جاده ابریشم ، حکایت از عمق تاثیر گذاری فرهنگ ایرانی در حوزه تمدنی چین

در طول هزاران سال، رفت و آمد دو کشور ایران و چین از طریق جاده ابریشم ،فرهنگ و تمدن دو کشور سال بسال زیادتر و نزدیکتر به یکدیگر شد، بویژه نفوذ زبان فارسی و فرهنگ مسلمانان هوی یون نن با فرهنگ ایران خیلی نزدیک گردید. بگونه ای که مسلمانان هوی یون نن جملگی از زن و مرد و پیر و کودک ،در روز ولادت و رحلت حضرت فاطمه زهرا(س) دختر حضرت محمد (ص) و همسرحضرت علی (ع) ، فعالیت های باشکوهی را در مساجد انجام می دهند.
روابط فرهنگی دو کشور ایران و چین ، تاریخی دیرینه داشته و به بیش از ۲۵۰۰ سال بر میگردد . در کنار داد و ستد تجاری و روابط بازرگانی که از گذشته های دور برقرار بوده ، مبادلات فرهنگی و هنری و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری فرهنگی ، علمی و آموزشی بین دو کشور نیز جریان داشته و اوج این روابط در دوران طلائی و بالندگی تجارت در مسیر جاده ابریشم بوده است . از این طریق فرهنگ و هنر و حتی مذاهب مختلف ایرانی اعم از زرتشتی ، مانوی ، نسطوری ، بودائی و اسلام از طریق جاده ابریشم وارد چین شده که آثار و نشانه های باقیمانده از آن دوران حکایت از عمق تاثیر گذاری فرهنگ ایرانی در حوزه تمدنی چین دارد .
دو کشور در دوران معاصر ، پس از برقراری روابط سیاسی در سال ۱۹۷۱ علاقمندی خود را به گسترش روابط فرهنگی ابراز داشتند . اما عملا روابط فرهنگی چین پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و انعقاد موافقت نامه فرهنگی و چندین برنامه ارتقاء یافت .
پیدایش مسلمانان هوی چین در ابتدا ناشی از ازدواج مسلمانان عربی و فارسی مهاجر به چین با زنان سایر ملتها بود. در این نوع خانواده ، هم زبان چینی و هم زبان فارسی مورد استفاده قرار می گرفت. مردانی که محل تولد آنها ایران بود در فعالیت های بیرون بیشتر از زبان فارسی استفاده می کردند. کتاب تاریخی چین زبان آنها را " زبان خاص " خوانده و اشاره کرده که ارتباط آنها با چینیان ( بویژه حاکم ) بیشتر توسط مترجم صورت می گرفت. در آن زمان مترجم بعنوان " آدم زبانی " تلقی می شد. زبان علامت اجتماعی هر شخص محسوب می گردد. مسلمانان هوی چین در فعالیت های مذهبی دائماً از دو زبان فارسی و چینی استفاده می کردند. مسلمانان هوی یون نن اکنون نیز نامهای ۵ نماز را همچنان به زبان فارسی بیان می کنند و در مساجد یون نن زمان ۵ نماز بیشتر با زبان فارسی نوشته می شود. این پدیده زبانی که زبان چینی با شماری از واژه های زبان فارسی بطور مخلوط مورد استفاده قرار می گیرند تا امروز ادامه دارد.
● تاریخ زبان فارسی
زبان فارسی زبان رسمی ایران و همچنین یکی از دو زبان رسمی افغانستان است. در ایران در حدود ۵۰ میلیون نفر و در افغانستان در حدود ۸ میلیون نفر از زبان فارسی استفاده می کنند. در جهان جمعیت استفاده کننده از زبان فارسی به ۸۰ میلیون نفر رسیده است. زبان فارسی یکی از شاخه های خانواده زبانهای هند و اروپا است. در ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد ، آریائی ها که به زبان مادری فارسی صحبت می کردند به غرب مهاجرت کرده و از طریق آسیای میانه وارد ایران شدند. نام ایران هم از واژه " آریا " آمده است.
زبان فارسی، زبان مادری اکثریت قریب به اتفاق ایرانیان است و همه آنها می توانند از آن زبان استفاده کرده و آنرا درک کنند. همچنین در کشورهای افغانستان ، پاکستان ، هند ، ترکمنستان و تاجیکستان زبان فارسی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. زبان فارسی معاصر مستقیماً بر اساس زبان فارسی قرون میانی رشد یافته و از این به بعد تغییرات زیادی پیدا نکرده است. دستور زبان فارسی معاصر نسبتاً ساده است. فعل معمولا دو نوع است : حال و گذشته، قانون تغییر آن به دو نوع تغییر منظم و تغییر غیرمنظم تقسیم می شود و دارای ۶ شخص است. اسم بدون حالت و حرف تعریف استفاده می شود.
زبان فارسی دومین زبان عمومی در جهان اسلام است. تعداد زیادی از آثار جاودان تالیف شده از اندیشمندان اسلامی به زبان فارسی تاکنون همچنان گنجینه گرانبهائی از انبار فرهنگ تاریخ بشر محسوب می گردد. زبان فارسی پیوندی بین مردم ایران و نیاکان آنها و پلی بین مردم ایران و مردم چین بویژه مسلمانان بوده است. زبان فارسی مانند یک درخت سر به آسمان کشیده است ریشه آن عمیقاً در زمین حاصل خیز ایران کهن دوانده شده و شاخه های آن به آسمان رسیده است.
