دلایل سقوط قیمت نفت

پس از رکورد شکنی افزایش قیمت نفت در تیر ماه سال جاری کمتر کسی فکر می‌کرد که قیمت نفت به زیر ۳۵ دلار برسد. این افت قیمت که در تاریخ بی‌سابقه بوده است توجه اکثر کارشناسان اقتصادی خصوصا کارشناسان حوزه اقتصاد انرژی را به‌خود جلب کرده است.
زمانی که قیمت نفت در حدود ۱۴۷ دلار بود اکثر کارشناسان بر این عقیده بودند که قیمت نفت از ۱۰۰ دلار کمتر نخواهد شد تا جایی که قصد بر این بود تا در تنظیم بودجه سال ۱۳۸۸ کشور قیمت نفت بین ۵۵ تا ۶۰ دلار در نظر گرفته شود.
مهمترین دلایلی که مسبب روند نزولی قیمت نفت بوده را می‌توان به شرح ذیل ذکر کرد:
۱) بحران اقتصادی آمریکا
بحران پیش آمده در آمریکا و سرایت آن به کشورهای اروپایی در ظرف مدت کوتاهی می‌تواند یکی از دلایل اصلی کاهش قیمت نفت باشد.آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت دنیا در این کاهش قیمت نقش اصلی را ایفا می‌کند به طوری که کاهش تقاضای نفت از سوی آمریکا مستقیما بر قیمت نفت اثر می‌گذارد. علاوه بر این میزان ذخایر نفت و نیز تولید نفت آمریکا در طول یک ماه اخیر افزایش یافته است. افزایش ذخایر نفت و کاهش واردات نفت آمریکا قطعا بر تداوم سیر نزولی قیمت نفت بی تاثیر نبوده است.
بحران اخیر اقتصادی به‌شدت رشد اقتصادی آمریکا و کشورهای اروپایی را تحت تاثیر قرار داده است. کاهش شدید رشد اقتصادی و بنابراین کاهش سطح تولید از یک سو و ورشکستگی تعدادی از موسسات مالی و بانک‌های آمریکایی و اروپایی و نا اطمینانی‌های به‌وجود آمده در بازارهای غربی از سوی دیگر منجر به کاهش تقاضای نفت به عنوان یکی از نهاده‌های اولیه تولید صنایع گردیده است.
با توجه به اظهارات وزیر خزانه داری آمریکا مبنی بر ادامه بحران اقتصادی تا اواخر سال ۲۰۰۹ میلادی این احتمال که بحران اخیر به دیگر کشورهای بزرگ مصرف‌کننده نفت خام نظیر چین و هند سرایت کند قوت می‌یابد. لذا اگر بحران کنونی گریبان گیر این کشورها شود فشار دیگری بر سیر نزولی قیمت نفت وارد خواهد آمد.
۲) کاهش سفته بازی و معاملات کاغذی
به عقیده برخی از کارشناسان اقتصادی و حتی سیاستمداران افزایش قیمت نفت در اوایل سال جاری تصنعی بوده و ناشی از ساز و کارهای اقتصادی نبوده است. به عقیده این کارشناسان افزایش معاملات کاغذی در سال گذشته و اوایل سال جاری یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش تصنعی قیمت نفت بوده است، لذا کاهش سفته بازی در بازار نفت به همان راحتی که قیمت نفت را افزایش داد منجر به کاهش قیمت آن شد.البته این گمان وجود دارد که افزایش گسترده سفته بازی‌ها و معاملات کاغذی و سپس کاهش یک‌باره آنها در بازار از سوی برخی کشورهای بانفوذ و صاحب قدرت در بازارهای نفتی صورت گرفته باشد. اما این احتمال نیز می‌رود که بحران اقتصادی اخیر و نااطمینانی‌های گسترده به‌وجود آمده در بازارها مسبب کاهش سفته بازی و معاملات کاغذی در بازار نفت بوده باشد.
۳) افزایش ارزش دلار
افزایش ارزش دلار در ماه‌های اخیر نیز یکی دیگر از عوامل موثر بر کاهش قیمت نفت بوده است. قیمت دلار که از ابتدای سال ۲۰۰۸ تا ماه جولای ۲۰۰۸ روند نزولی را در پیش گرفته بود به یک‌باره افزایش یافت. وجود یک همبستگی منفی میان قیمت دلار و بهای نفت مبین این مطلب است که افزایش ارزش دلار با کاهش قیمت نفت همراه خواهد بود. شایان ذکر است که افزایش قیمت نفت تا جولای ۲۰۰۸ در هیچ مقطعی ناشی از کمبود عرضه نفت خام نبوده است و عواملی غیر از عرضه و تقاضا از جمله کاهش ارزش دلار در رابطه با سایر ارزها مسبب افزایش قیمت نفت بوده است. لذا روند افزایشی ارزش دلار از ماه جولای به بعد به کمک دیگر عوامل موثر بر کاهش قیمت نفت آمد تا فشار دیگری بر کاهش بهای نفت وارد شود.
