاربرد چندانی نیافته است اما در جنگ ویتنام نیروهای آمریکایی آن را بسیار گسترده به کار می‌برده‌اند که بمب‌های آتش زای ناپالم (اغلب بنزین ژلاتینه شده... تا به هدف بچسبد و بهتر بسوزاند) معروف‌ترین آن‌ها بوده است.
جنگ‌افزارهای شیمیایی را می‌توان به جنگ‌افزارهای دارای سم‌های چشمی، بینی و دهانی، ریه‌ای و یا پوستی تقسیم کرد، بسته به آن که به کدامیک از اندام‌ها تأثیر می‌گذارد. برخی از گونه‌های عصبی آن کشنده است و بسیار زود انسان‌ها را از پا در می‌آورد، برخی دیگر تنها برای مدتی کوتاه یا بلند ناتوان می‌سازد. برخی از گونه‌های آن اگرچه کشنده نیست اما ناتوانی‌های جسمی ماندگار پدید می‌آورد و زندگانی را بسیار سخت می‌کند. گونه‌هایی از آن در افزارهای پلیس ضد شورش هم به کار برده شده است و اعتراض‌های گسترده‌ای به دنبال آورده است.جنگ‌افزارهای شیمیایی مانند بمب‌های اتمی و میکروبی در رده سلاح کشتار جمعی رده‌بندی می‌شود و کوشش نیروهای ضد جنگ و صلح‌خواه و سازمان‌های مدنی و شهروندی همواره برای ممنوع ساختن آن‌ها بوده است. ۱۳۷ دولت در سال ۱۹۹۳ پیمانی را امضا کردند که تکامل، تولید و انبار کردن جنگ‌افزارهای شیمیایی را ممنوع می‌کرد و از دولت‌ها می‌خواست در یک دوره ده ساله، یعنی تا سال ۲۰۰۳، همه جنگ‌افزارهای شیمیایی انبار شده را نابود سازند.حکومت صدام در جنگ عراق و ایران این‌گونه جنگ‌افزار برای کشتار جمعی را نه تنها در آوردگاه‌ها برای کشتن سربازان بلکه در روستاها و شهرها نیز به کار می‌گرفت .امروزه انتشار دستورهای ساخت و انبار کردن جنگ‌افزارهای شیمیایی کاری جنایت‌کارانه است و انساندوستان نگران دستیابی تروریست‌ها و آدم‌کشان به چنان جنگ‌افزارها هستند.
● بمب های شیمیایی
یافته های پرتو نگاری قفسه سینه در جانبازان شیمیایی استان گیلان سابقه و هدف: گاز خردل یک جنگ افزار غیر انسانی است که توسط رژیم عراق به کرات در طی جنگ ایران و عراق علیه ایران بکار برده شد. گاز خردل عوارض مختلفی است که عارضه ریوی شایع ترین عارضه آن است. با توجه به اینکه باقی ماندن عوارض ریوی آن به شکل مزمن شایع است و از آنجائیکه برای شناخت عوارض ریوی راههای مختلفی وجود دارد، بر آن شدیم که یافته های پرتونگاری قفسه سینه این افراد را مورد مطالعه قرار دهیم . مواد و روشها: از ۱۰۱۷ مورد مصدوم شیمیایی، ۲۳۱ مورد که سابقه تماس آنها با گاز خردل تأیید شده و شواهدی از بیماری ریوی داشته، انتخاب شدند.
برای بیماران (C-xray) PA Chest-X-Ray استاندارد درخواست شد و اسپیرومتری بعمل آمد. سپس نتایج با اتسفاده از آزمون های مذکور کای دو و فیشر تجزیه و تحلیل گردید. یافته ها: میانگین سنی افراد مورد بررسی ۱۸/۳۲ سال بوده که بطور متوسط ۰۴/۱۱۰ ماه از زمان مصدوم شدن آنها می گذشت . یافته های غیر طبیعی گرافی سینه این افراد، در چهار میدان مورد بررسی قرار گرفت که بیشترین یافته ها به ترتیب در میدان ریوی ، نافها، سینوس های جنبی و قلب و مدیاستن وجود داشت. در میدان ریو، یافته های غیر اختصاصی شامل افزایش مارکینگ، برونشکتازی، ضخیم شدن اطراف برونش، پرهوایی و برجستگی ناف چپ و برجستگی ناف راست بود. بیشترین یافته های در سینوس جنبی به ترتیب شامل Blunt شدن سینوس جنبی دو طرف ، چپ و راست بود. یافته های غیر طبیعی قلب و مدیاستن، شامل برجستگی قوس آئورت و بزرگی قلب بود. نتیجه گیری: ارتباط معنی داری بین یافته های غیر طبیعی در قلب و مدیاستن و افزایش سن، که نشان دهنده این است که یافته های غیر طبیعی در این میدان می تواند ناشی از تغییرات Senile باشد (۰۰۰۱/۰P<) . در بررسی اسپیرومتری این افراد، ۷۰% اسپیرومتری غیر طبیعی داشته که شامل نمای انسدادی ، محدودیتی و ترکیبی از آنها در درجات خفیف، متوسط و شدید بود. افرادی که اسپیرومتری غیر طبیعی داشتند،اکثراً یافته های غیر طبیعی در گرافی قفسه سینه داشته که نشانگر همراهی این یافته های با مشکلات ریوی این افراد می باشد.