● واژه های زبان فارسی در زبان مسلمانان هوی یون نن
ایران مانند چین دارای تاریخ و فرهنگ دیرینه بوده و رفت و آمد بین دو کشور از دوران باستان شروع شده است. به نوشته مدارک تاریخی چین ، در دوره هان غربی ( از سال ۲۰۶ قبل از میلاد تا سال ۲۵ میلادی ) امپراطور اودی فرستاده خود را به ایران اعزام کرد. در طول هزاران سال، رفت و آمد دو کشور از طریق جاده ابریشم سال بسال زیادتر و نزدیکتر شد، بویژه فرهنگ مسلمانان هوی یون نن با فرهنگ ایران خیلی نزدیک گردید. بگونه ای که مسلمانان هوی یون نن جملگی از زن و مرد و پیر و کودک ،در روز یادبود رحلت فاطمه دختر حضرت محمد (ص) و همسرحضرت علی (ع) ، فعالیت های باشکوهی را در مسجد انجام می دهند . مسلمانان ایران به روز رحلت فاطمه اهمیت زیادی می دهند و در مساجد نماز می خوانند و قرآن قرائت می کنند. چون فاطمه دارای اخلاق خوب و رفتار پسندیده بوده، مسلمانان یون نن مانند مسلمانان ایران در آن روز مراسم یادبود او را انجام می دهند. آن روز را عید مهمی تلقی می کنند و " عید گو تای ( Gu tai ) می خوانند و این عید خاص مسلمانان یون نن است.
*سید اجل شمس الدین نخستین استاندار یون نن در بخارا متولد شد و فرهنگ ایران را به یون نن برد و کارهای زیادی را برای مردم یون نن انجام داد. او مساجدی را که تاکنون همچنان مورد استفاده قرار می گیرند، برای مسلمانان یون نن ساخت و مخزن آب سونگ هوا با را که تاکنون همچنان نقش خود را ایفا می کند احداث کرد. او پس از درگذشت در کنار مخزن آب سونگ هوا با دفن شد. مردم خدمات برجسته سید اجل شمس الدین را فراموش نکرده و تا امروز همچنان در خاطر مردم زنده است. مردم یون نن برای یادآوری او یک گذرگاه طاقدار بزرگ بنام جونگ ای ( Zhong ai ) را در مرکز شهر کون مینگ که زمین آن بسیار گران است،نوسازی کرده اند.
پس از قرن ۱۷ ، بعلت تحولات اجتماعی و رشد اقتصادی، زبان چینی در میان مسلمانان هوی یون نن بطور وسیع مورد استفاده قرار گرفت و به زبان اصلی مسلمانان هوی یون نن تبدیل شد. ولی آنها در فعالیت های مذهبی همچنان از بسیاری واژه های زبان فارسی و زبان عربی استفاده می کنند. این واژه ها در سخنرانی آخوند در مسجد زیادتر بوده و معمولاً از ۳ زبان چینی فارسی و عربی بطور مخلوط استفاده می شود. هم مسلمانان محل های دورافتاده و عقب مانده و هم مسلمانان شهر بزرگ ، همه می توانند با زبان هوی، مخلوط شده با واژه های زبان فارسی و زبان عربی، صحبت کنند. هم روشنفکران آموزش دیده و هم بی سوادان آموزش ندیده، می توانند در صحبت از واژه زبان فارسی و زبان عربی استفاده نمایند. این پدیده زبانی تا امروز همچنان ادامه دارد که این نشان می دهد مبادلات فرهنگی بین چین و ایران تاثیر عمیقی در زبان مسلمانان هوی یون نن گذاشته است.
زبان مهمترین وسیله ارتباط جامعه بشر است و هم نژادان از نظر زبان ویژگی مشترک دارند. جامعه بشر پس از شکل گیری ملت ، اثر ملی خود را در زبان خود گذاشت و در استفاده از زبان احساسات ملی را تجلی داد. چون زبان با احساسات ملی ارتباط خیلی نزدیک دارد ، احتراز کردن از بکار بردن واژه ها در زبان مسلمانان هوی منطقی است.
زبان ملت هوی بدنبال تغییرات زیاد در مدتی طولانی ، بتدریج به زبان چینی تبدیل شده است. زبان چینی هم زبان مبادلات بین ملت هوی با سایر ملتها و هم زبان داخل ملت هوی است. زبان نه تنها انعکاس افکار و احساسات بوده، بلکه تاثیرات گوناگون در افکار و احساسات می گذارد. ممنوعات در زبان ملت هوی احساسات مشترک ملت هوی رامنعکس کرده و زبان مشترک آنها پیوندی جهت حفظ احساسات مشترک ملی می باشد. از این جهت می توان گفت که " زبان مشترک ملی با ویژگی ملت هوی " بر زبان آنها نشان احساسات ملی زده تا نور عقل و ذکاوت فرهنگ ملی خود را بتابانند.
کتاب "شناخت ایران" تالیف اقای موسی وانگ فنگ رئیس مرکز مطالعات قومیت خویی دانشگاه نینگ شیا، که یکی از ایران شناسان چین محسوب می شود، چاپ و منتشر گردید.این کتاب به سبک بیان خاطرات سفر نویسنده به ایران و شرح و تفصیل موضوعات مورد علاقه ایشان، تدوین گردیده است. کتاب دارای دو بخش است: درنگ و تفکر - تحلیل و تمرکز . بخش اول هفده فصل دارد و مشاهدات نویسنده در باره زندگی در ایران و خاطراتش با دوستان و همراهان را شامل می شود.موضوعات مورد توجه او سکونت و حمل و نقل در ایران،تحصیل در دانشگاه تهران و معرفی آموزش عالی ایران،معماری اسلامی ایران،شعرای بزرگ ایران، معرفی پسته و زعفران و خاویار،اداب و رسوم و فرهنگ،قومیت ها ....بوده و درچهار فصل نیز به معرفی اقتصاد ایران و فرصت های موجود برای چین در ارتباط اقتصادی با ایران پرداخته شده است.نویسنده در بخش دوم کتاب، تحلیل خود در باره" تاثیرات ادیان مختلف در روحیه ایرانی"و"توسعه دمکراسی و اصلاحات در ایران"را ارائه کرده است.آقای موسی وانگ فنگ چندین بار برای شرکت در سمینار و همایش به ایران سفر کرده و یک دوره فرصت مطالعاتی نیز در دانشگاه تهران گذرانده است.
