مسوولیت اجتماعی چیست؟

مسوولیت اجتماعی را می‌توان التزام به پاسخ‌گویی یا مسوولیت صاحبان قدرت درخصوص اعمالشان تعریف کرد. صاحبان قدرت به افرادی چون صاحب‌منصبان دولتی، شرکت‌های خصوصی، نهادهای مالی بین‌المللی و سازمان‌های اجتماعی مدنی گفته می‌شود. مسوولیت فعالان حکومتی نسبت به شهروندان بویژه نسبت به قشر مستمند نتیجه یک پیمان اجتماعی مجازی بین شهروندان و نمایندگان و عاملان منتخبشان در حکومت مردم‌سالاری است. از اصول بنیادین مردم‌سالاری این است که شهروندان حق مطالبه پاسخگویی دارند و فعالان دولتی به پاسخگو بودن ملزم هستند.
مسوولیت اجتماعی درصدد اثبات و عملی کردن روابط مسوولیت صادقانه بین شهروندان و دولت است. مسوولیت اجتماعی به یک حوزه وسیع از فعالیت‌ها و سازوکارهایی تعلق دارد که فراتر از شرکت در انتخابات است که شهروندان می‌توانند از آن برای مسوول دانستن دولت استفاده کنند و به همین‌گونه به فعالیت‌هایی که به حکومت، جامعه مدنی، رسانه و دیگر فعالان اجتماعی مربوط است، اشاره دارد که این تلاش را ارتقا می‌دهند یا تسهیل می‌کنند. مسوولیت اجتماعی را می‌توان رویکردی دانست که درصدد بنیان گذاشتن مسوولیتی است که مبتنی بر تعهد مدنی است که در آن شهروندان یا سازمان‌های اجتماعی مدنی معمولی هستند که به نحو مستقیم یا غیرمستقیم در این مسوولیت سنگین شرکت می‌کنند. تلاش‌های شهروندی یا مدنی که هم‌جهت با جامعه و برای مسوولیت دادن به حکومت‌اند، به شکل سنتی شامل فعالیت‌هایی از قبیل تظاهرات‌های عمومی، اعتراض‌ها، مبارزات گروهی، روزنامه‌نگاری با رویکردی بازجویانه و متجسسانه و دادخواهی برای مطالبات عمومی می‌شوند. در سال‌های اخیر استفاده مبسوط از جمع‌آوری داده‌ها و ابزارهای تحلیل مشارکتی با یک فضای مناسب ترکیب شد و فرصت تعهد اجتماعی مدنی شهروندی با دولت به ایجاد نسل جدید فعالیت‌های مرتبط با مسوولیت اجتماعی منجر شد. این فعالیت‌ها بر یک مبنایی استوار و روشن و بر گفتگو و مذاکره‌ای مستقیم با مقامات حکومتی تاکید می‌کنند. برای مثال، در این باره می‌توان از سیاستگذاری‌های عمومی مشارکتی، تنظیم بودجه مشارکتی، پیگیری هزینه‌های عمومی و نظارت و ارزیابی شهروندان از خدمات عمومی نام برد.
بنابراین سازوکارهای مسوولیت اجتماعی، سازوکارهای درونی (حکومتی)‌ متعارف در مورد مسوولیت را کامل می‌کند و بهبود می‌بخشد. سازوکارهای مسوولیت درونی (حکومتی)‌ و بیرونی (جامعه مدنی شهروندی)‌ می‌تواند و بلکه باید دوطرفه تقویت شود. مسوولیت اجتماعی مستلزم تلاش برای ارتقای دانش شهروندان و استفاده از سازوکارهای متعارف مسوولیت و تلاش برای بهبود سودمندی سازوکارهای مسوولیت درونی (حکومتی)‌ از طریق شفاف‌سازی و تعهدمدنی بیشتر است. مفهوم مسوولیت اجتماعی بر حق و مسوولیت موازی شهروندان تاکید می‌کند تا مطمئن شوند که حکومت به بهترین وجه مصلحت مردم عمل می‌کند. التزام مسوولان دولتی برای مسوول بودن نسبت به مردم از مفهوم حقوق شهروندی که غالبا در نظام‌نامه‌ها از آن اکرام می‌شود و نیز از مجموعه گسترده‌ای از مفاهیم مرتبط با حقوق بشر ریشه می‌گیرد. ابتکارهای مسوولیت اجتماعی به شهروندان کمک می‌کند تا حقوق مدنی خود را بشناسند و یک نقش موثر و مسوولانه در عمل به این حقوق ایفا می‌کند.