سلاحهایب شیمیایی از غیر انسانی ترین جنگ افزارها میباشد که برای اولین بار در مقیاس وسیع در جریان جنگ جهانی اول از آن استفاده گردید (۲ و ۱)، بطوریکه میتوان از آن بعنوان آغاز دوره تکامل جنگهای شیمیایی یاد کرد. پس از آن عوامل شیمیایی در جنگهای کره ، ویتنام و در جنگ عراق علیه ایران بکرات توسط نیروهای عراقی مورد استفاده قرار گرفت که این مطلی توسط شورای امنیت سازمان ملل گزارش شد و دولت عراق نیز محکوم گردید (۳). متآسفانه با توجه به استفاده گسترده عراق از گاز خردل در طی جنگ تحمیلی تعداد زیادی از رزمندگان اسلام تحت تاثیر این عوامل شیمیایی قرا گرفتند. این گاز عوارض عمده ای در سیستم های مختلف بدن از جمله دستگاه تنفس (۴) ، پوست (۵) ، گوارش (۶) ، خون (۶) ، اندوکرین (۷) ، چشم (۴) ، اعصاب و روان (۸) گوش و حلق ویینی (۸) و سیستم تناسلی (۱۰ و ۹) ایجاد می نماید. از عمده ترین عوارض گاز خردل ریوی آن بوده (۱۱) که شیوع آن در مطالعات مختلف از ۱۵ تا ۲۷% متغیر است (۱۳ و ۱۲).
باقی ماندن بشکل مزمن بعد از تماس با این عامل شیمیایی شایع است (۱۴). در این بررسی حداقل در ۳/۱ بیمارانی که در معرض تماس با گاز موستارد بودند حداقل ۲ سال پس از تماس مشکلات ریوی آنها به شکل مزمن باقی مانده بود (۱۴) و که عارضه ریوی شایعترین شکایت دیررس مواجهه با این گاز است(۶). ابزارهای مختلفی جهت تشخیص ضایعات ریوی وجود دارد و از آن جمله میتوان به یافته های بالینی و پاراکلینیکی مانند اسپیرومتری ، سنجش گازهای خون شریانی و پرتونگاری قفسه سینه اشاره کرد. مواد و روشها این بررسی مقطعی در طی سالهای ۷۶ – ۱۳۷۴ بر روی ۱۰۱۷ مجروح شیمیایی استان گیلان که در بنیاد مستضعفان و جانبازان استان پرونده داشته و جهت معاینات ادواری به آن مرکز مراجعه میکردند، انجام گرفت و پس از اخذ شرح حال معاینه فیزیکی انجام گردید. کلیه این مجروحان با توجه به منطقه عملیاتیو شرح حال ، تحت تاثیر گاز خردل قرار گرفته بودند و بیمارانیکه سابقه قبلی بیماری قلبی ، ریوی و بیماریهای مهم دیگر و سابقه مصرف سیگار داشتند از مطالعه کنار گذشته شدند.
برای بیمارانی که شواهدی به نفع بیماری ریوی نظیر تنگی نفس ، سرفه ، خلط داشتند ، (C-xray-pA) استاندارد درخواست شد. سپس تست های عمالکرد ریوی برای این بیماران انجام گردید. این تست ها مشتمل بر اندازه گیری اسپیرومتریک حجم های ریوی شامل TLC,FVC و نسبت FEV به FVC بوده که ۳ بار به فواصل۱ دقیقه (جهت اطمینان بیشتر از صحت و اندازه گیری) در وضعیت نشسته و توسط یک دستگاه اسپیروآنالیز ST-۳۰۰ ساخت کمپانی Fukuda Sangyo، انجام شد. تمامی عکس ها توسط یک دستگاه و یک نفر رادیولوژییست گزارش گردید همچنین تستهای عملکرد ریوی بر اساس اطلاعات جدول زیر به دو گروه بیماریهای محدودیتی و انسداد و بر اساس شدت به مواد خفیف، متوسط و شدید تقسیم بندی شدند (جدول ۱) .
