بی بی سی به چه کسی فکر می کند؟

بی بی سی آغاز به کار کرد؛ آنهم با این خود آگاهی که در فرهنگ ایرانی ها جمله " کار، کار انگلیس هاست" تبدیل به یک ضرب المثل شده است.
آمدن بی سی سی صرف نظر از مقاصد انگلیسی ها و واکنشهایی که نسبت به آن صورت گرفت برای ما دربردارنده تهدید ها و فرصتهایی است.
می گویند مارگارت تاچر رهبر سابق حزب محافظه کار بریتانیا بود که در سال ۱۹۷۹ میلادی با شعار بهبود اوضاع اقتصادی از سوی به نخست وزیری رسید و در طول ۱۲ سال بعد از آن بعد از ملکه انگلستان بالاترین مقام را در انگلستان به خود اختصاص داد، جمله ای درباره تصور خود از سیاست دارد:
"در سیاست کلان همیشه این اهمیت دارد که شما چیزی را که نمی دانید "بدانید". آنهایی که "فکر" می کنند که می دانند، اشتباه می کنند و آنهایی که بر این اساس عمل می کنند خطرناکترین مردمان برای قرار گرفتن در یک منصب هستند."
این جمله تاچر ملقب به بانوی آهنین را می توان یکی از جملاتی دانست که به مثابه پرتوی از هسته مرکزی تفکر سیاسی انگلیسی بیرون می زند و می تواند مسیری را که انگلیسی ها در آن گام بر می دارد برای ما روشن تر سازد.
از فکر کردن تا دانستن مسیری طولانی است. اگرچه این دو در ابتدا از یک جنس به نظر می رسند اما بی گمان دانستن به ویژه در سطوح عالی فقط با فکر کردن به دست نمی آید. برای دانستن باید به هر دری زد و آماده شد دیگران در خانه را بزنند. اما فکر کردن عموما گوشه دنجی می خواهد. این دانسته های ما هستند که به افکار ما شکل می دهند و مسیر ذهنی و به تبع آن عملی ما را مشخص می سازند. این همان نظریه قدیمی تقدم نظر بر امر واقع است.
بنگاه سخن پراکنی بریتانیا تقریبا از ابتدای نیمه دوم قرن بیستم تا کنون در شکل دهی افکار ما از طریق افزودن هدفمند دانسته های ما نقشی به سزا داشته است. بی بی سی پیش از این سالها در گوش ما با رادیو چیزهایی نجوا می کرد و اکنون می خواهد با تصاویر پیش چشم ما این نجواها را به نداهایی رسا تبدیل کند و با ارائه "استاندارهایی تازه"(تعبیر نادر سلطان پور مجری این شبکه) اذهان وعملکرد را دست کم به زعم خود، معیار دیگری ببخشد.
بی بی سی در این مسیر از همه ی تجربه و امکانات خود در سنجش اذهان ما کمک می گیرد چراکه مبنای ذهن سازی، ذهن سنجی است. جالب اینکه یکی از برنامه های روز اول افتتاح این شبکه یک نظر سنجی بود که طی آن مشخص شده بود اکثر ایرانیان با داشتن فناوری اتمی موافقند.
راه اندازی بی بی سی فارسی را نباید هم عرض دیگر شبکه های تلویزیونی خارج از کشور در نظر گرفت و آن را در این حد فرو کاست.
ضرغامی رییس صدا و سیما در واکنش به راه اندازی این شبکه گفته است: کارها و هزینه‌هایی نظیر افتتاح شبکه تلویزیونی فارسی زبان بی بی سی هیچ‌گونه تاثیری بر نگاه عمومی مردم ایران به جامعه داخلی خودشان و نگاه جهانی ندارد. این واکنش را باید بیشتر نوعی بلوف دانست. طبعا نباید از رییس محترم صدا و سیما انتظار داشت که اعتراف کند که دستگاه اداری اش با آن همه کارمند و ساختمان، یک شبکه خارجی با امکاناتی بسیار کمتر و تعداد محدودی کارمند آن هم از نوع انگلیسی را برای خود تهدید و به زبان عامیانه عددی به حساب می آورد.
با نگاهی به برنامه های این شبکه تازه تاسیس مشخص می شود که برنامه هایی که در آن مباحث فرهنگی و اجتماعی محور اصلی هستند در مقایسه یا سایر شبکه های فارسی زبان سیاسی از وزن بیشتری برخوردار است.
