سرنوشت سیاره ما در دست چند کشور

معاهده زیست محیطی بین المللی کیوتو که در سال ۱۹۹۷ با هدف تحت کنترل درآوردن میزان انتشار گازهای گلخانه یی یا همان گازهای آلاینده محیط زیست در فضا به تصویب رسید، تاکنون به نتایج لازم دست نیافته است. تصویب کنندگان معاهده مذکور که تعدادشان به بیش از ده ها کشور در قاره های مختلف جهان بالغ می شود، هنوز خود را به طور کامل با شرایط مندرج در متن آن تطبیق نداده اند، ضمن اینکه برخی کشورهای بزرگ که تاکنون به هر دلیلی از پیوستن به معاهده کیوتو سر باز زده اند، بعضاً گام هایی را در جهت خلاف مقررات تعیین شده در متن این معاهده برداشته اند. به عنوان مثال سه کشور بزرگ چین، هند و ایالات متحده امریکا هم اکنون از قصد خود برای احداث حدود ۸۵۰ واحد نیروگاهی جدید سخن به میان می آورند که با سوخت زغال سنگ به تولید برق خواهند پرداخت. این امر در صورت تحقق، باعث خواهد شد به یکباره میزان دی اکسیدکربن منتشر شده در فضا به پنج برابر میزانی که قرار است طبق مفاد معاهده زیست محیطی کیوتو در آینده تثبیت شود، افزایش پیدا کند.
عدم توازن در برنامه های کاهنده آلودگی و فعالیت های واقعی آلاینده به قدری مشهود است که اساساً تردیدهای فراوانی را پیرامون موفقیت احتمالی «معاهده کیوتو» برمی انگیزد. فعالان محیط زیست از مدت ها پیش این معاهده را یک «معاهده سمبلیک یا نمادین» نام نهاده اند و هرگز از آن به عنوان یک پیروزی واقعی در جنگ با پدیده زیست محیطی گرم شدن زمین یاد نکرده اند. اما حتی بسیاری از این قبیل افراد به نظر نمی رسد پیرامون موج فزاینده انتشار گازهای گلخانه یی توسط کشورهایی که خود را در بند محدودیت های وضع شده در قالب «پروتکل کیوتو» اسیر نمی بینند، آگاهی چندانی داشته باشند.
با راه اندازی واحدهای نیروگاهی جدید با سوخت زغال سنگ در سه کشور مهم دنیا (چین، هند و ایالات متحده امریکا) تا سال ۲۰۱۲ انتظار می رود ۷/۲ میلیارد تن دی اکسیدکربن اضافی (علاوه بر مقادیر پیش بینی شده) در فضاهای اطراف منتشر شود. بالعکس، براساس داده های موجود پیش بینی می شود کشورهای عضو معاهده زیست محیطی کیوتو تا آن سال میزان انتشار گاز دی اکسیدکربن خود را تا حدود ۴۸۳ میلیون تن کاهش دهند.
● جهان در آستانه تحول
یافته های علمی ما نشان می دهند که اگرچه ممکن است ادعای منتقدان معاهده کیوتو از جمله دولت امریکا مبنی بر «خالی از اشکال نبودن این معاهده به واسطه تاکید نکردن آن بر لزوم محدود ساختن انتشار آلاینده های زیست محیطی در کشورهای در حال توسعه» صحیح باشد، اما تردیدی نیست که جهان در آستانه خلق یک زیربنای فوق العاده عظیم به سر می برد که با تحقق بخشیدن به موضوع «کاهش مقادیر هنگفت دی اکسیدکربن طی شش دهه آینده» به سرانجام نسبتاً مطلوبی خواهد رسید. بدون مشارکت جدی کشورهای بزرگ و در راس آنها ایالات متحده امریکا، بعید به نظر می رسد فناوری های لازم برای تقلیل میزان انتشار دی اکسیدکربن در فضای اطراف به موازات رشد ناگهانی احداث نیروگاه های زغال سوز، به موقع در اختیار صاحبان صنایع بزرگ قرار گیرد. «گاوین اشمیت» مدل ساز شرایط آب و هوایی در «موسسه پژوهش های فضایی گودارد» که زیر نظر «اداره ملی دانش هوا و فضا» (ناسا) فعالیت می کند، در این باره می گوید؛ «اگر تمام نیروگاه های زغال سوز طبق برنامه از پیش تعیین شده تا سال ۲۰۱۲ در شبکه قرار بگیرند، آنگاه معلوم خواهد شد که دستاوردهای حاصل از اجرای مفاد معاهده کیوتو تحت تاثیر مورد یادشده به کلی نابود خواهد شد.» دلیل «عدم توازن فراوان» در انتشار گازهای آلاینده محیط زیست همانا «زغال سنگ» است. تا همین چند سال پیش اقتصاددانان و فعالان محیط زیست هنوز جهانی را به تصویر می کشیدند که در آن نوعی حرکت تدریجی از نیروگاه های «کثیف» زغال سوز به توربین های «پاکیزه تر» گازسوز مشاهده می شد. اما افزایش سریع قیمت گاز طبیعی به همراه عوامل دیگر باعث شد آن تصویر به یکباره تغییر کند.