جدول ۱ . معیارهای تشخیصی شدت گرفتاری با PFT شدید متوسط خفیف معیار عملکرد ۵۰%< ۵۹-۵۰% ۷۹-۶۰% FVC ۴۰%< ۵۹-۴۰% ۷۹-۶۰% FEV۱ ۴۰%< ۵۹-۴۰% ۷۹-۶۰% FEV۱/FVC PFT: Pulmonary Function Test FVC: Forced Vital Capacity FEV۱: Forced Expiratory in one seconed سپس داده های تحقیق با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تستس های آماری مورد استفاده در این مطالعه ، Fisher Exact test, Chi-Square بودند. معیار برای معنی دار بودن آزمون ۰۵/۰< P بود. یافته ها از ۱۰۱۷ مورد مصدوم شیمیایی، ۲۳۱ مورد که سابقه تماس آنها با گاز خردل تآیید شده و شواهدی از بیمار ریوی داشتند، مورد مطالعه قرار گرفتند. میانگین سنی افراد ۱۸/۳۲ بوده و ۵۳% در گروه سنی افراد ۴۰-۳۰ سال و ۳۳% در گروه سنی ۳۰-۲۰ قرار داشتند. از میان شیمیایی شدن مصدومین تا انجام گرافی سینه بطور متوسط ۰۴/۱۱۰ ماه گذشته بود.
از ۲۳۱ مجروح شیمیایی ۱۲۸ نفر (۴/۵۵%) دارای حداقل یک یافته غیر طبیعی در گرافی بوده و ۱۰۳ نفر (۶/۴۴%) دارای گرافی طبیعی بودند. یافته های غیر طبیعی گرافی قفسه این عزیزان در چهار میدان مورد بررسی قرار گرفت. ایم میدان ها شامل میدان ریوی. نافها ، سینوس های جنبی، قلب و مدیاستن بودند. بیشترین یافته های غیر طبیعی در میدان ریوی یافته های غیر اختصاصی شامل ۲/۳۷% افزایش مارکینگ ۳% شواهد برونشکتازززی. ۲/۱% ضخیم شدن اطراف برونش ،۲% پرهوایی، ۲/۱ برجستگی، ۱ مورد آتکتازی،۱ مورد الگوی ندولر ظریف و ۱ مورد کدورت در Pulmonary Conus میدان ریوی بود که مجموعاً (۲/۱%) بودند. در بررسی ناف ها از ۸۱ مرد یافته غیر طبیعی ، ۶۰ مورد برجستگی در هر دو ناف داشتند که در ۱۲ مورد ناف چپ برجسته تر بود. ۲۰ مورد برجستگی ناف به تنهایی و ۱ مورد برجستگی ناف راست به تنهایی مشاهده شد. از ۸ مورد غیر طبیعی سینوس های جنبی و دیافراگم ، ۳ مورد هر دو سینوس جنبی ، ۳ مورد جنبی چپ و ۲ مورد سینوس جنبی راست Blunt شده بودند. از ۸ مورد مشاهده غیر طبیعی میدان قلب و مدیاستن ، ۵ مورد برجستگی قوس آئورت ، ۳ مورد بزرگی قلب و ۱ مورد قوس آئورت راستگرد مشاهده شد. از مقایسه یافته های غیر طبیعی هر یک از چهار میداند ذکر شده در گروههای سنی مختلف نتایج زیر حاصل گردید: در میدان قلب و مدیاستن بیشترین یافته های غیر طبیعی در گروه سنی ۵۰-۴۰ سال مشاهده شد و بین افزایش سن و یافته های غیر طبیعی در این میدان ارتباط معنی داری وجود داشت (۰۰۰۱/۰ < p). در این میدان سینوس هاس جنبی بیشترین یافته های غیر طبیعی در گروه سنی پایین تر وجود داشت.
در میدان نافها و میدان ریوی بیشترین یافته های غیر طبیعی در گروه سنی ۴۰-۳۰ سال بوده و پس از آن در گروه سنی ۳۰-۲۰ سال مشاهده می شدند. د رسه میدان اخیر ارتباط معنی داری بین سن و یافته های غیر طبیعی در گرافی و مدت زمانی که از شیمیایی شدن مصدومین گذشته بود ، ارتباط معنی داری مشاهده نشد. از ۲۰۲ مورد افرادی که اسپرومتری داشتند، ۱۴۲ نفر (۷۰%) اسپرومتری غیر طبیعی و ۶۰ مورد (۳۰%) دارای اسپیرومتری غیر طبیعی، ۸۳ نفر (۵/۵۸%) یافته غیر طبیعی در گرافی نیز داشتند. از ۶۰ مورد با اسپرومتری طبیعی ، نیمی گرافی طبیعی و نیمی یافته غیر طبیعی در گرافی داشتند. نتایج حاصل از مطالعه اسپیرومتری نمایانگر ۸۶ مورد (۴۳%) نمای انسدادی و ۳۲ مورد (۱۶%) نمای محدودیتی و ۲۰ مورد (۱۰%) ترکیبی از انسدادی و محدودیتی بود. بیشتر یافته های غیر طبیعی اسپیرومتری در افرادی بود که به ترتیب ۸ ، ۹ . ۷ سال از زمان مجروح شدن آنها گذشته بود. بین یافته های غیر طبیعی اسپیرومتری و مدت زمان مصدوم شدن ارتباط آماری معنی دار وجود نداشت.
یافته های اسپیرومتری به تفکیک در میدان های چهارگانه ذکر شده مرد مطالعه قرار گرفتند که نتایج حاکی از این بود که: مصدومینی که در میدان قلب و مدیاستن یافته غیر طبیعی داشتند، بیشتر دارای اسپیرومتری غیر طبیعی بودند (۶ مورد در مقابل ۱ مورد). جدول ۲: فراوانی یافته های گرافی قفسه سینه به تفکیک اسپیرومتری های طبیعی و غیر طبیعی اسپیرومتری قلب و مدیاسین سینوسهای جنبی میدانهای ریوی میدان ناف طبیعی غیرطبیعی طبیعی غیرطبیعی طبیعی غیرطبیعی طبیعی غیرطبیعی طبیعی غیرطبیعی ۵۹ ۱۳۶ ۱ ۶ ۵۹ ۱۳۷ ۱ ۵ ۳۱ ۷۵ ۲۹ ۶۷ ۴۴ ۸۷ ۱۶ ۵۵ ارزش p NS NS NS NS NS: Not - Sighnification مصدومینی که در سینوس های جنبی یافته غیر طبیعی داشتند نیز دازای اسپیرومتری غیر طبیعی بیشتری بودند (۵ مورد در مقابل ۱ مورد) مصدومینی که در میدان ریوی یافته غیر طبیعی بیشتری بودند (۶۷ مورد در مقابل ۲۹ مورد) در مورد میدان نافها نیز مصدومینی که یافته غیر طبیعی داشتند، دارای اسپیرومتری غیر طبیعی بیشتری بودند (۵۵ مورد د رمقابل ۱۶ مورد). بحث گاز خردل ترکیبی گوگردی است که دارای دو زنجیره جانبی کلرواتیل میباشد. مکانیزم اثر آن منجر به مهار میتوز سلولی و کاهش DNA و در نهایت منجر به مرگ سلول میگردد (۱۵). اثر ریوی آن ناشی از واسطه های رادیکال آزاد میباشد (۱۶). از عمده ترین و شایع ترین عارضه آن میتوان از عارضه ریوی نام برد(۱۷). میزان شیوع عوارض آن در بررسی های مختلف ۲۷-۱۵% گزارش مرده اند. در بررسی ما حدود ۴/۲۶% افرادی که ویزیت شدند، شئاهدی به نفع بیماری ریوی داشتند. که با بررسی های قبلی مطابقت دارد. در یک برررسی قبلی میزان یافته های غیر طبیعی در گرافی سینه مصدومین ۷۸% بود (۱۸).
و این درحالیست که در بررسی ما ۴/۵۵% افراد یافته های طبیعی در گرافی سینه داشتند. البته لازم به ذکر است که در مطالعه فوق الذکر فقط ۳۶ مورد که دارای عارضه شدید ریوی بودند، مورد مطالعه قرار گرفتند. به همبن دلیل میزان یافته های غیر طبیعی آنها بیشتر بود. شایعترین یافته در گرافی سینه این افراد، افزایش مارکینگ در میدان ریوی بود. با توجه به اینکه یافته های حاصله غیر اختصاصی بوده و در بسیاری از بیماری ها قابل مشاهده هستند، لذا لزوم یک بررسی تکمیلی و پیگیری این افراد جهت تشخیص علت این یافته های غیر اختصاصی، توصیه میگردد. از آنجائیکه یافته های غیر طبیعی گرافی سینه در این بررسی بیشتر از واریاسیون های نرمال جامعه میباشد، میتوان گفت که شاید این یافته های غیر طبیعی (که اکثراً غیر اختصاصی بوده اند) ناشی از مسمومیت با گاز خردل باشد. در این مطالعه بین وجود یافته های غیر طبیعی میدان قلب و مدیاستن و سن ارتباط معنی داری مشاهده شد (۰۰۰۱/۰< p) که نشان دهنده این است که یافته های غیر طبیعی دراین میدان ناشی از تغییرات Senil میباشد. در بررسی ما شواهدی حاکی از کانسر مشاهده نشد، د رحالیکه در بعضی از مطالعات تماس با گاز موستارد را عامل مستعد کننده کانسر ریه می دانند (۲۱-۱۹). شاید علت این باشد که در بررسی های قبلی تماس مزمن و مداوم با گاز موستارد وجود داشت در حالیکه افراد مورد مطالعه ما دچار مسمومیت حاد با گاز خردل بودند. علت دیگر میتواند به دلیل سپری نشدن زمان لازم برای بروز شواهد رادیولوژی کانسر در این مصدومین باشد.