● جاده ابریشم چین و فارس را به هم وصل کرد
استان یون نن واقع در منطقه مرزی جنوب غربی چین ، مدت مدیدی در طول تاریخ ،جاده ابریشم جنوب غربی ( جاده سی چوان هند که در قرن ۴ قبل از میلادی باز شده) را کنترل کرده بود. این جاده قدیم تجاری و فرهنگی بین المللی در شمال ، از منطقه با شو ( سی چوان امروز ) چین قدیم شروع شده و بترتیب از طریق سی چانگ و ای بین به دریاچه دیان چی واقع در قسمت مرکزی یون نن و ناحیه دالی واقع در غرب یون نن می رسید. سپس بترتیب از سمت جنوب وغرب وارد برمه ، لائوس ، ویتنام ، تایلند می شد و در جنوب در خلیج شمال ، خلیج بانکوک ، دریای اندمان و خلیج بنگلادش با جاده ابریشم دریائی مشهور بهم می پیوست.
در غرب به هند ، ایران و عربستان می رسید و با جاده ابریشم شمال پیوند می خورد و وارد شبکه حمل و نقل جاده ابریشم می شد که در زمان قدیم شرق و غرب جهان را بهم وصل کرده بود. بعلت تسهیلات حمل و نقل بین المللی ، در قرن ۷ قبل از پیدایش دین اسلام ، ملتهای یون نن از طریق برمه ، ویتنام ، تایلند با هند ، ایران و عربستان به مبادلات اقتصادی و فرهنگی می پرداختند. در آن زمان ارتباط بین فارس قدیم و ناحیه یون نن برقرار بوده و از اوایل قرن ۷ پس از ظهور دین اسلام در شبه جزیره عربستان تا قرن ۱۳ (زمان لشگرکشی مغولها به مناطق غرب ) تعداد زیادی از مسلمانان فارس در آسیای غربی و کشورهای آسیای میانه ( که دیگر فارسی شده بودند) ، بدنبال غلبه مغولها بر کشور دالی و دودمان سونگ جنوبی وارد یون نن شده و از این به بعد دین اسلام در یون نن بطور گسترده رواج یافت. طی مدتی طولانی از زمانهای یوان و مینگ و چینگ و جمهوری چین تا امروز، این جاده ابریشم قدیم جنوب غربی به جاده مهمی تبدیل شده است که مسلمانان یون نن با مردم کشورهای آسیای جنوب شرقی به مبادلات اقتصادی فرهنگی بپردازند و به زیارت مکه بروند.
ورود سید اجل « سید اجل شمس الدین سیاستمدار مسلمان هوی» به یون نن موجب فارسی شدن مسلمانان یون نن شد
با ورود به قرن ۱۳ میلادی، رفت و آمد بین یون نن و فارس وارد مرحله مهمی در تاریخ شد. تعداد زیادی از مسلمانان ملتهای آسیای میانه همراه نیروهای مغول از غرب به شرق وارد چین شده و در لشگرکشی نیروهای مغولی به دار و دسته کشور دالی یون نن شرکت کردند و بعنوان مقام نظامی ،کارگر ، تاجر ،دانشمند، واعظ اسلامی اعزام شده از طرف حاکمان مغولی ، وارد یون نن شدند. در این میان مشهورترین شخصیت سید اجل شمس الدین سیاستمدار مسلمان هوی بود که در بخارا واقع در شرق امپراطوری فارس قدیم متولد شده بود.
بنوشته کتاب " تاریخ یوان. بیوگرافی سید اجل شمس الدین " ، " سید اجل شمس الدین عمر نام داشت و مسلمان هوی و از نوادگان پیغمبر بود. سید اجل به معنی ، نجیب زاده است." آقای بای شوو ای تاریخدان مشهور مسلمان هوی چین پس از مطالعات زیاد اظهار داشت: " سید اجل لقب محترمانه ای مخصوص فرزندان محمد بوده و به معنی نجیب زاده افتخارآمیز است. عمر نام اصلی و شمس الدین بمعنی آفتاب مذهبی است." منظور از پیغمبر در زبان فارسی محمد است. منظور از " سید" فرزندان علی در شاخه حسین می باشد. حسین پسر دوم علی خلیفه چهارم و علی شوهر فاطمه دختر محمد پیغمبر بود. علی دو پسر داشت پسر بزرگ حسن که فرزندانش توسط مسلمانان به لقب شریف و پسر دوم حسین که فرزندانش توسط مسلمانان به لقب سید خوانده می شوند. بر اساس مدارک تاریخی شجره نامه های باقی مانده در چین ، می توان تعیین کرد که خانواده سید اجل در واقع فرزندان هم خون شاخه حسین پسر دوم علی داماد محمد پیغمبر و خلیفه چهارم بوده اند.
محافل تاریخی چین همه می دانند که زمان یوان زمان اوج ورود مسلمانان ملتهای مناطق غربی ، همراه مغولها، به چین و گسترش دین اسلام در چین بوده است. مناطق غربی بطور کلی به کشورهای عربی ، فارس در آسیای غربی و آسیای میانه اشاره دارد و مسلمانان مناطق غربی در کتاب رسمی دودمان یوان بطور کلی " هوی هوی " خوانده شده اند. آنها پس از ورود به چین ، با مردم ملتهای هان ، مغول و اقلیت های ملی ازدواج کرده و سرانجام در اواخر یوان و اوایل مینگ به مسلمانان چین تبدیل شدند. در روند لشگرکشی نیروهای مغول به دودمان سونگ جنوبی ، یون نن پایگاه عمده استراتژیکی در جهت محاصره نیروهای سونگ جنوبی بود. در سال ۱۲۵۳، قوبیلای قاآن بعنوان ولیعهد با اولیانگ خه ته فرمانده نیروهای مغول، صدهزار نفر سرباز از نیروهای مشترک مغولی و هوی هوی بسیج کرد که کشور دالی را اشغال کنند. سپاهیان مسلمان هوی مناطق غربی به همراه نیروهای مغول در لشگرکشی شرکت کردند و سپس پاسداری شهرهای مهم نظامی غرب و میانه و جنوب یون نن را برعهده گرفتند. آنها قدیمی ترین نیاکان مسلمانان یون نن بودند. در زمانی که سید اجل شمس الدین امور مهم نظامی و سیاسی یون نن را اداره می کرد بعداً که نصرالدین پسرش و حسین نوه اش این امور را بر عهده گرفتند،مسلمانان ملتهای فارس و آسیای میانه بعنوان همراهان و وابستگان سید اجل و فرزندانش وارد یون نن شده و به صفوف نیاکان مسلمانان یون نن پیوستند.