قطعا بی بی سی تلاش دارد از این طریق حیثیت سیاسی خود را تلطیف کرده که از یک سو نشانگر درک انگلیسی ها از ذهنیت بدبینانه ایرانی ها نسبت به سیاست به طور کلی و از سوی دیگر به شکلی خاص به انگلیسی ها ست. تبلور این درک انگلیسی ها از ذهنیت ما را می توان در برنامه مستند گونه "کار انگلیسی هاست" مشاهده کرد. در این برنامه بی گمان تلاش خواهد شد با بازتعریف دقیق و هوشمندانه نقش انگلیس در تاریخ معاصر ایران چهره مخدوش انگلیس در نزد افکار عمومی ایرانیان در حد امکان بازسازی شود.
در بعد فرهنگی بی بی سی از همان کلک قدیمی همه شبکه ها یعنی با پوشش اخبار مربوط به موسیقی چه در سطح داخلی و چه خارجی سعی می کند از جوانی و احساس گرایی مردم ما که نوعا در گرایش به موسیقی متجلی می شود و همچنین پوشش نا مناسب اخبار حوزه موسیقی در صدا و سیما استفاده لازم را ببرد و طیف وسیعی از جوانان را به خود جلب کند. اما این بدان معنا نیست که بی بی سی سایر طیف های اجتماعی را فراموش کرده است. با ترجمه و پخش برنامه های با کیفیت فرهنگی دیگر تولید شده توسط بی بی سی انگلیسی قطعا مخاطبانی از سایر طیف های مختلف نیز که گوش و علاقه موسیقایی ندارند، به خیل بینندگان این شبکه تازه تاسیس خواهند پیوست.
در بعد اجتماعی، بی بی سی با تکیه بر مباحث به شدت چالش برانگیزی چون مسئله زنان و جوانان- چنانکه در اولین روزهای پخش خود نشان می دهد- ذهن این دو قشر را که در سالهای اخیر بیشتر به صحنه های اجتماعی کشور ورود کرده اند را با پرسش ها و چالش هایی مانند تجدد غربی در برابر سنت اسلامی مشغول خواهد ساخت. این قشر که امروز بیشتر تحصیل کرده ودر عین حال بر خلاف نیازهایشان بیشتر بی کار و ازدواج نکرده هستند، از نظر انگلیسی ها آمادگی بیشتری برای تزریق تفکرات آلترناتیو دارند؛ نظری که دور از واقعیت نیست.
وقتی حرفه ای گری و تسلط عوامل اجرایی و به خصوص پشت دوربین را به حساسیت این مباحث گره بزنیم برای ما آشکار می شود که تاثیر گذاری این شبکه در چه حد خواهد بود.
در بعد سیاسی، بی بی سی توان خود را به جای تاکید بر وسعت پوشش اخبار، بر دقت تنظیم آنها از زاویه مورد نظر انگلیسی ها و ارائه مکررشان برای اثر گذاری بیشتر متمرکز خود ساخته است.
یکی از برنامه های به شدت تاثیر گذار این شبکه می تواند "نوبت شما" باشد. در این برنامه سعی شده است با برقراری امکانات بی نظیری چون امکان ارسال اس ام اس از ایران به بی بی سی و حتی تماس از سوی بی بی سی با مخاطبی که طی یک اس ام اس تقاضای تماس کرده و همچنین برقراری تماس اینترنتی از طریق وب کم و چند تماس تلفنی از ایران و سراسر جهان از میان همه مخاطبان ،اولا بی طرفی این شبکه القاء شود و ثانیا این پیام را به مخاطبان منتقل شود که برنامه های این شبکه محصول مشارکت آزادانه مخاطبان با هر سلیقه ای خواهد بود. القا و پیامی که به دنبال اعتماد سازی در میان ایرانیان خواهد بود.همان کاری که آقای ضرغامی مدعی انجام آن در صدا و سیما است !
انگلیسی ها به خوبی می دانند که شبکه های تلویزیونی فارسی زبان خارجی بسیار زودتر از آنچه انتظار می رفت در نزد ایرانیان بی اعتبار شدند. اگرچه ممکن است آنتن های ماهواره ای غیر قانونی به شکلی گسترده امروز به یکی از لوازم ابتدایی در هر خانوار ایرانی تبدیل شده باشد اما نگاه ایرانی ها به این شبکه ها ، در بسیاری از اوقات ، نگاهی سلبی است.