در بررسی های قبلی اختلال پیشرونده تبادلات گازی شایع بوده و تغییرات پارامتیک اسپیرومتری در طول زمان علیرغم مداوا و درمان پس از مسمومیت با گاز خردل ثابت باقی میماند (۲۲). در بررسی ما نیز ۷۰% افراد دارای نماهای غیر طبیعی در اسپیرومتری بودند که بیشتر از نوع انسدادی بود. بیشترین یافته های غیر طبیعی اسپیرومتری در افرادی بود که ۸ تا ۱۰ سال از زمان مصدوم شدن آنها می گذشت، دیده میشد. البته ارتباط آماری معنی داری بین مدت زمانی و وجود یافته های غیر طبیعی در اسپیرومتری مشاهده نشد. که تایید کننده نظرات قبلی مبنی بر ثابت ماندن تغییرات اسپیرومتری در طول زمان میباشد.(۲۳) بیشترین یافته ای غیر طبیعی گرافی در افرادی بود که ۸ تا ۱۰ سال از زمان مصدوم شدن آنها گذشته بود. البته ارتباط معنی داری از نظر آماری بین زمان و وجود یافته های غیر طبیعی در گرافی مشاهده نشد.
در افرادی که اسپیرومتری غیر طبیعی در گرافی سینه بودندکه میتوتند نماینگر این باشد که یافته های غیر طبیعی یافت شده در گرافی سینه با مشکلات ریوی این افراد همراهی دارد. در بررسی تمامی میدان هایی که دارای یافته های غیر طبیعی بودند، بیشترین یافته های غیر طبیعی در کسانی بود که یافته های غیر طیبیعی در اسپیرومتری داشتند که میتوان نشان دهندة همراهی یافته های غیر طبیعی گرافی قفسه سینه با مشکلات ریوی این افراد باشد. با توجه به تعداد زیاد مصدومین شیمیایی گاز خردل که دچار عوارض ریوی میباشند. تنها از طریق مطالعات دراز مدت میتوان اطلاعاتی از نحوه پیشرفت یا تغییرات این عوارض بدست آورد و مطالعات مقطعی برای برنامه ریزی های بهداشتی درمانی این عزیزان کافی نمی باشد.
● بمب های شیمیایی
سال هاست که از پایان جنگ تحمیلی می گذرد اما هنوز که هنوز است بسیاری از مجروحان شیمیایی در میان ما زندگی می کنند و بسیاری دیگر سال ها پیش از جمع ما خارج شدند و به مقام رفیع شهادت رسیده اند . بر اساس آمار به دست آمده امروز حدود صد وبیست هزار مجروح شیمیایی در میان ما زندگی می کنند که حال بسیاری از آنها نیز وخیم است . ما در این نوشته قصد داریم با دیدی زیست شناختی کمی از سختی های زندگی جانبازان شیمیایی را به شما معرفی کنیم . مطمئنا ً ما نمی توانیم همه ی سختی ها و رنجی های را که یک جانباز شیمییایی در راه خدمت به وطنش متحمل شده و میشود به شما معرفی کنیم ولی در این راه همه ی تلاش خود را می کنیم .
این اثر مانند بقییه کار های آدمی خالی از اشکال نمی باشد . اگرشما در این نوشته با اشتباه یا اشکالی روبرو شدید خواشمند است این اشتبا ه را به ما گوشزد فرمایید .
● تاریخچه ی استفاده از عوامل شیمیایی
به ادعا می توان گفت که قدمت سلاح های شیمیایی به اندازه سلاح ها ی معمولی است ، به طوری که شواهدی مبنی بر استفاده از مواد آتش زا توسط یونانیها (موسوم به آتش یونانی) در سال های ۱۲۰۰ و ۴۲۹ قبل از میلاد مسیح (ع) بدست آمده است. بر طبق همین شواهد « اسپارتها» نیز در جنگهای خود گوگرد و زغال نارس را بر دیوار و حصار دشمن می سوزاندند تا گازهای سمی متصاعد شده وبر دشمن تاثیر نما ید . تاریخ جدید جنگ های شیمیایی از سال ۱۸۹۹ در جنگ انگلیس با بوئرها(مهاجرین هلندی در افریقای جنوبی ) شروع شده که در آن ارتش انگلیس از توپهای حاوی اسید پیکریک استفاده کرد که اثر تهوع زا داشت.
با این حال استفاده ی گسترده از عوامل شیمیایی در جنگها ، تا جنگ جهانی اول سابقه نداشت است . به هنگام جنگ حهانی اول به دلیل پیشرفت دانش و تکنولوژی لازم برای تهیه ی مواد شیمیایی خطرناک امکان کاربرد آنها به مقدار فروان فراهم گردید . اولین مورد استفاده از گاز های شیمیایی در سطح وسیع در آوریل ۱۹۱۵ توسط قوای آلمانی صورت گرفت در این حمله شش هزار سیلندر حاوی گاز کلر برای مسموم کردن نیرو های طرف مقابل به کار گرفته شد که در نتیجه ی آن پنج هزار نفر از نیروهای متفقین به هلاکت رسیدند . بعد از این حمله در سبتامبر همان سال نیروهای انگلیسی نیز از گاز گلر استفاده کزدند . با لاخره آلمان در سال ۱۹۱۵ گاز فسژن و در سال ۱۹۱۷ گاز خردل را وارد صحنه کار زار نمود . استفاده از کاز های شیمیایی برای اولین بار لزوم استفاده از ماسک های محافظتی را مطرح ساخت . ارتش انگلیس از این ماسکها برای اولین بار به منظور حفاظت از اسبها و افراد استفاده نمود. در مجموع می توان گفت که گاز های کلر، خردل و فسژن توسط ارتش آلمان و انگلیس و گاز های موثر در خون از قبیل هیدروژن سیانید و کلرید سیانوژن توسط فرانسوی ها به کار گرفته شد . مطابق آمار حاصل حدود صد هزار نفر کشته و دویست هزار نفر زخمی حاصل استفاده از این گازها بود .
رژیم جنایتکار بعث عراق که انواع سلاح های مدرن غرب و شرق را بر ایمان خلل ناپذیر رزمندگان دلیرمان امتحان کرده بود و به یاس کامل رسیده بود ، در پی شکستهای مداوم و عجز و ناتوانی در مقابل سلحشوران سپاه توحید بکاربرد سلاح های شیمیایی متوسل گردید. ارتش صدام عفلقی در بین سال های آغاز جنگ تا پایان آن در بیش از صدها مورد از سلاح های شیمییایی استفاده کرد ه که در عملیات خیبر ، بدر ، والفجر ۸ و سلسله عملیات های کربلا ابعاد این جنایت به اوج خود رسید .حملات مذکور با استفاده از انواع مهمات شیمیایی (خمپاره ،توپ، بمب و غیره ) حاوی گاز های کشنده از قبیل عوامل عصبی ( تابون ) ، گاز های خردل ، سیانور و عوامل خفه کننده (فسژن) انجام گرفته است
● انواع سلاح های شیمیایی
از نظر نظامی گاز های شمیایی به شش گروه تقسیم می شوند
۱) عوامل سمی کشنده
۲) عوامل ناتوان کننده
۳) عوال کنترل اغتشاش
۴) عوامل دود زای نظامی
۵) عوامل ضد گیاه
۶) شعله ها و آتش ها
ما در این مقاله هدفمان مطالعه ی گروه اول می باشد و از باز کردن گروه های دیگر به دلیل کمبود فضا و وقت خود داری می کنیم
▪ عوامل سمی کشنده :
الف ) عومل تاولزا
۱) خردلها
۲) آرسنیک ها
۳) گزندها
ب) عوال خون
۱)آرسین SA
۲) سیانید هیدروژن AC
۳) کلرید سیانوژن CK
ج)عوال اعصاب
۱) عوال سِری G
۲) عوال سِری V
د) عوال خفه کننده
۱) فسژن CG
۲) دی فسژن DP
▪ عوامل تاولزا :
این گروه را به راحتی می توان به سه زیر گروه تقسیم کرد
۱) خردل ها
۲) آرسنیک ها
۳) گزند ها
این عوامل بیشتر به صورت مایع می باشند . اثر آنها پایدار است و وزن آنها به نسبت هوا زیاد می باشد .این مواد معمولا ً موجب مرگ آنی نمی شوند و فرد را نا توان می کنند .
نحوه ی ورود و چگونگی تاثیر :این عوامل در محل آلوده سلول ها را تحریک کرده و موجب ایجاد زهر سلولی می شوند . این مواد در حالت مایع و گاز قدرت نفوذ به دیواره ی سلولی ،چوب ، چرم ، رنگ وغیره را دارند و فقط در تماس با موادی مانند شیشه ، فلز و کاشی قدرت خود را از دست می دهد .
علائم مسمومیئت با عوامل خردل
۱) بعد از حدود ۳ الی ۶ ساعت در محل آلوده سوزش و خارش ایجاد می شود و لکه های قرمز ظاهر می گردد .
۲) بعد از ۱ الی ۲ روز تاول ها نمایان می گردد . از به هم پیوستن تاول های کوچم تاول ها ی بزرگ پدید می آید .
۳) در صورت ورود این عوامل از طریق دستگاه گوارشی یا تنفسی با عث ایجاد مشگلات تنفسی و گوارشی خواهد شد . این عوامل در صورت ورود به بدن خطراتی مانند عوامل خفه کننده را ایجاد می کنند .
۴) اگر درصد این مواد در محیط زیاد باشد موجب اثرات دائمی بر حس بینایی (مانند کوری ) در پی خواهد شد .
۵) فرد مصدوم پس از تماس با این مواد احساس می کنند که موادی مانند شن و ماسه درون چشم او هستند .
علائم مسمومییت با آرسنیک ها :آرسنیکها علاوه بر تاول زدن عوارضی مانند بززگ شدن ریه ، اسهال ، بی تابی ، ضعف ، کاهش حرارت بدن وکم شدن فشار خون را در پی دارند . لازم به ذکر است که سرعت بروز تاول های آرسنیک چند دقیقه است که این امر در مورد خردل ها چند روز به طول می انجامد .
● گزند ها و علائم مسمومیت با انها
معروف ترین عامل گزند ها CX است . این عامل در صورت تماس با بدن باعث سوزشی مانند گزش حشرات می شود .در حالت طبیعی این عامل در طبیعت در ۲۰ درجه سانتی گراد به صورت مایع بوده و رنگی تیره و روغنی دارد .
▪ علائم گزند ها
۱) به موجب تماس با بدن موجب درد فوری می شود
۲) در عرض ۲ ثانیه محل آلودگی مانند گزیدگی زنبور می شود
۳) محل آلوده سفید شده و درون آن قرمز می شود
۴)بعد از ۱۴ ساعت نقطه سفید قهوه ای شده و بعد از آن به زخم تبدیل می شود
نوع گاز -خواص ظاهری- راه نفوذ به بدن -مدت اثر زمان تاثیرات جدی-حالت- رنگ- بو
▪ خردل ها
HN-HD-Q-T مایع روغنی زرد وسیاه بوی سیر چشم، پوست مجاری تنفسی پایدار حدود ۳ ساعت
آرسنیک ها
MD-ED-PD-L مایع قهوه ای گل شمع دانی چشم، پوست مجاری تنفسی پایدار چند ثانیه
گزندCX جامد خاکستری با جلای فلزی تند و نا مطبوع چشم، پوست مجاری تنفسی پایدار حدود یک ساعت
▪ عوامال خون
این مواد معمولا ً به صورت گاز یافت می شوند . اثر آنها خیلی سریع یا آنی است . از هوا سنگین ترند ودر صورتی که مقدار آنها زیاد باشد موجب مرگ فوری می شوند.
ـ نحوه ی اثر
این مواد از طریق مجاری تنفسی وارد ششها شده و به همراه خون تا سطح بافت ها می روند . در سطح بافت این مواد مانع از جذب اکسیژن توسط بافت شده که این امر باعث خفگی سلول می شود .
همان طور که از نام این موارد پیداست اثرات ابتدایی این مواد بر روی دستگاه گردش خون و دستگاه تنفسی می باشد . اولین علامت تنفس این گاز ها تغییر در سرعت تنفس و ضربان قلب می باشد . از دیگر علائم این گاز ها سوزش در ناحیه چشم ودستگاه تنفسی است. پس از استشمام این گاز ها اکسیژن در خون زیاد شده و وموجب بروز رنگ سرخی در لبها و پوست می شود .در موارد شدید تر این سرخی در چشم ها ، ناخن ها ؛ و در صورت ادامه پیدا کردن موجب سرخی تمام بدن می شود . در نهایت این گاز ها موجب تشنج ، اغماء و مرگ می شوند .