بنا به مدارک تاریخی چین و شجره نامه های قدیم ملت هوی یون نن و گفته های شفاهی مردمی ، نیاکان مسلمانان یون نن بیشتر از بغداد و خراسان در آسیای غربی و بخارا و خوارزم در آسیای میانه آمده بودند. این مناطق بغیر از بغداد قبل از قرن ۱۳ عمدتاً سرزمین امپراطوری فارس قدیم بوده و مردم از زبان فارسی استفاده می کردند. فرهنگ فارس قدیم فرهنگ رایج آن مناطق بوده و در آنها تاثیر عمیقی داشته است. در واقع آن مناطق از زمان قدیم تاکنون به دایره فرهنگ فارس تعلق داشته اند. به عبارت دیگر " هوی هوی " های مناطق غربی وارد شده به یون نن در زمان یوان بیشتر مسلمان فارس شده ( Persian ized Muslims ) بوده اند. فرهنگ آنها رنگ شاخص فارسی – اسلامی داشت. رنگ فارسی فرهنگ تاکنون ادامه یافته و در جامعه مسلمانان یون نن امروز باقی مانده است.
میراث فرهنگ فارسی باقی مانده در جامعه مسلمانان یون نن
فرهنگ فارسی – اسلامی قدیم در جامعه مسلمانان یون نن هنوز بمقدار زیادی باقی مانده و می توان گفت در همه جا یافت می شود. فرهنگ فارسی باقی مانده در جامعه مسلمانان یون نن بیشتر در زمینه های فرهنگ مذهبی ، عید ملی هوی، روش فعالیت های اقتصادی ، آداب و رسوم و زندگی روزمره و غیره ظاهر می شود.
در زمینه فرهنگ مذهبی ، مسلمانان یون نن هر چند پیرو مذهب حنفیه بوده اند، ولی از زمان قدیم تاکنون برای اسامی ۵ نماز یومیه از زبان فارسی استفاده می کنند، یعنی نماز بامداد ، نماز پیشین ، نماز دیگر ، نماز شام و نماز خفتن. آخوند در آموزش مسجدی مسلمانان یون نن ، از زمان قدیم نه تنها زبان عربی را به کودکان یاد داد تا " قرآن " و حدیث را مطالعه کنند، بلکه زبان فارسی را نیز تدریس می کرد تا دانش آموزان شعر فارسی ، فلسفه و منطق وتصوف فارس را تحصیل کنند. مقدار زیادی از قابهای چوبی برای چاپ کتب درسی زبان فارسی در آموزش مسجدی همچنان در انبار کتابهای مقدس در مسجد نان چنگ واقع در خیابان عدالت شهر کون مینگ نگهداری می شود. ما لیان یوان استاد آموزش مسجدی مسلمانان یون نن در اواخر چینگ ، فلسفه صوفی را کتاب درسی دانش آموزان کلاس های بالا قرار داد و این کتاب درسی به زبان فارسی تاکنون همچنان در میان مردم ملت هوی یون نن باقی مانده است. افکار فلسفی و مکتب صوفی بر استادان مهم آموزش مسجدی مسلمانان یون نن از جمله ما فو چو و ما لیان یوان تاثیر زیادی گذاشته بود.
از آنجا که مسلمانان یون نن در زندگی مذهبی دائماً از زبان فارسی استفاده می کردند و کتاب درسی زبان فارسی همیشه مورد استفاده آموزش مسجدی قرار می گرفت و استادان آموزش مسجدی از افکار مکتب صوفی اسلامی فارس متاثر بودند، می توان گفت که نیاکان مسلمانان هوی یون نن بیشتر از منطقه فارس یا آسیای میانه فارسی شده آمده بودند.
در عیدهای مذهبی ملی ، مسلمانان یون نن ، علاوه بر عید فطر و عید قربان برای یادآوری فاطمه دختر محمد و همسر علی خلیفه چهارم دین اسلام نیز جشن می گیرند. در فعالیت های اقتصادی ، مسلمانان یون نن دوست دارند با استفاده از اعداد زبان فارسی چانه بزنند. مسلمانان یکدیگر را " دوست " می خوانند. آخوند هوی در مراسم و جشن ها مانند مراسم ازدواج تخم هنداونه ، بادام زمینی ، قند و چند تا سکه بسوی تازه داماد و تازه عروس می اندازد تا به آنها تبریک بگوید و پس از ازدواج بطور سعادتمند زندگی کنند و بزودی بچه دار شوند. در مراسم تشییع جنازه ، خویشاوندان مرده معمولا طبق وصیت مرده تعدادی سکه و پول به خویشاوندان و دوستان شرکت کننده در مراسم هدیه می دهند. گفته اند که همه این آداب و رسوم مسلمانان یون نن از فارس یا آسیای میانه قدیم فارس شده که محل تولد نیاکان آنها بوده سرچشمه گرفته است.
در فرهنگ فارسی باقی مانده در جامعه مسلمانان یون نن پدیده خاصی وجود دارد: در زبان ملت دای ( Dai ) در ناحیه سی شوانگ بان نا ( Xi shuang ban na) مسلمانان یون نن Pashi یا Pathi و در زبان برمه ای Panthay یا Pansee خوانده می شوند. این نام در واقع نام قدیم مسلمانان فارس بود. در قرون میانه هندیان و برمه ها تاجر فارس را Farsi یا Pars می خواندند. طبق مدارک تاریخی چین ،قبل از قرن ۷ میلادی ، جاده ابریشم دریائی معروف جهان که از خلیج فارس از طریق منطقه آسیای جنوب شرقی به سواحل دریای جنوب شرقی چین می رسید ، همیشه تحت کنترل تجار فارس قرار داشت. مردم هند ، برمه ، تایلند ، ویتنام ... با فعالیت های تجار فارس آشنا بودند. طبق مدارک تاریخی هند، از قرن ۸ تا قرن ۱۰ ، عده ای از زرتشتی هایی که میل نداشتند به دین اسلام ایمان بیاورند به سواحل غرب دریای هند مهاجرت کردند. هندیان در آن زمان آنها را پارسی ( Parsi ) نام نهادند و این نام تاکنون همچنان مورد استفاده می باشد. Pashi یا Pathi در زبان ملت دای معنی خاصی دارد. به گفته پرفسور دائو شی شون ( Dao shi xun ) کارشناس زبان دای ، Pashi یا Pathi در زبان دای قدیم بمعنی تاجر، واسطه و مالیات بود. این معنی با واقعیت تاریخی مسلمانان هوی وارد شده به یون نن از زمان یوان مطابق است که در زمانهای مینگ و چینگ بیشتر مشغول تجارت کاروانی در یون نن و کشورهای آسیای جنوب شرقی بودند.