به گفته کارشناسان، هم اکنون جهان با موج فزاینده یی از نیروگاه های جدید زغال سوز مواجه است. «کریستوفر برگسن» که اطلاعات جامعی پیرامون آمار احداث نیروگاه های برق در اختیار دارد و هم اکنون برای بخش انتشارات انرژی McGraw-Hill کار می کند، در این باره می گوید؛ «چین و هند با تمام توان سعی دارند ظرفیت نیروگاه های زغال سوز خود را افزایش دهند.» چین در این میان بازیگر اصلی محسوب می شود. این کشور بزرگ آسیایی درصدد است ۵۶۲ نیروگاه زغال سوز جدید را به جمع داشته های قبلی خود بیفزاید. این میزان حدوداً نصف مجموع واحدهایی از این دست است که انتظار می رود طی هشت سال آینده در نقاط مختلف جهان به بهره برداری برسد. هند نیز قرار است ۲۱۳ نیروگاه جدید را طی مدت مشابه وارد مدار سازد. ضمن اینکه ایالات متحده امریکا فکر احداث ۷۲ واحد نیروگاهی مشابه را در سر می پروراند. روی هم رفته این سه کشور مصمم اند بیش از ۳۲۷ هزارمگاوات برق را تا سال ۲۰۱۲ از طریق احداث نیروگاه های زغال سوز به ظرفیت تولید برق خود بیفزایند. این میزان به تنهایی معادل سه چهارم کل ظرفیت نیروگاه های زغال سوز جدید در جهان و تقریباً معادل کل خروجی شبکه نیروگاهی زغال سوز فعلی ایالات متحده برآورد می شود. واحدهای نیروگاهی زغال سوز جدید در این سه کشور هر سال حدود ۹۰۰ میلیون تن زغال سنگ اضافی خواهند سوزاند. این نیز به نوبه خود موجبات انتشار حدود ۵/۲ میلیارد تن دی اکسید کربن اضافی را در محیط اطراف فراهم خواهد ساخت. دکتر «اشمیت» از موسسه «گودارد» ضمن بیان مطلب فوق می افزاید؛ «من چندان به تحقق نتایج پیش بینی شده در زمینه کاهش نرخ انتشار کربن در فضا در آینده نزدیک خوشبین نیستم. اگر در ادامه هیچ کنترلی بر رشد صنایع جدید آلاینده محیط زیست نشود، هرگز قادر نخواهیم بود در سال ۲۱۰۰ ادعای یکنواخت ماندن تغییرات آب و هوایی را مطرح کنیم، زیرا تغییرات به عمل آمده به قدری مشهود خواهد بود که اساساً جای هیچ عذر و بهانه یی را برای ما باقی نخواهد گذاشت.»
● تردیدها اوج می گیرند
اما تردیدهای فراوانی پیرامون موضوع یادشده به چشم می خورد. اول از همه اینکه شاید تمام واحدهای نیروگاهی جدید تا سال ۲۰۱۲ آماده بهره برداری نشوند. به عنوان مثال در ایالات متحده امریکا، گروه های مخالف داخلی ممکن است به هر طریق ممکن مانع احداث تعدادی از ۱۰۰ نیروگاه زغال سوزی شوند که هم اکنون در مراحل مختلف اجراست. طبق ارقام ارائه شده توسط آقای «برگسن»، ۷۲ واحد نیروگاهی جدید تا سال ۲۰۱۲ در ایالات متحده قابلیت احداث و بهره برداری خواهند داشت که همین رقم در برآوردهای ما در مقاله حاضر به عنوان عدد پایه در نظر گرفته شده است. نکته تردیدآمیز دیگری که در این زمینه به چشم می خورد، حاوی این مطلب است که اندکی کمتر از نصف نیروگاه های جدیدی که Platts برای چین و هند پیش بینی کرده است، دارای تاریخ آغاز رسمی فعالیت هستند. اگر فقط همین تعداد نیروگاه تا سال ۲۰۱۲ ساخته شود، آنگاه شاهد افزایش ۲/۱ میلیارد تنی انتشار گاز دی اکسیدکربن در این سه کشور بزرگ (چین، هند و امریکا) خواهیم بود که این میزان هنوز بیش از دو برابر میزانی خواهد بود که در «معاهده کیوتو» برای سال مقصد پیش بینی شده است. اما به گفته کارشناسان، برآورد فوق کاملاً محافظه کارانه و احتیاط آمیز به نظر می رسد، زیرا رهبران ممالک چین و هند اساساً با موانع سیاسی چندانی در راه ساخت نیروگاه های زغال سوز جدید مواجه نیستند، ضمن اینکه تقاضا برای برق در این کشورها در آینده نه چندان دور به اوج خواهد رسید.
● موضوعی بسیار مهم به نام بازده
اگرچه واحدهای نیروگاهی زغال سوز در ایالات متحده امریکا بسیار کارآمدتر از واحدهای مشابه در چین یا هند است، اما هر سه این کشورها احتمالاً در آینده از فناوری های جدیدتر و کارآمدتری در این حوزه بهره برداری می کنند. برآوردهای کارشناسان ما بر این فرض استوار است که در آینده نیروگاه های زغال سوز جدید در هر سه کشور، ۱۰ درصد کارآمدتر از میانگین نیروگاه های امروزی ایالات متحده خواهد بود. به گفته کارشناسان، این یک برآورد احتیاط آمیز (به نفع موافقان زغال سنگ و مخالفان ما) قلمداد می شود. سومین نکته تردیدآمیز در زمینه بهره برداری از نیروگاه های زغال سوز به سرعت رشد فناوری های جدید مربوط می شود. در این زمینه «جرج بوش» رئیس جمهور سابق امریکا که یکی از مخالفان جدی پیوستن کشورش به معاهده کیوتو محسوب می شد، صراحتاً از سیاست های دولت ایالات متحده برای کاهش داوطلبــانه میزان انتشار کربن سخن به میان می آورد، ضمن اینکه او وعده انجام تحقیقات منظمی را داده بود که در آینده، زمینه را برای رشد فناوری های جدید نظیر «جداسازی کربن» فراهم خواهد ساخت. در این شیوه علی الخصوص دفن دی اکسیدکربن جایگزین انتشار این گاز در فضا خواهد شد. برای انجام این کار، وزارت انرژی امریکا امیدوار است با توسعه فناوری های جدید تا سال ۲۰۱۲ و بهره گیری از شیوه هایی که به لحاظ اقتصادی کاملاً مقرون به صرفه باشند، گازهای گلخانه یی را پیش از خروج از نیروگاه به دام انداخته و از انتشار آن در محیط اطراف جلوگیری کند. یک راهکار زیست محیطی جدید که از آن به عنوان فناوری «چرخه جمع آوری گازهای آلاینده» (IGCC) نام می برند، با هدف جمع آوری گاز دی اکسیدکربن از طریق عبور دادن آن از داخل یک سیفون پیش از انتقال آن به بیرون نیروگاه ابداع شده است.
بزرگ ترین شرکت تولیدکننده برق در امریکا به نام American Electric Power در شهر کلمبو واقع در ایالت اهایو قصد دارد لااقل یک واحد تجاری IGCC را تا سال ۲۰۱۰ به بهره برداری برساند. شرکت امریکایی دیگری به نام Cinergy که در شهر سینسیناتی به تولید برق از طریق نیروگاه های زغال سوز اشتغال دارد، چندی پیش اعلام کرد واحد تجاری مشابهی را احداث خواهد کرد. اما تامین بودجه لازم برای اجرای یک برنامه آزمایشی مهم از نوع IGCC موسوم به FutureGen که قرار است با سرمایه گذاری میلیاردی دولت فدرال انجام شود، کند پیش می رود و اگر قانونگذاران امریکایی محدودیتی را در مورد انتشار دی اکسیدکربن در فضا وضع نکنند و بدین وسیله بازاری را برای رشد فناوری های جدید در این زمینه فراهم نسازند، آنگاه نمی توان انتظار داشت انگیزه کافی برای سرمایه گذاری در این قبیل فناوری ها وجود داشته باشد. در نتیجه به باور کارشناسان، این فناوری بعید به نظر می رسد که به موقع در اختیار صاحبان صنایع آلاینده محیط زیست به ویژه نیروگاه های زغال سوز قرار گرفته و زمینه را برای مقابله جدی تر با رشد فزاینده آلایندگی این قبیل نیروگاه ها فراهم سازد.
بدون در اختیار داشتن چنین فناوری هایی، یقیناً ضربه قابل ملاحظه یی، هرچند نه کاملاً غیرقابل پیش بینی، از جانب نیروگاه های زغال سوز جدید به محیط زیست بشر وارد خواهد آمد. طبق برآورد «اشمیت»، رشد احداث این قبیل نیروگاه ها باعث خواهد شد میزان انتشار دی اکسیدکربن در فضا در نتیجه استفاده از سوخت های فسیلی تا سال ۲۰۱۲ تا حدود ۱۴ درصد افزایش پیدا کند. بدین ترتیب طبق برآوردهای نسبتاً خوشبینانه یی که توسط دانشمندان اقلیم شناس در این باره ارائه شده است، هم اکنون انتظار می رود سالانه یک تا دو درصد بر میزان انتشار دی اکسیدکربن در فضا افزوده شود. این در حالی است که برآوردهای بدبینانه تری که معمولاً برای تخمین بیشترین آسیب زیست محیطی ممکن بر اثر رشد تولید گازهای گلخانـه یی ارائه می شود، دربردارنده ارقام بزرگ تری در این زمینه است.
● کلید سرنوشت در دستان چند کشور
«دیوید هاوکینز» مدیر مرکز اقلیم شناسی «شورای دفاع از منابع طبیعی» در این باره می گوید؛ «نکته اینجاست که چند کشور معدود سرنوشت این سیاره را به لحاظ تغییرات آب و هوایی در دست گرفته اند.» وی در ادامه می افزاید؛ «اگر این پنج یا شش کشوری که قرار است همه نیروگاه های زغال سوز جدید را احداث کنند، گرد هم جمع شوند تا استراتژی نوینی را به منظور تقلیل آلودگی های زیست محیطی ناشی از سوزاندن زغال سنگ پایه ریزی کنند، می توان پذیرفت که گام فوق العاده بزرگی برای مقابله با پدیده گرم شدن زمین برداشته شده است.» امنیت انرژی یک عامل بسیار مهم و حیاتی در تحقق این خواسته های بزرگ محسوب می شود. ایالات متحده امریکا از ۲۵۰ سال پیش تاکنون به طور گسترده از زغال سنگ به عنوان یک منبع غیرقابل اجتناب انرژی استفاده کرده است و به همین لحاظ نیز غالباً از آن به عنوان «عربستان سعودی زغال سنگ» یاد می شود. چین نیز با دارا بودن ذخایر فوق العاده عظیم زغال سنگ (درست همانند امریکا) حتی درصدد برآمده است زمینه را برای تبدیل این ماده سنتی انرژی زا به یک سوخت ترکیبی مناسب برای استفاده در خودروها فراهم سازد. این در حالی است که می دانیم رواج چنین فرآیندهـایی نوعاً زمینه ساز تولید مقادیر فراوانی گاز گلخانـه یی خواهد بود.
بهای کم زغال سنگ در بازارهای جهانی نیز عامل محرک دیگری در راستای تقویت نقش این ماده در بازار سوخت های رایج بین المللی محسوب می شود. در این زمینه، به عنوان مثال، اگرچه مقامات چینی درصدد برآمده اند از سوخت های پاکیزه تر برای تولید برق استفاده کنند، اما آماده نبودن خطوط لوله گاز در سراسر چین که اساساً ناشی از تفاوت قیمت این ماده سوختی با زغال سنگ است، باعث شده است مقامات مذکور فعلاً از پیگیری اهداف زیست محیطی یادشده عاجز بماننـد. در ایالات متحده امریکا نیز شرکت های تولیدکننده برق قصد دارند بار دیگر نگاه خویش را روی زغال سنگ متمرکز کنند و لااقل هم اکنون از توجه ویژه به گاز طبیعی (بیشتر به دلیل افزایش شدید قیمت آن) خودداری کنند.
«رابرت مک ایلوین» رئیس یک شرکت داده پردازی در نورث فیلد که آمار دقیقی درباره احداث نیروگاه های زغال سوز در اقصی نقاط جهان در اختیار دارد، در این باره می گوید؛ «دیدگاه بدبینانه قبلی درباره بهره برداری از نیروگاه های زغال سوز دچار تغییرات فاحشی شده است.» وی در ادامه می افزاید؛ «شرکت هایی که تا یکی دو سال پیش در فکر احداث نیروگاه های زغال سوز نبودند، امروزه گام هایی را برای بهره برداری از این قبیل نیروگاه ها برداشته اند.»
● کشور های دیگر نیز هجوم می آورند
با توجه به اینکه انتظار می رود قیمت گاز طبیعی در بازارهای جهان به روند صعودی خود ادامه دهد، هم اکنون ۵۸ کشور دیگر در سراسر جهان در حال احداث ۳۴۰ واحد نیروگاهی زغال سوز جدید به سر می برند. انتظار می رود این نیروگاه ها طی یک دهه آینده یا چیزی در همین حدود در مدار تولید قرار بگیرند. مالزی، ژاپن، اندونزی، تایلند و ترکیه همگی مشغول برنامه ریزی برای الحاق مقادیر قابل ملاحظه یی برق به ظرفیت تولیدی خود از طریق احداث نیروگاه های زغال سوز جدید هستند. آلمان نیز قصد دارد هشت واحد نیروگاهی زغال سوز را با مجموع شش هزار مگاوات ظرفیت در آینده احداث کند.
اما چین از همه اینها مهم تر است. به گفته «مک ایلوین» چینی ها به لحاظ دارا بودن ظرفیت تولید برق زغال سوز و میزان انتشار گاز آلاینده دی اکسیدکربن در فضا طی دو سال آینده از ایالات متحده امریکا پیشی می گیرند. چین که طی ۱۸ ماه گذشته با موارد متعددی از خاموشی و نیز محدودیت های فراوان در زمینه تولید برق دست و پنجه نرم کرده است، درصدد برآمده است به هر طریق ممکن از شر این دشواری ها خلاص شود. از این رو همان طور که «مک ایلوین» اشاره می کند، تعداد زیادی پروژه غیردولتی دوشادوش صدها پروژه دولتی در زمینه تولید برق در سراسر چین در دست اجرا و بهره برداری است. البته از آنجایی که اطلاعات چندانی پیرامون این قبیل طرح ها وجود ندارد، به زعم «مک ایلوین» و «برگسن» هیچ برآورد دقیقی از میزان تولید برق در نیروگاه های زغال سوز جدید در چین نمی توان ارائه کرد. «فیلیپ اندروز اسپید» کارشناس انرژی چین در دانشگاه داندی در اسکاتلند در این باره می گوید؛ «افراد خوشبین در جمع فعالان محیط زیست می پنداشتند که جهان در حال عزیمت به جانب استفاده گسترده تر از گاز طبیعی است، اما وقتی گاز نداشته باشید، یقیناً مایلید از زغال سنگ موجود در کشورتان استفاده کنید.» وی در پایان می افزاید؛ «چیزی که هم اکنون در چین و دیگر کشورهای مشابه می بینید، ارزانی و امنیت سوختی به نام زغال سنگ است که در شرایط حاضر به تدریج گوی سبقت را از سوخت های پاکیزه تر می رباید. بدین ترتیب موضوع جلوگیری از تداوم آلودگی محیط زیست در دنیای امروز فدای موضوعاتی از قبیل امنیت و قیمت تمام شده انرژی شده است که این اصلاً زیبنده دنیای متمدن روزگار ما نیست.»

مارک کلایتون
ترجمه؛ علی عبدالمحمدی
www.csmonitor.com

منبع : روزنامه اعتماد