روزگار‌ گرسنگی

سازمان ملل متحد سه‌شنبه هفته گذشته پیش‌بینی کرد با تشدید بحران مالی جهان در سال جدید میلادی برای اولین بار در تاریخ بشر یک میلیارد نفر در سراسر گیتی در دام فقر و گرسنگی گرفتار ‌آیند.
این آمار بی‌سابقه در حالی مبنای گمانه‌زنی‌های کارشناسان سازمان ملل قرار گرفته که رشد قیمت مواد غذایی به رغم افزایش تولید محصولات پایه کشاورزی موجب شده بسیاری از مردم دیگر از عهده خرید حداقل نیازهای غذایی خود برنیایند. گویی دهه‌ها پیشرفت در کاهش گرسنگی می‌رود بسرعت روندی معکوس را طی کرده و ضربه‌ای سخت به تصمیم ۸ سال قبل رهبران جهان برای به نصف رساندن تعداد گرسنگان جهان تا سال ۲۰۱۵ میلادی وارد آورد.
یکی از مهم‌ترین دلایل این ناکامی، ناتوانی کشورهای ثروتمند در عمل به تعهدات‌شان مبنی بر اعطای کمک‌های نقدی به کشورهای فقیر برای تقویت بخش کشاورزی است. بحران مالی موجب شده تعداد قابل توجهی از کشورهای در حال توسعه قادر به تامین نقدینگی لازم برای پیشبرد برنامه‌های خود نباشند و مردم این کشورها بیش از پیش در دام فقر و گرسنگی گرفتار آیند. بدتر آن‌که پیش‌بینی می‌شود کمک‌های غذایی کشورهای غنی برای سیر نگاهداشتن شکم فقرا در کشورهای جهان سوم هم در حدود یک ماه دیگر ته بکشد.
همین اواخر بود که چند موسسه امدادرسان بین‌المللی از باراک اوباما، رئیس‌جمهور منتخب ایالات‌متحده خواستند بحران غذایی را در کانون فهرست اولویت‌های کاری خود قرار دهد. براساس یکی از آخرین برآوردهای سازمان جهانی خواربار ملل متحد (FAO) در حال حاضر ۹۶۳ میلیون نفر در سراسر جهان از گرسنگی رنج می‌برند در حالی که این نهاد پیش‌بینی می‌کند این وضعیت با تشدید رکود اقتصادی کشورهای پیشرفته بدتر شود.
این روند در مغایرت با اهدافی است که در نشست سال ۲۰۰۰ میلادی رهبران جهان در قالب «اهداف هزاره» تبیین شد. حاضران در این نشست متعهد شدند تعداد افرادی که از گرسنگی رنج می‌برند را تا سال ۲۰۱۵ به نصف تعداد گرسنگان جهان در آغاز دهه ۱۹۹۰ میلادی برسانند. در آن زمان و چند سال اول پس از آن تحقق این هدف ممکن به نظر می‌رسید. حد فاصل سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۵ میلادی با وجود افزایش ۲/۱ میلیارد نفری جمعیت دنیا تعداد گرسنگان بین ۸۰۰ تا ۸۵۰ میلیون نفر ثابت ماند. این بدان معنا بود که سهم گرسنگان دنیا از کل جمعیت زمین سیری نزولی در پیش گرفته بود.
پار ه‌ای کشورها چون غنا، پرو، مکزیک، شیلی، جامائیکا و کاستاریکا در واقع سال‌ها از برنامه جلو بودند در حالی که تعدادی دیگر چون اتیوپی، موزامبیک و نیکاراگوئه منطبق با برنامه پیش می‌رفتند. به نظر می‌رسید ۲۵ کشور در حال توسعه بتوانند طی دوره تعیین شده تعداد گرسنگان خود را به نصف کاهش دهند.
با این حال روند پیشرفت در دستیابی به اهداف تعیین شده در اهداف هزاره‌ طی ۳ سال گذشته معکوس شده تا آنجا که رشد سریع تعداد گرسنگان موجب شده ۱۱۵‌میلیون نفر به مجموع تعداد گرسنگان جهان افزوده شود. این روند درست در زمانی شروع شد که تولید محصولات کشاورزی هنوز رو به افول نگذاشته بود. آخرین گزارش FAO نشان می‌دهد مجموع تولید کشاورزی سال ۲۰۰۸ میلادی با ۴/۵ درصد رشد به ۲۲۴۱ میلیون تن به دنبال افزایش تولید ۶ درصد سال قبل از آن رسید که جلوتر از نرخ رشد جمعیت دنیاست.