در زمان قدیم ، آنهائی که از طریق دریا و قاره هند برای تجارت و بازرگانی وارد برمه و چین می شدند، بیشتر مسلمان فارس بودند. لذا برمه ای ها مسلمانان فارس را تاجر یا پاشی(Pashi ) نام گذاشتند. از این جهت می توان استنباط کرد که معنی واژه Pashi یا Pathi در زبان دای و Panthay یا Pansee در زبان برمه ای، مسلمان فارس است. در زمان قدیم هندیان تجار مسلمان فارس را پارسی ( Parsi ) خواندند و زبان دای و زبان برمه ای از این واژه استفاده کرد ولی صدای آن را کمی تغییر داد. در قرن ۱۸ ، پس از ورود استعمارگران انگلیسی به آسیای جنوب شرقی ، این واژه لاتینی شد و به Panghse Pasi Parsi Pathi Panse Panthee Panthey Panthay تبدیل گردید. ولی معنی هسته ای آن یعنی " مسلمان " هرگز تغییر پیدا نکرد. اما پس از قرن ۱۸ ، معنی واژه Panthay در زبان برمه ای محدود شد و بر مهاجرین هوی وارد شده از یون نن به برمه و مسلمانان هوی ساکن شده در یون نن دلالت پیدا کرد.
از توضیحات مذکور می توان استنباط کرد که مبادلات اقتصادی فرهنگی بین فارس و هند و منطقه یون نن چین از زمان قدیم بصورت گسترده آغاز شد و فرهنگ فارسی ـ اسلامی نقش مهمی در شکل گیری جامعه مسلمانان هوی یون نن ایفا کرد
می دانیم که مبادلات اقتصادی و فرهنگی بین چین و فارس واقع در آسیای غربی در زمان قدیم به جاده ابریشم زمینی و جاده ابریشم دریایی مربوط بود. تاریخ مبادلات فرهنگی بین چین و کشورهای خارجی از طریق جاده ابریشم ، سوژه گفتگوهای همیشگی در پژوهش های شرق شناسی و چین شناسی جهان را تشکیل می دهد.
مسلمانان فارس در آسیای غربی و مسلمانان آسیای میانه که در زمان قدیم در مسیر جاده ابریشم فعالیت داشتند با مسلمانان هوی چین در ارتباط بودند و فرهنگ آنهادر جامعه مسلمان هوی چین همچنان باقی مانده است.اندیشمندان و استادان چینی و ایرانی در این سمینار بر اساس پژوهش های گذشته در مورد تاریخ روابط دو کشور، نتایج جدید خود را نشان دادند.
در میان دانشمندان چینی ، پزوهشگر سونگ سیان از انستیتوی تاریخی آکادمی علوم اجتماعی چین در مقاله " علوم طبیعی منتقل شده از فارس به چین در زمان دودمان یوان "، کتابهای علوم اسلامی انتقال داده شده از فارس به چین از طریق جاده ابریشم و استفاده از علوم طبیعی فارس از جمله پزشکی ، نجوم ، تقویم و غیره را در چین بطور منظم معرفی کرده است.
پرفسور لین سونگ در مقاله خود به تشریح مفصل نفوذ فرهنگ اسلامی فارس در جامعه مسلمانان هوی چین پرداخته است . پژوهشگر ما پینگ از آکادمی علوم اجتماعی نینگ شیا در مقاله " خدمات تمدن اسلامی فارس به تمدن اسلامی چین و تاثیر عمیق آن " ساختار تمدن اسلامی چین که متشکل از ۳ تمدن یعنی تمدن اسلامی فارس ، تمدن اسلامی عرب و تمدن سنتی چین بوده را تشریح و بر خدمات برجسته تمدن اسلامی فارس در تمدن اسلامی چین و تاثیر عمیق آن تاکید کرده است.
پرفسور جعفر یاحقی از دانشگاه فردوسی مشهد در مقاله " زبان فارسی در چین در زمان سید اجل "، چگونگی رواج زبان فارسی در چین و کشورها و مناطق اطراف چین که تحت حکمرانی مغولها قرار گرفته بودند را در قرن ۱۳ معرفی کرده است.
مقالات دانشمندان ایرانی در این زمینه عبارتند از: " تفسیر در باره سید اجل شمس الدین شخصیت بزرگ تاریخی " پرفسور محمد رحیمیان معاون رئیس دانشگاه تهران، " نگاهی به بیوگرافی سیداجل شمس الدین در اداره استان یون نن " پرفسور ستوده دانشمند مشهور دانشگاه تهران ، " خدمات بزرگ سید اجل شمس الدین در جهت گسترش دین اسلام در چین " ، " ایران ، چین و جهان اسلامی باید در باره سید اجل تجدید نظر کنند" آقای رضا مرادزاده کارشناس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایران در امور چین ، " در باره تئوری سیداجل مبنی بر همزیستی مذاهب ونقش آن در رفاه یون نن" پرفسور باقری دانشگاه فردوسی مشهد" ، " اخلاق تاریخی سید اجل : موقعیت او در امپراطوری مغولستان و نقش او در گسترش دین اسلام در چین " دکتر محمد امامی دانشگاه رضوی مشهد. دانشمندان چین و ایران در مقالات خود جداگانه از نظر فرهنگهای اسلامی ، فارسی و فرهنگ سنتی کنفوسیوسی چین در باره افکار فرهنگی سید اجل که این فرهنگ ها زمینه ای استوار برای بدست آوردن موفقیت های بی نظیر فراهم ساخته بودند به توضیح مفصل و معرفی همه جانبه پرداختند.