نوع گاز- خواص- ظاهریراه نفوذ به بدن -مدت اثر زمان تاثیرات جدی -حالت -رنگ- بو
ـ سیانید هیدروژن
Ac مایع بی رنگ بادام تلخ چشم، پوست مجاری تنفسی نا پایدار خیلی سریع
ـ کلرید سیانوژن
ـ CK
مایع و گاز بی رنگ هسته هلو چشمو مجاری تنفسی نا پایدار آنی
آرسین
ـ SA گاز بی رنگ
– چشم و مجاری تنفسی نا پایدار آنی
▪ عوامل اعصاب
این عوامل اکثرا ً به صورت مایع و گازو بی رنگ می باشند . ماده اصلی آنها بویی ندارد ولی ناخالص آنها دارای بوی سیب ، میوه ، شکلات و کافور می باشد . سنگین تر از هوا هستند . آنها موادی غیر پایدار بوده و اثری سریع دارند. این عوامل بر روی چشم و پوست نیز اثر سوء دارند .
نحوه ی اثر
از طریق مجاری تنفسی و پوست وارد بدن شده و باعث ایجاد اختلال در سیستم عصبی فرد می گردند و نهایتا به دنبال فلجی دستگاه عصبی منجر به خفگی و مرگ می شوند .
علائم مسمومیت با این گاز ها شامل آبریزش بینی ، تار شدن دید ، احساس فشار در قفسه سینه ، و پس از آن حالت تهوع ، سر درد ، سر گیجه ، تعرق شدید ، سوزش چشم ، آبریزش از چشم ، جمع شدن آب در دهان و آبریزش آن ، ادرار غیر عادی ، انقباض عضلات ، نقطه ای شدن مردمک چشم ، عدم تشخیص فاصله ی اجسام ، سستی وضعف ،تشنچ ، اغما و مرگ می باشد .
ـ نوع گاز خواص ظاهری
ـ راه نفوذ به بدن
ـ مدت اثر زمان تاثیرات جدی
ـ حالت رنگ بو
ـ تابون
ـ GA گازو
ـ مایع مایل به قهوه ای میوه چشم، پوست مجاری تنفسی نا پایدار خیلی سریع
ـ سارین
GB مایع بی رنگ بی بو چشمو مجاری تنفسی نا پایدار آنی
ـ سومان
GD مایع بی رنگ کافور چشم و مجاری تنفسی نا پایدار آنی
ـ وی ایکس
VX مایع بی رنگ – چشم و مجاری تنفسی نا پایدار آنی
عوامل خفه کننده
گاز های این گروه همه از هوا سنگین ترند . معمولا بر روی پوست اثر سو ندارند و در صورتی که غلظت آنها زیاد نباشد موجب مرگ آنی نمی شوند . مهمترین راه ورود این عوامل به بدن مجرای تنفسی است .
▪ نحوه ی اثر
این مواد از طریق مجرای تنفسی وارد شش ها شده ، با رطوبت موجود در شش ها ترکیب می شوند و به اسید کلریدریک و گاز کربنیک تبدیل می شوند . اسید حاصله باعث تخریب سطح داخلی ششها وخسارتی شده که نهایتا ً منجر به خفگی می شود.
علائم مسمومیت این گازها شامل سرفه شدید ، تهوع ، سر درد ،تنفس کوتاه و دردناک و خروج پلاسمای خون از دهان می باشد .این علائم معمولا ً پس از ۲ الی ۳ ساعت به وجود می آید . در صورتی که غلظت این مواد زیاد باشد زمان ظهورعلائم وجود نخواهد داشت بلکه مصدوم دچار مشکل تنفسی شده و در مدت زمان کوتاهی بیهوش می شود که معمولا ً در بیهوشی می میرد .
نوع گاز خواص ظاهری راه نفوذ به بدن مدت اثر زمان تاثیرات جدی حالت رنگ بو
ـ فسژن
CG گاز بی رنگ سبزی تازه مجاری تنفسی و چشم نا پایدار ۳ تا ۱۲ ساعت
ـ دی فسژن
DP مایع بی رنگ علوفه تازه چشم و مجاری تنفسی نا پایدار ۳ تا ۱۲ ساعت
ـ واژه نامه
سلاح های شیمیایی : Chemical Warfare (CW)
عوامل شیمیایی : Chemical Agent
عوامل تاول زا : Agent VESICANTS
عوامل خون :Blood Agent
عوامل اعصاب : Nerve Agent
نام گاز های شیمیایی
خردل : Mustard
آرسنیک :Arsenic
گزند : Phosgene Oxime
سیانید هیدروژن: Hydrogen Cyanide
کلرید سیانوژن : Cyanogen Chloride
آرسین: Arsine
تابون: Tabun
سارین: Sarin
سومان: Soman
وی ایکس: VX
فوسژنhosgene
دی فسژن iphosgene
مجید خیرایادی


همچنین مشاهده کنید