بخش قابل توجهی از مخاطبان ایرانی در فضایی که رسانه های داخلی و خارجی در تقابل باهم به شعار پردازی، سیاه نمایی و اتهام افکنی علیه هم دست می زند، به هر دو طرف بی اعتماد شده است. به همین جهت است که بی بی سی تلاش خواهد کرد- چنانکه دیده می شود- از دادن شعار ، پرهیز کند.
برای درک بیشتر نگرش اهداف کلان انگلیسی ها در باره راه اندازی بی بی سی فارسی می توانید به مقاله تایمز با عنوان "چرا تلویزیون بی بی سی فارسی برای ایران ضروری است؟" که در فرارو نیز منتشر شد ، مراجعه کنید.
تایمز در این مقاله با تشبیه عملکرد مقامات ایران به عملکرد سران رژیم فروپاشیده شوروی به ما نشان می دهد که جنگ سردی در جریان است. هر چند نویسنده تایمز از ترس آنکه بیش از حد برای بی بی سی دشمن تراشی کند چند خط بعد تصریح می کند: هدف از سرویس فارسی جدید تغییر رژیم نیست بلکه تعامل است!
اما حتی اگر بی بی سی یک تهدید برای امنیت ملی تلقی شود( همانطور که وزیر اطلاعات ایران گفت) این مدیریت فضای رسانه ای در داخل است که باید هوشمندانه از این تهدید یک فرصت بسازد.
نگاهی به وضعیت رسانه و خبر در داخل ایران، هیچ کارشناس رسانه ای را مشعوف نمی سازد مگر اینکه مدرک کارشناسی وی از نوع مدرک کردان باشد ! اگر تدبیر جدی توسط سیاست گذاران و نیز سیاست گزاران و برنامه سازان رسانه ای برای مواجهه ی مستقیم و بدون تعارف با مشکلات ومسایل اجتماعی-فرهنگی صورت نگیرد سوژه های زیادی برای تیم حرفه ای بی بی سی فراهم خواهد شد. چیزی که آرزوی مدیریت شبکه انگلیسی هاست.
همچنین ، مسولان وزارت ارشاد و سایر دست اندرکاران دولتی امر رسانه در ایران باید بدانند که در عصر انفجار انفورماتیک ، برای مقابله با ترفندهای رسانه های بیگانه ، با تهدید کردن و فریاد زدن و خط و نشان کشیدن ، کاری از پیش نمی رود ؛ باید عالمانه اندیشید و "برای ورود به خانه ، از در وارد شد !" ... دست برداشتن از سنگ اندازی در راه فعالیت شبکه های مستقل ایرانی که از سوی کارشناسان آگاه و دلسوز ملت ایران راه اندازی شده و می شوند و صدور مجوز تاسیس دفتر نمایندگی آنان در ایران ، یکی از مهم ترین راه های مقابله با تاثیرات امثال بی بی سی و تلوزیون صدای امریکا است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید بداند که راه مقابله با ترفندهای رسانه ای بیگانگان ، به کارگیری کارشناسانه و عالمانه و البته شجاعانه ی امکانات و ترفندهای رسانه ای است. مسولان فرهنگی کشور باید بدانند که صدا و سیمای دولتی ایران ، به علت دولتی بودن ، نمی تواند آن طور که شایسته و بایسته است در خدمت تمامی اقشار ملت ایران در آید .رسانه های مستقل و آگاه ، به خوبی می توانند منافع ملی ایران را پاس بدارند.
همچنین قطعا بی بی سی منتظر آن است که در مواجهه با آن ، مسوولان ایرانی دست به حمله و ناسزاگویی زنند تا مظلوم نمایی کند و مخاطبان خسته ایرانی را بیشتر جذب نماید. ای کاش آقای ضرغامی و مدیران عالی رتبه نظام "بدانند" بی بی سی برای هر پوندی که خرج کرده برنامه دقیقی دارد. این می تواند مسولان رسانه ای ما را برای یافتن و طراحی راهکار های کارآمدتری برای رفع نواقص فراوان صدا و سیمای دولتی ایران و جلب اعتماد اقشار مختلف مردم ترغیب کند. این دانایی منجر به این خواهد شد که روزی مورخان ، راه اندازی بی بی سی فارسی را یکی دیگر از "فکر" های بکر اما شکست خورده انگلیسی ها در تسلط بر سونوشت ملت ایران بدانند.

دکتر مهرنوش کاتوزیان

منبع : پایگاه خبری ـ تحلیلی فرارو