کتاب شناخت ایران در ۳۳۰ صفحه و شمارگان ۲۰۰۰از سوی انتشارات مردم نینگ شیا چاپ و منتشر شده و محمد جواد اقاجری رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مقدمه ای بر ان نگاشته است بیان کننده تعامل و ارتباط بسیار نزدیک مشترکات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با فرهنگ به جا مانده در زمان یون نن می باشد.
نخستین کتاب ادبیات فارسی که در محافل چین مورد توجه قرار گرفت،"رباعیات"خیام بود.آقای گومورو (Guo mo ru) نخستین شاعر نوین نهضت فرهنگی جدیدچین برای اولین بار آن را به زبان چینی برگرداند.متن ترجمه شده آن در مدت کوتاه ده سال ۵ بار تجدید چاپ شده و این کار شایسته " حادثه بزرگ"در نهضت فرهنگی جدید محسوب می‌گردد. مترجم در " دیباچه " این کتاب نه تنها شرح حال خیام شاعر بزرگ را نوشته ، بلکه در مورد منابع " رباعیات " هم توضیح داده است . طبع و نشر این کتاب در محافل ادبی معاصر چین عکس العمل وسیعی ایجاد کرد .
آقای وین ای دوو (Wen yi duo) طی مقالاتی درباره این کتاب بصورت همه جانبه به تفسیر و ارزیابی پرداخت .در سال ۱۹۲۵ آقای شو دی شان (Xu di shan) دانشمند مشهور محافل ادبی معاصر چین ، در مقاله‌ای تحت عنوان " نمونه تئاتر هند و نفوذ آن در تئاتر چین " به روشنی گفته که من شک و تردید دارم که نفوذ داستانهای ایرانی در داستانهای چینی از نفوذ داستانهای هندی بیشتر باشد . اگر چه آقای شو دی شان می‌گوید ، داستانهای چینی بیشتر تحت تاثیر داستانهای هندی قرار گرفته ، ولی نفوذ ادبیات فارسی در داستانهای چین را انکار نکرده است .
هر چند نکات مشابه بین داستانها و نثرهای چینی و فارسی زیاد نیست ، ولی موضوعات و شکل اشعار دو کشور در یکدیگر تاثیر گذاشته است . در سال ۱۹۲۷ آقای زنگ جن دوو (Zheng zhen duo) تاریخدان ادبی مشهور چین ( ۱۸۸۹ تا ۱۹۵۸ ) در اثر بزرگ خود " شرح مختصری درباره ادبیات " که در حدود ۸۰۰ هزار واژه چینی دارد ، در فصل مخصوص " شعرای فارس در قرون متوسط " روند پیشرفت شعر فارسی در قرون متوسط را بطور مفصل توضیح داده و درباره ۲۸ شاعر ایرانی از جمله رودکی ، فردوسی ، خیام ، نظامی ،سعدی ،حافظ و رومی به معرفی و ارزیابی دقیق پرداخته است .
این کتاب نه تنها موفقیت‌های ادبیات فارسی در قرون متوسط را برای خوانندگان چینی سلسله‌وار معرفی کرده ، بلکه برای پژوهش پیرامون تاریخ ادبیات از ارزش و اهمیت زیادی برخوردار است . وی بر اساس اسناد و مدارک زیاد با شجاعت اظهار داشته که : اشعار ، داستانها و نقاشی‌های خلق شده توسط مردم فارس تاثیر بزرگی در آسیا و آفریقا گذاشته و بدون شک چین نیز تحت تاثیر آن قرار گرفته است .از اواخر دهه ۲۰ از قرن بیستم تا پیش از آزادی چین جدید ، تعداد زیادی از کتابهای ادبیات فارسی به زبان چینی ترجمه شده و منتشر گردیدند .
در سال ۱۹۲۸ ، " داستانهای فارس " ترجمه شده توسط جانگ تیه مین (Zhang tie min) از سوی اداره نشریات بئی شین (Bei xin) شانگهای به چاپ رسید . در سال ۱۹۲۹ " افسانه‌های فارس " ترجمه شده توسط جانگ تیه مین از سوی کتابخانه آسیای شرق شانگهای از چاپ خارج شد و این کتاب در سال ۱۹۳۲ به چاپ دوم رسید . متن ترجمه شده اول شامل ۳۰ داستان محلی و متن ترجمه دوم شامل ۲۸ داستان محلی بود . این دو کتاب هر دو از زبان انگلیسی به زبان چینی ترجمه گردیده بود .
در سال ۱۹۳۰ کتاب " مجموعه داستانهای محلی فارس " که شامل ۱۱ داستان می‌گردید و دارای تصویر هم بود توسط اداره نشریات کودکان شانگهای به چاپ رسید . این کتاب توسط آقای چینگ یه (Qing ye) از زبان ژاپنی به زبان چینی ترجمه شده بود . این کتاب تا سال ۱۹۳۲ سه بار تجدید چاپ شد و مورد استقبال و علاقه زیاد کودکان چین در آن زمان قرار گرفت .
در سال ۱۹۳۷ کتاب " قصه‌های ایران " توسط اداره نشریات جونگ‌ هوای شانگهای منتشر گردید . این کتاب شامل ۳ قصه و همراه با تصاویر بود و توسط شودانیان (Xu danian) از زبان ژاپنی به زبان چینی ترجمه شده بود . این کتاب یکی از " مجموعه کتب قصه‌های جهان " بود که مورد استقبال و علاقه خوانندگان و کودکان چین قرار گرفت .در سال ۱۹۴۷ کتاب " قصه‌های ایران " ترجمه و تالیف آقای زنگ جه (Zheng je) از سوی اداره نشریات شانگ او (Shang wu) شانگهای به چاپ رسید و در سال ۱۹۴۸ با اضافه کردن تصاویر مجدداً چاپ شد که در این ۱۱ کتاب"قصه ایرانی " جمع آوری شده بود .
از سال ۱۹۳۷ تا ۱۹۴۷ وانگ جینگ زای ( Wang jing zhai) دانشمند مشهور و مسلمان چین( ۱۸۷۹ تا ۱۹۴۹ ) " گلستان " سعدی را به زبان چینی برگرداند و این کتاب توسط اداره نشریات اسلامی نیوجیه پکن در سال ۱۹۴۷ بصورت رسمی از چاپ در آمد . مترجم در پیشگفتار این کتاب نوشت : سعدی یکی از چهار شاعر بزرگ ایران است و آثار او مورد ستایش و قدردانی جهانیان قرار گرفته است .وانگ جینگ زای از کودکی زبانهای عربی و فارسی را یاد گرفته بود ، او نه تنها بسیاری از کتابهای قدیمی عربی را ترجمه کرد،بلکه دو کتاب هم در مورد دستور زبان فارسی نوشت.ترجمه او از " گلستان " نخستین اثری بود که از زبان فارسی مستقیماً به زبان چینی ترجمه می‌شد و در زمینه پژوهش پیرامون نفوذ ادبیات فارسی در چین تاثیر عمیقی داشت .
وپایان سخن را به فعالیت های کلان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در چین از آغاز تا کنون به پایان می بریم:
ترویج آموزش زبان فارسی و پشتیبانی از کرسی های آموزش زبان و ادبیات فارسی در دانشگاههای چین و تأمین نیازهای فرهنگی آنان از جمله کتب و اقلام فرهنگی و برگزاری دوره های دانش افزایی و اعزام دانشجویان بمنظور شرکت در دوره های بازآموزی در ایران .
برگزاری و یا مشارکت در نمایشگاههای فرهنگی ، هنری ، کتاب ، هفته فرهنگی ، همایش ها و ...شناسایی ، معرفی و اعزام افراد مایل به تحصیل در ایران در مرکز جهانی علوم اسلامی قم و دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین و سایر مراکز و دانشگاههای داخل ایران .
ارتباط با مراکز علمی و آموزشی و فرهنگی مسلمانان چین خصوصا انجمن اسلامی چین ، علما و روحانیون و مدارس و حوزه های علمیه در مناطق مسلمان نشین . تهیه و تدوین ماهنامه « رویدادهای فرهنگی چین ، شامل اخبار و گزارش مسائل فرهنگی ، اجتماعی ، مقالات علمی و ... در باره چین و ارسال آن به ایران . برگزاری سمینار ایران شناسی و ارتباط با ایران شناسان . تلاش برای معرفی ، فروش ، پخش ، زیرنویس و دوبله فیلم های ایرانی و برگزاری جشنواره فیلم ایران .
ارتباط با دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در دانشگاههای چین و تأمین برخی از نیازمندیهای فرهنگی آنان . ترجمه کتب و تحقیقات در زمینه های مختلف . برگزاری مراسم و مناسبت های مختلف مذهبی و ملی برای ایرانیان مقیم پکن .
راه اندازی سایت پرتال اخبار و اطلاع رسانی به اقشار مختلف مردم از طریق واسپاری مقالات به زبان چینی .
برنامه اصلی و برجسته رایزنی فرهنگی پکن از سال ۱۳۸۰ تا کنون :
۱ ) پشتیبانی و هدایت کرسی های آموزش زبان فارسی در دانشگاه های پکن – شانگهای - _ رادیو تلویزیون – تربیت معلم ، دو استاد از ایران برای تدریس زبان فارسی در دانشگاههای پکن و شانگهای اعزام گرددیده اند .
۲ ) ارتباط با مجامع علمی و دانشگاهی چین و برقراری رابطه آنان با مجامع علمی و دانشگاهی ایران از جمله امضای قرارداد همکاری بین دانشگاه های فردوسی و علوم اسلامی رضوی مشهد با دانشگاه یونن و نیز دانشگاه سین کیانگ با دانشگاه شیراز و دانشگاه تیشن جین با دانشگاه تهران و دانشگاه مطالعات خارجی شانگهای با دانشگاه مشهد دانشگاه پکن و دانشگاه تهران .
۳ ) برگزاری دو مورد هفته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ۵ شهرچین .
۴ برگزاری سومین و چهارمین سمینار ایرانشناسی در دانشگاه پکن در آبان ۱۳۸۱ و اسفند ۱۳۸۳ .
۵ ) برگزاری نشست بررسی روابط فرهنگی و تاریخی بین ایران و چین
۶) کمک به برگزاری همایش های بین المللی بزرگداشت شخصیت های اسلامی یا ایرانی الاصل مانند سید اجل شمس الدین بخارایی از سوی دانشگاه یونن و جنگ خه از سوی دانشگاه نینگ شیا.
۷ ) برگزاری یک مورد هفته فیلم جمهوری اسلامی ایران و حضور در چندین جشنواره بین المللی فیلم در چین .
۸ ) اعزام ۴۰ هیئت مختلف فرهنگی ، هنری ، علمی و آموزشی از چین به ایران و بالعکس . در سال ۸۴ هیأتی از چین برای شرکت در سمینار طبیعت شرق در فرهنگستان هنر ، از آکادمی علوم اجتماعی به دعوت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ، قراء جهت شرکت در مسابقات بین المللی قرآن ، خوشنویس جهت شرکت در نمایشگاه بین المللی تهران و .....
۹ ) برگزاری مقدمات سفر وزیر فرهنگ چین به ایران در مهرماه ۱۳۸۱ پس از گذشت ۳۰ سال از برقراری روابط بین دو کشور و نیز سفر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به چین در آذرماه سال ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ و سفر رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سال ۱۳۸۴ .
۱۰) اعزام ۵۰ نفر جهت ادامه نحصیل یا طی دوره های کوتاه مدت در ایران .
۱۱ ) همکاری در اعزام بیش از یکصد نفر از طلاب و دانشجویان چینی جهت تحصیل در ایران .
۱۲ ) برگزاری حدود ۳۰ مورد نمایشگاه فرهنگ و هنر ایران در سفارت و شهرهای محتلف چین و شرکت در نمایشگاه های مختلف برگزار شده در چین از جمله چهار نمایشگاه بین المللی کتاب پکن و نمایشگاه جامع فرهنگی و هنری قرآن کریم با کمک انجمن اسلامی چین و نمایشگاه های گردشگری در پکن و نینگ شیا .
۱۳ ) انتشار نشریات ادواری :
الف ) تهیه و انتشار ماهنامه «رویدادهای فرهنگی چین » حاوی آخرین اخبار ، اطلاعات ، دستاوردهای بخش فرهنگ در چین و مقالات مختلف در زمینه ایران شناسی ، زبان و ادبیات فارسی ، اسلام شناسی و ... در چین .
از سال ۱۳۸۴ با راه اندازی سایت پرتال رایزنی مطالب متنوع فرهنگی در آن سایت به علاقمندان عرضه میگردد .
ب ) کتابهای منتشره
- هیجده جلد مجموعه شاهکارهای ادبی ایران شامل شاهنامه ، مثنوی ، دیوان حافظ ، گلستان و بوستان سعدی ، رباعیات خیام و اشعار رودکی .
ـ مجموعه مقالات سومین سمینار ایرانشناسی .
ـ نهج البلاغه بزبان چینی .
ـ زندگینامه سیاسی امام خمینی ( ره )
ـ از شهر دنیا تا دنیای شهر جناب آقای خاتمی
ـ گزیده ادبیات معاصر ایران .
ـ از سوی سرکنسولگری شانگهای
ج ) کتابهایی که با همکاری رایزنی منتشر شده است :
_ فرهنگ ایران – وزارت فرهنگ چین
- ایران کشور اسلامی مدرن و سنتی – موسی وانگ فنگ
- ضرب المثلهای فارسی به چینی و اصطلاحات چینی به فارسی – پروفسور زنگ یان شنگ .
- تاریخ ادبیات فارسی – پروفسور جانگ هونگ نیان
- چهار مقاله عروضی – پروفسور جانگ هونگ نیان
- ترجمه بخشی از کتاب چهل داستان ایرانی
- کمک به چاپ کتاب نغمه تازه ققنوس ( اشعار برگزیده معاصر ایران )
د ) تحقیقات انجام شده
- بررسی پژوهشهای انجام شده در چین پس از اجرای سیاست اصلاحات
- کتابهای ترجمه و تالیف شده در چین پس از اجرای سیاست اصلاحات
- وضعیت کنونی مسلمانان در شهر پکن
- ترجمه مقالات علمی متنوع در مورد مسلمانان چین از نشریات علمی دانشگاهی
ه ) اجرای برنامه های متنوع برای ایرانیان مقیم در مناسبتهای ملی و مذهبی همانند ماه مبارک رمضان ، ایام محرم ، برگزاری مراسم ارتحال حضرت امام خمینی ( ره ) ، دهه فجر ، روز قدس و ......
- برگزاری مسابقات گوناگون مانند : مسابقه قرائت قرآن با همکاریهای انجمن اسلامی چین ، مسابقه مقاله نویسی در دهه فجر انقلاب اسلامی ، مسابقه مقاله نویسی در میلاد النبی ( ص ) با همکاری رادیو برون مرزی بخش چینی .
- تأسیس مراکز ایران شناسی در دانشگاههای مطالعات خارجی شانگهای ، یونن و شیان و امضای یادداشت تفاهم با دانشگاه یونن و شیان .
- امضای یادداشت های تفاهم بین مراکز فرهنگی دو کشور شامل :
- همکاریهای رادیو تلویزیونی .
- خواهر خواندگی بین اصفهان و شیان
- خواهر خواندگی بین مشهد و ارومچی
- قرارداد انتشار تمبر مشترک
- یادداشت تفاهم بین سازمان ملی جوانان ایران و فدراسیون سراسری جوانان چین .
_ یادداشت تفاهم بین سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و آکادمی علوم اجتماعی .
* سید اجل شمس الدین ( ۱۲۱۱ ـ ۱۲۷۹ ) عمر نام داشت و از مسلمانان بخارا واقع در آسیای میانه بود. در اوایل قرن ۱۳ ، هنگام کشگرکشی مغولها به مناطق غرب ،شمس الدین همراه خانواده اش به نیروی مغول تسلیم و سپس همراه آنها وارد چین شد و در لشگرکشی به جاهای مختلف شرکت کرد. در سال ۱۲۲۹ ، او به مقام دا لو هوا چی ( Da lu hua chi ) ۳ ایالت فنگ (Feng )، جینگ ( Jing )و یون نن ( Yun nei )منصوب شد و اداره امور مردمی آن ۳ ایالت را عهده دار گردید. سپس به مقام دالو هوا چی دو ناحیه تای یوان ( Tai Yuan )و پینگ یانگ ( Ping Yang )منصوب شد. پس از مدتی بعلت موفقیت چشمگیر به سمت قاضی ناحیه یان جینگ ارتقاء یافت و برای رشد اقتصادی اجتماعی آن ناحیه کارهای مفیدی انجام داد.
در سال ۱۲۵۱ ، سید اجل به دستور امپراطور وقت دودمان یوان به مقام فرماندار ناحیه یان جینگ و بعلت خدمات سیاسی به مقام سفیر سیار منصوب شد. سید اجل هنگام لشگرکشی خان مغول و امپراطور دودمان یوان به سی چوان ، آمایش نیروی یوان را تامین کرد و وظایف خود را بخوبی انجام داد. او در سال ۱۲۶۱ ، به مقام استاندار مرکزی منصوب شد و امور مهم نظامی و سیاسی را عهده دار شد. در سال ۱۲۶۴ به مقام استاندار شیان سی و سی چوان منصوب شد و در مدت ۳ سال ، درآمد مالی آن دو استان بطور آشکاری افزایش یافت . از این جهت دولت مرکزی ۵۰۰۰ لیانگ ( واحد وزن چین ، هر لیانگ معادل ۰۰۳۱۵/. کیلوگرم) نقره را به او جایزه داد و به کلیه مقامات دو استان شیان سی و سی چوان دستور داد که فرمان سید اجل را اطاعت کنند. از این به بعد سید اجل در جاهای مختلف به فعالیت هایی مانند دایر کردن مدرسه ، ساخت راه و پل و ایجاد پستخانه پرداخت و به مردم خدمت می کرد. از این جهت مردم چانگ ان برای ستایش خدمات سیاسی او بنای یادبود سنگی ساختند.

علی معروفی
منبع :
رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در چین