این بدان معناست که دلیل افزایش گرسنگی چون گذشته کمبود مواد غذایی نیست بلکه به این دلیل که حتی با وجود وفور مواد غذایی به دلیل رشد قیمت‌ها خیلی‌ها دیگر نتوانند نیازهای غذایی خود را تامین کنند.
طی ۱۲ ماه منتهی به تابستان گذشته قیمت گندم و ذرت به عنوان غذای اصلی بسیاری از مردم جهان ۲ برابر شود و قیمت برنج رشدی سیصد درصدی داشت. بخشی از این رشد به علت استفاده از غلات برای تولید زیست‌سوخت‌ها بود که براساس گزارش‌های FAO بیش از ۱۰۰ میلیون تن از انواع غلات را از سبد فروش خارج کرد و با تولیدات اتانول به‌ مصرف سوخت خودروها رسید. غلاتی که صرف تولید سوخت کافی برای یک‌بار پر کردن باک خودرویی پیک‌آپ می‌شود، می‌تواند نیازهای غذایی یک سال یک فرد فقیر را تامین کند.
یکی از مهم‌ترین دلایل اشاعهگرسنگی ناتوانی کشورهای ثروتمند در عمل به تعهداتشان مبنی براعطای کمک‌های نقدی به کشورهای فقیر استاین سازمان همچنین سرعت گرفتن دوباره رشد جمعیت زمین و افزایش مصرف گوشت در کشورهایی چون چین و هند که موجب شده بخشی از زمین‌ها به تامین علوفه دام اختصاص پیدا کنند را دیگر علت رشد بهای محصولات غذایی طی ۱۸ ماه گذشته می‌داند. قیمت‌ها پس از تابستان امسال به یمن افزایش تولید محصولات غذایی رو به‌کاهش است. با این حال FAO براین باور است که افول قیمت‌‌ها هم نتوانسته از بحران جاری بکاهد و بحران مالی جهان حتی به بدتر شدن آن منجر شده است.
براین اساس گفته می‌شود کشورهای در حال توسعه از کاهش قیمت محصولات جهانی بهره‌مند نشده‌اند چرا که ارزش ارز ملی آنها در برابر دلار کاهش یافته در حالی که تولید محصولات کشاورزی‌شان رو به افول گذاشته است.
در واقع رشد تولید محصولات کشاورزی در دو سال گذشته مربوط به کشورهای در حال توسعه نبوده که یکی از علل آن ناتوانی زارعان در این کشورها از خرید بذر مرغوب، آفت‌کش‌ها و کود شیمیایی بوده است.
با افول شرایط اقتصادی کشورهای توسعه یافته بسیاری از مردم بویژه مهاجران شغل‌های خود را از دست داده‌اند. این به عنوان بدان معناست که آنان دیگر نمی‌توانند برای اقوام و نزدیکان خود در وطن پول حواله کنند. این شرایط به از دست رفتن یکی از مهم‌ترین منابع نقدینگی و ارز خارجی در کشورهای فقیر منجر شده است که می‌رود تا بحران گرسنگی آنها را تشدید کند.
میزان کمک‌های غذایی هم به همین سیاق در حال کاهش است. اوایل ماه گذشته میلادی بود که برنامه جهانی غذا، از آژانس‌های سازمان ملل که متولی تامین غذاب رای گرسنگان جهان است، اعلام کرد ذخایر این نهاد در حال اتمام است و چنانچه محموله‌های جدیدی را از کشور‌های ثروتمند دریافت نکند از اواسط ژانویه سال جدید جیره غذایی نیازمندان را کاهش دهد. کشورهای غنی طی نشستی ویژه که ژوئن سال گذشته میلادی برگزار شد متعهد به تامین ۳/۱۲ میلیارد دلار برای کمک به حل بحران گرسنگی شدند اما تا این مقطع تنها یک میلیارد دلار از این مبلغ را به FAO داده‌اند چرا که آنها هم در تامین نقدینگی برای جلوگیری از سقوط موسسات حال و بانک‌هایشان دچار مشکل هستند.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان باید منتظر روزهایی بدتر و عبور شمار گرسنگان از مرز یک‌میلیارد نفر بود. با افزایش تولید، زارعان اروپایی و آمریکایی از حجم کشت خود در سال آینده می‌کاهند در حالی که کشاورزان جهان سوم به واسطه عدم دسترسی به تسهیلات بانکی قادر به تامین مایحتاج اولیه خود برای افزایش تولید نخواهد بود.

رضا سادات

منبع : روزنامه جام‌جم