● مزایای مسوولیت اجتماعی:
تجربه نشان می‌دهد که مسوولیت اجتماعی پیشرفته مزایای بالقوه مهمی از قبیل سودمندی، مرجعیت، محبوبیت، کاردانی و پایداری سیاسی بیشتری را برای حکومت‌ها فراهم می‌‌کند.
سازوکارهای مسوولیت اجتماعی نشان داده است که به بهبود خدمات و مشکلات حکومتی می‌انجامد. برای مثال، مشارکت شهروندان در سیاستگذاری و طرح‌ریزی جریانات می‌تواند به توسعه مسائلی منجر شود که بهتر حق‌تقدم شهروندان را منعکس می‌کند و با نیازهایشان بیشتر سازگار است. نظارت شهروندان می‌تواند استفاده منطقی از منابع را تضمین کند و نوعی حفاظت در مقابل کمبودها ایجاد کند، در حالی‌که ارزیابی شهروندان می‌تواند بازخوردی در برابر مشکلات یا کاستی‌های خدمت‌رسانی ایجاد کرده و راهکاری جمعی ارائه کند.
بسیاری از حکومت‌ها اخیرا از نداشتن مرجعیت رنج می‌برند. شهروندان فساد، مسوولیت ضعیف و عدم پاسخگویی در بخش‌هایی از حکومت را دلیل سرخوردگی فزاینده خود می‌دانند. از سوی دیگر، اعتماد شهروندان به حکومت زمانی افزایش می‌یابد که احساس کنند در حکومت گوش شنوایی دارند و یا دولت موضوعات مورد نظر آنان رامی‌بیند و به آنها پاسخ می‌دهد. سازوکارهای مسوولیت‌ اجتماعی می‌تواند نقش مهمی در افزایش اعتبار و مرجعیت حکومت ایفا کند.
سودمندی بهتر و مرجعیت بیشتر می‌تواند به حمایت عمومی و مردمی بیشتری برای حکومت منجر شود. شهروندانی که آگاهی بیشتری در مورد سیاست‌ها، بودجه‌ها، هزینه‌‌ها، خدمات و اداره حکومت دارند بیشتر مایل به رای دادن هستند و برای انتخاب نامزدهایی که به نظرشان موثق‌ترند و به خواسته‌هایشان بهتر خدمت خواهند کرد در وضعیت بهتری قرار دارند. مسوولیت اجتماعی پیشرفته همچنین می‌تواند به منابع حکومتی وسیع‌تری بینجامد؛ هم منابعی که از دریافت‌های بین‌المللی به دست می‌آید (که کسانی که به نحو فزاینده‌ای در طلب سازوکارهای پیشرفته مسوولیت‌اند)‌ و هم منبع پرداخت مالیات شهروندان. در نهایت مسوولیت اجتماعی پیشرفته می‌تواند به صلح و پایداری سیاسی کمک کند. خطر بی‌ثباتی زمانی افزایش می‌یابد که مردم به حکومت اعتماد نداشته باشند، حکومت فاسد یا مسوولیت‌ناپذیر تلقی شود، یا حکومت نتواند خدمات اصلی‌ای که مردم نیاز دارند را ارائه کند اقداماتی مانند اعتراضات عمومی، تظاهرات‌های خیابانی، ضرب و شتم‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که مسیری برای گفتگو‌ها و مذاکرات سازنده باقی نمانده باشد. سازوکارهای مسوولیت اجتماعی فرصت‌هایی را برای گفتگو و مذاکره سازنده و مفید بین مردم و دولت و شناسایی راه‌حل‌هایی که از سوی دوطرف پذیرفته شده باشد ایجاد و بنابراین به حکومتی بهتر و پایداری سیاسی بیشتر کمک می‌کند.
● مزایای کلیدی مسوولیت اجتماعی:
حکومت‌داری پیشرفته - کاهش فقر- قدرت و اختیار ابراز عقیده شهروندان در سطح کلان، بویژه‌ برای قشر مستمند شفافیت بیشتر، کاهش فساد، پایگاه اجتماعی مستحکم، کانون‌زدایی و اصلاحات بخش دولتی مستحکم.

مترجم: محسن شعبانی یزدلی
منبع :world bank

منبع : روزنامه جام‌جم