۴) افزایش عرضه نفت خام اوپک
اوپک به‌عنوان موثرترین تشکیلات و کارتل نفتی در دنیا همواره تاثیرگذاری بالایی بر روی قیمت نفت داشته است. اما کاهش‌های مداوم در تولید نفت خام اوپک در چند ماه اخیر برای تثبیت قیمت نفت و از سوی دیگر ادامه روند نزولی قیمت نفت تا حدودی این تاثیر گذاری را خدشه دار کرده است. پس از آنکه بهای نفت خام از ۱۰۰ دلار فراتر رفت اوپک تصمیم به افزایش تولید خود گرفت لذا تا حدی شتاب افزایش قیمت نفت گرفته شد و قیمت نفت تثبیت شد.
گرچه در ماه‌های اخیر کشورهای عضو اوپک تولیدات نفتی خود را کاهش داده اند ولی با توجه به حجم سرمایه گذاری‌های در حال انجام و نیز پیش بینی سرمایه گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری در تشکیلات نفتی کشورهای عضو اوپک تا سال ۲۰۱۲ و به تبع آن افزایش عرضه نفت خام به نظر می‌رسد روند کاهشی بهای نفت همچنان ادامه یابد. ولی از این مساله نیز نباید غافل شد که سقوط بهای نفت باعث شده است تا بسیاری از طرح‌های سرمایه‌گذاری نفتی در اکثر کشورها توجیه اقتصادی نداشته باشد و پروژه‌های نفتی یا به تعویق افتد یا انجام نگردد.
اگر عوامل ذکر شده را مهم‌ترین دلایل کاهش قیمت نفت تلقی کنیم می‌توان دلایل درجه دومی‌نیز ارائه کرد که در کاهش قیمت نفت در ماه‌های اخیر بی‌تاثیر نبوده‌اند:
- توفان گوستاو که پس از در نوردیدن منطقه کارائیب به حرکت خود به سمت سواحل نیواورلئان آمریکا حرکت می‌کرد کرد باعث تعطیلی کوتاه مدت تاسیسات نفتی در خلیج مکزیک و سواحل آمریکا شد. اما با فروکش کردن توفان و کاهش نگرانی‌ها در مورد خسارات توفان در خلیج مکزیک قیمت نفت خام که تثبیت شده بود دوباره کاهش یافت.
- تلاش برای استفاده از انرژی‌های جایگزین و مقررات اتحادیه اروپا و آمریکا برای کاهش اتکا به سوخت‌های فسیلی به منظور جلوگیری از گرم تر شدن کره زمین و کاهش مخاطرات زیست محیطی باعث شده است تا نگرانی‌ها از اینکه روزی نفت تمام شود و با کمبود عرضه نفت روبه‌رو شویم کاهش یابد.
- کاهش تنش‌های بین‌المللی نیز در کاهش قیمت نفت بی تاثیر نبوده است. به عنوان مثال اعلام سازمان جاسوسی آمریکا بر نبود شواهدی دال بر فعالیت‌های هسته ای غیر صلح آمیز در ایران و کاهش تنش‌های موجود بر سر پرونده هسته‌ای ایران سبب شد تا آرامش نسبی مجددا به بازار برگردد. همچنین پایان یافتن جنگ در منطقه اوستیای جنوبی و قفقاز و کاهش تنش میان روسیه و گرجستان عامل دیگری در جهت ثبات بازار بود.
در کل با توجه به موارد ذکر شده می‌توان نتیجه گرفت که کاهش قیمت نفت در آینده از افزایش قیمت آن محتمل تر باشد. ولی توجه به یک نکته ضروری است، در معادلات رگرسیون اقتصاد سنجی همواره یک جزء پسماند وجود دارد که شامل عوامل پیش بینی نشده و غیر منتظره است. لذا نمی‌توان به طور قطع کاهش یا افزایش قیمت نفت را پیش‌بینی کرد. در جزء پسماند معادله رگرسیون تقاضا یا عرضه نفت می‌تواند عواملی همچون جنگ، خشکسالی، اتخاذ سیاست‌های پیش‌بینی نشده و... وجود داشته باشد که هر کدام از آنها می‌تواند به تنهایی شرایط را طور دیگری و بر خلاف پیش‌بینی‌ها رقم بزند.

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد