بازار نفت و پدیده ظرفیت اضافی تولید

امسال بازار نفت شاهد شگفتی های فراوانی بود: از شکستن رکورد نوسان بهای نفت در یک روز تا افزایش بهای نفت به رقم بی سابقه ۱۴۷ دلار هر بشکه و سپس کاهش آن به میزان یک صد دلار طی تنها چند ماه.
اما هفته گذشته که اعضای اوپک گردهم آمدند تا در مورد ایجاد ثبات در بازار نفت تصمیمات جدیدی بگیرند، رکوردهای جدید دیگری نیز به جا گذاشته شد: نخست این که کاهش تولید به میزان ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز در طول تاریخ حیات اوپک بی سابقه بود و دوم این که کاهش بهای نفت به کمتر از ۳۴ دلار هر بشکه به دنبال تصمیم اوپک غیر منتظره.
اکنون به نظر می رسد ثبات بازار با وجود تلاش های اوپک به هدفی رویایی تبدیل شده است که دستیابی به آن راحتی ممکن نیست.
درست در همان روزی که اوپک در الجزایر در مورد کاهش تولید تصمیم می گرفت، در پایانه نفتی کاشینگ در اوکلاهمای آمریکا - جایی که نفت مبادله شده در بازار بورس نیویورک به مشتریان تحویل می شود – ذخایر از نفت انباشته شده بود و به دلیل نبود ظرفیت اضافی برای انبار نفت، نفتکش های فراوانی خود به منبع ذخیره شناور نفت تبدیل شدند.
نکته دیگری که همزمان با برگزاری نشست اوپک حائز اهمیت بود این که اداره اطلاعات انرژی آمریکا، که هر چهارشنبه میزان ذخایر نفت خام و فرآورده های این کشور را اعلام می کند، گزارش داد که میزان ذخایر نفت تجاری این کشور به ۳۲۱ میلیون بشکه رسیده است که در هفت ماه گذشته بی سابقه است.
به این ترتیب، در روزی که اوپک تصمیم گرفت تولید خود را دو میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهد، معامله گران بازار بورس نیویورک نفت فراوانی را که در ذخایر انباشته شده بود، ملاک قرار می دادند تا تصمیم اوپک به کاهش تولید را.
در واقع افزایش ذخایر در شرایط رکود و کاهش تقاضای نفت، به چنان وزنه نیرومندی تبدیل شده است که اقدام تقریبا همزمان آمریکا در زمینه کاهش نرخ سود نیز نتوانست بر قیمت های نفت تاثیر بگذارد. این در حالی است که در تابستان گذشته کاهش نرخ های سود توسط بانک مرکزی آمریکا پیوسته سرمایه گذاران و سفته بازان را تشویق می کرد تا سرمایه ها را وارد بازار کالا کنند و این خود از علل اصلی افزایش بهای نفت در تابستان گذشته بود.
اکنون بازار نفت در فضایی تنفس می کند که اخبار مربوط به گسترش رکود پیوسته آن را متاثر می کند. در حالی که تا چند ماه پیش این تصور وجود داشت که اقتصاد چین با اتکا بر پویایی های داخلی به رشد خود ادامه خواهد داد و در کنار رشد تقاضا در هند و شماری از کشورهای خاورمیانه کاهش تقاضای نفت توسط کشورهای مصرف کننده صنعتی را تا اندازه ای جبران خواهد کرد؛ اما اکنون دیگر تردیدی نیست که چین نیز کاهش رشد اقتصادی را تجربه می کند.
اما آنچه که اکنون سوال برانگیز می نماید این است که آیا در شرایط رکود اقتصادی و اشباع بازار، کاهش عرضه توسط اوپک و دیگر تولید کنندگان لزوما افزایش قیمت ها را به دنبال می آورد؟
درست است که بدون کاهش تولید اوپک، مازاد عرضه در بازار قیمت های نفت را کاهش می دهد و از این رو می توان با خارج کردن مازاد عرضه به ثبات بازار کمک کرد، اما روی دیگر سکه این است که تولید کنندگان نفت با خروج نفت اضافی از بازار مازاد ظرفیت تولیدی را ایجاد می کنند که به نفع مصرف کنندگان نیز است.
اگر بپذیریم که بازار نفت به دلیل رکود با کاهش تقاضای نفت روبه روست و نیز اگر بپذیریم که میزان کاهش تولید اوپک از یک سو متناسب با کاهش تقاضای نفت نیست و از سوی دیگر کشورهای عضو اوپک - همچون آبان ماه - تنها حدود پنجاه در صد به کاهش سهمیه های تولید پایبندند، نتیجه این خواهد بود که کاهش تولید اوپک از طریق ایجاد ظرفیت اضافی به جای ایجاد ثبات در بازار می تواند به کاهش قیمت ها بینجامد. به عبارتی اوپک با هر بار کاهش تولید، ظرفیت مازادی را ایجاد می کند که برای مصرف کنندگان آسودگی خیال به دنبال می آورد.
به این ترتیب در همان حال که اوپک بیش از ۴ میلیون بشکه نفت در روز از بازار خارج می کند، از نظر مصرف کنندگان همین میزان نفت برای نیاز آینده آنان ذخیره می شود. حال اگر این میزان نفت را به ذخایر انباشته شده در کشورهای مصرف کننده، مازاد ظرفیتی که روسیه و جمهوری آذربایجان و دیگر تولید کنندگان اوپک ایجاد می کنند، و نیز پروژه هایی که حتی با تاخیر وارد مدار تولید خواهند شد- مانند پروژه های افزایش ظرفیت تولید عربستان - بیافزاییم، این بدان معناست که تولید کنندگان ظرفیت مازادی ایجاد کرده اند که از مرز حدود شش میلیون بشکه در روز فراتر می رود.
به این ترتیب درست است که اوپک با خارج کردن مازاد عرضه از بازار به ایجاد تعادل نسبی میان عرضه و تقاضا و ثبات قیمت ها کمک می کند، اما در شرایطی که میزان ذخایر در کشورهای مصرف کننده افزایش یافته و اقتصاد جهانی در رکود به سرمی برد، تولید کنندگان نفت با خروج نفت از بازار ظرفیت مازاد تولید را افزایش می دهند.
ظرفیت اضافی تولید به عنوان یک عامل روانی می تواند حساسیت بازار را نسبت به کمبود عرضه از میان ببرد و در روند افزایش قیمت ها اخلال کند.

حشمت الله رضوی

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا