جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا
بررسی جایگاه نظام خانواده در جمهوری ازبکستان
به تحقیق خانواده نخستین و موثرترین محیط تربیتی انسان است. خانواده هستهی اصلی جامعه بوده و حالات، روحیات، فکر و فرهنگ آدمی را شکل می دهد. خانواده با کودک از هنگام تولد تا سالیانی چند تقریبا در تماس انحصاری است. لوح ضمیر آدمی در دوران کودکی همچون آیینهی شفافی است که هرگونه نقش نیک و بد را در خود منعکس میکند. از این جهت مهمترین وظیفهی اجتماعی خانواده، تربیت فرزندان، تنظیم روابط صحیح و سالم با اعضای خانواده وایجاد نظم و آرامش در زندگی آنان است.
مفهوم خانواده در ازبکستان بسیار عمیق و ریشهدار است. با این حال نمیتوان مطمئن بود که سنتهای اجتماعی کهن در بین مردم ازبک به صورت بکر باقی مانده است. از این جهت این مقاله درصدد است وضعیت و جایگاه خانوادهی ازبک پس از استقلال تا کنون را معین سازد و براساس دادههای آماری و تحقیقات پیمایشی و مطالعات میدانی روشنگری کند.
● مقدمه
رشد و توسعهی فرهنگی، بهداشت روانی و سلامت اخلاقی و نیز ثبات و قوام هویت اجتماعی افراد جامعه تا حد زیادی به سعادت و ثبات خانواده بستگی دارد. زیرا خانواده به عنوان اولین و پایدارترین نهاد اجتماعی، عمیق ترین و ماندگارترین آثار را در شکل گیری هویت فرهنگی و شخصی انسان بر جای می گذارد. از رسول گرامی اسلام (ص) نقل شده است که «شقاوت و سعادت انسان ها از متن و بطن مادرانشان پایه ریزی می شود.» جامعه شناسان و جرم شناسان نیز بخش مهمی از انحراف ها و ناهنجاری های اجتماعی را محصول و زاییدهی ناسلامتی و سامان نایافتگی نهاد خانواده میدانند.
در جمهوی ازبکستان که بیش از ۹۰ درصد مردم مسلمان هستند خانواده از سنتهای دیرینه برخوردار است و همین امر در استحکام و استواری جامعهی ازبک تاثیر زیادی دارد و در مقابل تهدیدها و آسیب های اجتماعی در گذشته ایستا و مقاوم بوده است به گونه ای که اندیشهی ایدئولوژی هفتاد سالهی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی سابق نتوانست نهاد خانواده را در ازبکستان در خودهضم کند. پس از استقلال کشور در سال ۱۹۹۱ تاکنون سیاست دولت در حفظ ارزش های معنوی خانواده و وضع قوانین و تاسیس نهادهای حمایتی از آن چشمگیر است.
در نهم دسامبر سال ۱۹۹۹ طبق فرمان رییس جمهور برای تکمیل سیستم حمایت از منافع معنوی، اقتصادی و اجتماعی و حقوقی زنان و بررسی نقش زن در دولت، خانواده و نظام اجتماعی به مناسبت اعلام سال ۱۹۹۹ به عنوان «سال زنان» کمیتهی ویژهای در جمهوری تشکیل گردید. در فرمان مذکور، مسائل زیردردستور بررسی قرار گرفت:[۱]
ـ منافع زنان، حفاظت از جایگاه مادران و کودکان، برپا نمودن دموکراسی اجتماعی، تکمیل پایههای حقوقی در ارتباط با زنان
ـ تقویت بهداشت و سلامتی کودکان و مادران، ورزش و تربیت بدنی آنها، بالا بردن سطح فرهنگ و آموزش آنان
ـ افزایش و ارتقای جایگاه زنان برای ایجاد محیطی مساعد در خانواده و نیز فراغت لازم برای پرورش اطفال
ـ تضمین شرکت زنان در رشد فعالیتهای تجاری و اقتصادی و نیز مشارکت آنان در فرایند اصلاحات اقتصادی و گسترش امکانات زنان برای تربیت فرزندان که بسیاری از این تدابیر تا کنون اجرا شده و یا در حال اجرا ست.
ـ کوتاه کردن زمان کار زنایی که در مؤسسههای دولتی کار میکنند و فرزند زیر سه سال دارند و یا دریافت کامل حقوق بازنشستگی با ده سال سابقهی خدمت در مشاغل پزشکی ، دارو سازی ، دانشیاری آموزشگاه شبانه روزی و کتابداری و ...
طبق فرمان هیأت وزیران جمهوری ازبکستان، در هفدهم مارس سال ۱۹۹۹ در بارهی مالیات بر درآمد زنانی که مشاغل بسیار سخت و زیانبار دارند و برای حمایت از منافع این دسته از زنان، مقرر گردید توجهات ویژه و مثبتی در نظر گرفته شود. بدین منظور ۷۲ میلیارد صوم از بودجهی دولتی به این امر اختصاص یافت.[۲] از این مبلغ، ۴۰ میلیارد صوم به خانوادههای عیالمند و کم درآمدپرداخت گردید. ۳ میلیارد صوم برای خرید لباس برای خانوادههای کم درآمد و نیز لوازم و کتب درسی برای فرزندانشان اختصاص داده شد. ۷ میلیارد صوم نیز برای تأسیسات بهداری و خرید تجهیزات لازم پزشکی جهت حراست از تندرستی و سلامتی مادران و کودکان مصرف گردید. برای بهبود بخشیدن به وضع زندگی و شغل بیش از ۳۵۰۰۰۰ زن و افزایش درآمد زنانی که فرزندخردسال دارند و در حال بازنشستگی هستند، نیز مبالغ زیادی اختصاص یافت.[۳]
استقلال ازبکستان امکان حمایت از منافع اقتصادی و اجتماعی زنان، پرورش اطفال سالم، تأمین رفاه خانواده و حفاظت اجتماعی از مادران را گسترش و افزایش داد. اعتراف به نقش زنان در نوسازی اجتماعی و سیاسی و اداری از سوی مسؤولان جمهوری، دلیل روشنی بر اعتماد به نفس و توانایی زنان است.
اعلام سال ۱۹۹۹ به عنوان سال خانواده حادثهی مهمیبود که به تصویب و اجرای قوانینی در راستای حمایت از حقوق زنان منجر شد. مخصوصاً طبق مصوبهی شماره ۵۴ هیأت وزیران که موجب شد مرکز علمیو عملی «خانواده» تأسیس گردد.
امروز برای استحکام بنای استقلال ازبکستـان و تأمین دوام جـاودانی آن و نیزماندگاری سنتهای اجدادی، نقش زنان بسیار مهم و بارز میباشد مخصوصاً که ۵۱ درصد ساکنان ازبکستان را زنان تشکیل میدهند. زنان ازبک ۴۹% در بخش کشاورزی و ۷۳% دربخش بهداشتی و پزشکی و ۵۹% در سیستم آموزشی شاغل به کار هستند.
در جمهوری ازبکستان، تقریباً ۴ میلیون خانواده زندگی میکنند که ۵۹% از آنها بیش از پنج فرزند را تربیت و سرپرستی میکنند.
زنان جمهوری در سطوح عالی قدرت سیاسی نماینده دارند. معاون نخست وزیر و یکی از معاونان وزرا و رییس حفاظت از کار و امور اجتماعی و نماینده حقوق بشر زن اند. در مجلس عالی ازبکستان نیز ۲۱ نفر زن نمایندگی میکنند. همچنین در جمهوری ازبکستان، تشکیلات دولتی و غیر دولتی برای بررسی مسائل خانوادگی و حمایت اجتماعی از زنان و مادران و کودکان فعالیت میکنند. به ویژه مرکز علمیو عملی «خانواده» در راستای رشد معنوی خانواده و روحیه بخشیدن به افراد آن برای ادامهی یک زندگی سالم از اهمیت و جایگاه معتبری برخوردار است.
بعد از استقلال، تشکیلات غیر دولتی زیادی در راستای حقوق زنان به وجود آمد. فعالیت زنان در نوسازی دولت و جامعه را حکومت قدر میداند و ارزش مینهـد. زنانـی که در سالهای بعد از استقلال در رشتههای گوناگون کار کردند و به پیشرفت جامعه کمک نمودند به عناوین مختلف مورد تقدیر و تشویق قرار میگیرند.
نشان «زلفیه» که به مناسبت سال زنان طراحی شده است هر سال در آستانهی روز زن به دختران ازبک که در ادبیات، علم و فرهنگ به موفقیت دست یافته باشند اعطامیگردد و تحت پوشش خبری و مطبوعاتی نیز قرار میگیرد.درسال گذشته به مناسبت یکصدمین سال تولد شاعرنامی ایران پروین اعتصامی ونودسالگی خانم زلفیه شاعرمحبوب ازبکستان همایش مشترکی با عنوان "جایگاه شاعران زن درایران وازبکستان " ازسوی رایزنی فرهنگی ،دانشگاه شرق شناسی وکمیتهی امور زنان تاشکندبرگزار شد وازمقام علمی این دو شاعر پرآوازه ومردمی تجلیل به عمل آمد.
فعالیت زنهایی که در رشتههای گوناگون کار میکنند، در مجلات و روزنامههایی مثل «بیکه جان»، «عیال قلبی»، «سعادت» و «صنم» منعکس میگردد ضمن آنکه برنامههای تلویزیونی «بیگ لایم»، «عزیزم» و «میزان» هم دربارهی زنان پخش میشود.
● فعالیت زنان ازبکستان در عرصهی سیاست ، فرهنگ، صنعت و ورزش
معمولاًافراد متخصص و صاحب نظر ردیف دوم بیشتر رشتهی علمیو هنری در ازبکستان، زن هستنـد. ۳۷% شخصیتهای علمـی از جملـه ۱۱% پزشکان و کاندیداهای علـوم از زنـان اند. همچنین دو زن عضو حقیقی فرهنگستان علوم و نه زن دیگر عضو علی البدل فرهنگستان هستند.[۴] همینطور از ۶۰۰ نفر عضو حزب دموکراسی مردم ازبکستان، ۱۹۰ نفر زن هستند.
زنان دانشمندای که در سرزمین ازبکستان، زندگی کرده و مشغول علم و تألیف آثار علمیمیباشند ولی به ملل دیگری منسوب اند کم نیستند. آنان به این خاک، مهر میورزند و وطن را مقدس میدانند و امروز در مسیر بنیاد نهادن آیندهی روشن ازبکستان تلاش میکنند.
دکتر «گالینا پوگچنکوا» آکادمیسین فرهنگستان علوم ازبکستان و دانشمند کم نظیر خاور میانه و آسیای مرکزی است. او رسالههای علمیزیادی تألیف نمود که در بعضی کشورهای جهان به چاپ رسیده است. وی، زنی عالم و با استعداد است که با کارهای علمیخود راجع به تاریخ و فرهنگ آسیا به جهان علم، خدمات زیادی کرده است.
کنفرانس علمیکه در سال ۱۹۵۹ در انستیتوی صنعت ازطرف خانم گالینا پوگچنکوا برگزار گردید، از بهترین کارهای در این زمینه به حساب میآید. خانم گالینا طی مأموریتی علمیکاوشها و فعالیتهایش را از حفاری خرابههای آثار باستانی «خالچیان» که مربوط به دورهی کوشان است آغاز نموده است.
دورهی مذکور در تاریخ مردم آسیا از اهمیت فراوانی برخوردار است. هنگام تحقیق و کاوش و بررسی آثار باستانی دورهی کوشان مانند «خالچیان»، «کمپیر تپه»، «دلورزین تپه» و «ایری تام» جواهرات کمیاب و نادر فرهنگ باستانی مردم آسیای مرکزی یافته شد.در تحقیقات علمی، دانشمند مذکور دربارهی فرهنگ و «نظریهی حوادث تاریخی ـ فرهنگی» که در رشد علم فرهنگ شناسی در دنیاجایگاه ارزشمندی دارد مطالعات گستردهای نمود. در این باره، مخصوصاً به رسالههای «فرهنگ ترکمنستان»، «فرهنگ افغانستان»، «فرهنگ باختر در دورهی کوشان»، «رسالههایی در بارهی تاریخ فرهنگ آسیای میانه» با همکاری دمپل، «باختر شمالی (تخارستان)»، «رسالههای تاریخی و فرهنگی، با همکاری ژتولدزه» و «فرهنگ ازبکستان از قدیم تا اواسط قرن ۱۲ میلادی» ـ که به دریافت جایزهی دولتی «حمزه» نایل شدهاند، باید اشاره نمود.
وی هنگامیکه در دارالفنون آسیای مرکزی کار میکرد کرسیها و کلاسهای «تاریخ فرهنگ شرق» و «فرهنگ و هنر ایران و افغانستان» را افتتاح کرد و برای دانشجویان دانشکدهی تاریخ و خاورشناسی تدریس نمود. بسیاری از رسالههای فوق لیسانس را سرپرستی و راهنمایی کرد و تحت مدیریت و نظارت او چنددانشجوی مقطع دکتری مطرح و معروف شدند.
خانـم گالینـا نزد دانشمنـدان خارجی نیز احترام خاصی دارد. وی وضعیت علم و تواناییهای علمی ازبکستان را در انجمنهای علمیای که در شهرهای بوداپست، مسکو، دمشق، سنت پترزبورگ، دهلی، کابل، آکسفورد، توکیو و تهران برگزار شد به دنیا معرفی کرد و در موزهی رم، کالج دو فرانس و ساربان در بارهی تاریخ صنعت (فرهنگ و هنر) ازبکستان سخنرانی کرد.
اعطای عنوان «کنوریس کاوزه» از سوی دانشگاه استراسبورگ فرانسه و عضویت وی در چند سازمان علمیی جهانی جایگاه این دانشمند را به نحو شایستهای نشان میدهد. از دیگر چهرههای مطرح ازبکستان ،شاعر مردمی «آیدین حاجی آوا» متولد سال ۱۹۴۲ فارغ التحصیل رشتهی زبانشناسی دانشگاه دولتی تاشکند است .وی دارای سرودهها و اشعار زیادی است که در روزنامههای این کشور منتشر گردیده است.
در سال ۱۹۷۱ اولین کتاب او به نام «شبنم» منتشر شد و بعد از آن کتابهای «سرودی که مادرم دوست دارد»، «گل آرزو»، «منازل»، «طراوت»، «نوا»، «مادر»، «ستارههای اعتماد»، «چشمهها را جستجو میکنم» و «پناه من» انتشار یافت. وی در بین جوانها با مجموعهی اشعار خود باموضوعات وطن، جوانی و محبت و صداقت معروف شده است و با داستانهایی که در بارهی عواطف و احساسات زنان نوشته است، علاقمندان زیادی پیدا کرد. وی به عنوان خبرنگار هم در بین مردم از محبوبیت زیادی برخوردار بوده است.
شاعر مردمی ازبکستان، «حلیمه خدایبردی آوا» متولد سال ۱۹۴۷وفارغ التحصیل رشتهی ژورنالیستی دانشگاه دولتی تاشکند است. کتابهای این شاعر از قبیل «اولین محبت»، «سیبهای سفید»، «کوهها، تکیه گاه من»، «چمن»، «برف گرم»، «اعتقاد»، «عزم راسخ»، «صداقت»، «گفتار تمرین» و «انتخاب» سا لهاست که به چاپ رسیده است.
اشعار «حلیمه خدایبردی آوا» در نظم قرن بیستم ازبکستان از جایگاه خاصی برخوردار است. خوشبختی و سعادت و احساس و عواطف زن را در آیینهی ذوق زیبای او، میتوان دید. او سالهای زیادی مدیر مجلهی «شرق یولدوزی» و مجلهی «سعادت» بوده است و مدتی هم سردبیر مجلهی «بچهها گل هستند» بود.
وی در سال ۱۹۹۲ طبق فرمان رییس جمهور زبکستان، عنوان شاعر مردمی ازبکستان را دریافت نمودواز سال ۱۹۹۴تاکنون سردبیر مجلهی «سعادت» است. اکنون همراه با این مجله، نشریهای نیز ویژهی زنان تحت عنوان «گل چهرهها» منتشر میکند و اشعار اودر ممالک دیگر به زبانهای فرانسوی، انگلیسی، بلغاری، آلمانی و اردو چاپ شده است.
از دیگر چهرههای شایستهی فرهنگ، شاعر و نویسندهی توانا «تورسونای صادق آوا» متولد سال۱۹۴۴ و مؤلف بیش از هفده کتاب نظم و نثر میباشد.[۵] وی هم اکنون ریاست سازمان «زنان روشنفکر جمهوری ازبکستان» را بر عهده دارد. آثار شاعرانهی تورسونای صادق آوامانند «نوا»، «فصل گل»، «اقبال»، «گریه» و «جستجو» و مجموعههای منثور او مثل «مهر خواهد ماند» (۱۹۹۷)، "حضرت زن"(۱۹۹۸)، «پسرم به تو میگویم» (۲۰۰۲) مورد علاقهی خوانندگان قرار گرفته است. مخصوصاً کتاب «حضرت زن» او که دربارهی فعالیت زنان در زندگی اجتماعی است، سخت مورد توجه قرار گرفته است. او در اشعارش، مناظر زیبای طبیعت، مهر و وفا و صداقت را به زیبایی توصیف کرده است.[۶]
«لاله عبدالله آوا» متولد سال ۱۹۱۸ از نقاشان برجستهی ازبکستان است که درپیشرفت تئاتر ازبک نقش مهمی ایفا نموده و استاد بسیاری از چهرههای معروف و هنرمند ازبکستان می یاشد. هنرپیشهی مردمی ازبکستان، «دلبر عبدالرحمن آوا» متولد سال ۱۹۳۶ فارغ التحصیل کنسرواتوری (کالج موسیقی) دولتی تاشکنداست وی مدت ۳۰ سال است که رهبر ارکستر می باشد. آنچه گذشت تنها نمونههایی از موفقیت زنان در ازبکستان است ، بدیهی است معرفی کامل وهمه جانبهی سیمای زن ازبک به بررسی بیشتر و پژوهش گسترده تردارد.
● مناسبات خانواده و نکاح در جمهوری ازبکستان
نکاح رسمی و شرعی، جایگاه آندو در تنظیم روابط خانواده
بنابه مصوبهی پارلمان جمهوری ازبکستان مورخ ۲۹ آگوست ۱۹۹۷ «برنامهی ملی توسعه فرهنگ حقوقی جامعه» اتخاذ و در آن ارتقای دانش حقوقی مردم، به ویژه نسل جوان به عنوان یکی از جنبههای اصلی دولت شناخته شد. در سند مذبور تأکید میشود که ارتقای دانش حقوقی باید به طور مداوم صورت پذیرد و آنرا در درجهی اول از خانوادهها شروع کرد.
انسان چه در اوان کودکی و نوجوانی و چه در مراحل میان سالی و سالخوردگی برای زندگی پرعاطفه نیاز به خانواده دارد. انسان اگر در کودکی از تربیت و پرورش محیط سالم خانواده برخوردار نباشد آن نیازمندی وکمبود در طول عمر در روحیهی او آثار منفی خواهد گذاشت.اشخاص مزبور در طول زندگی تشنه به مهر و محبت، لطف و مرحمت و خانوادهی مملو از عافیت و سعادت خواهند ماند. این عطش را هیچ چیزی دیگر نمیتواند رفع کند.
اهمیت خانواده چه برای اعضای آن و چه برای جامعهیکسان است چون هر خانواده بخش ناگسستنی جامعه بوده و اعضای هر جامعهای توسط خانوادهها تربیت و پرورش می یابد یعنی اخلاق و آداب شخصی، رسوم و عادات ملت، پیدایش لیاقت افراد به امور اجتماعی در درجه اول در خانواده شکل میگیرد. همچنین پایداری آن خصایل نیز بستگی به خانواده داشته واز طریق زندگی خانوادگی نسل به نسل منتقل میشود. چگونگی میزان رشد جامعه بیشتر بستگی به خانواده دارد. همبستگی و حسن روابط بین اعضا خانواده منجر به پایداری جامعه نیز میشود. به اختصار میشود گفت که مثبت یا منفی بودن وضع خانوادهها بر جامعه تأثیر میگذارد.
بنابه مصوبهی شماره ۵۴ هیئت وزیران ازبکستان مورخ ۲ فوریه ۱۹۹۸، مرکز علمی عملی جمهوری ازبکستان تحت عنوان «عایله» یعنی «خانواده» دایر شد. در مرکز مزبور اقدامات مربوط به حفظ سنن کهن سرشار از محتویات غنی ملی خانواده، تطبیق آن با ارزش های مشترک بشری، تحکیم خانوادههابا عمق بخشی مقام مقدس خانواده و نکاح در ذهن نسل جوان، تحقیق و مطالعهی علمی مسایل ارتقای دانش حقوقی اعضای خانواده و کمک رسانی عملی در آن مسایل به شهروندان و اتباع کشور اتخاذ گردید.
در مصوبهی مذکور به عنوان جنبههای اصلی فعالیت مرکز علمی- عملی «خانواده» مطالب زیر تعیین شد:
ـ مطالعهی ریشههای سنن غنی و ارزشهای پر محتوای ملی و میراث نیاکان مربوط به خانواده و جامعه، خانواده و محله و عمومیت دادن آن
ـ ارتقای ارزشهای مشترک وبنیادین بشری در جریان تربیت ملی خانوادگی و تطبیق آن با زندگی خانوادهها
ـ تهیه پیشنهادها و توصیهها برای بررسی حالت تربیت پذیری روانی، اجتماعی- روانی خانواده و اتحاذ برنامه تشدید و افزایش فعالیت مربوطه در آن جنبهها
ـ بررسی علمی وضع اجتماعی- اقتصادی و ویژگیهای جمعییت شناسی خانواده
ـ جمعآوری و متمرکز سازی اطلاعات وآمارو ارقام انعکاس دهندهی موقعیت اجتماعی- اقتصادی خانواده، زن و کودک (اولاد)
ـ تحقیق علمی- عملی مبانی صحت جسمانی- بیولوژیکی اعضای خانواده و برنامهریزی تنظیم خانواده و تهیه توصیههای تعلیم عملی و کاربست آن در زندگی
ـ سازمان دهی دورههای تربیتی- آموزشی مخصوص وابسته به مراکز مراقبت از سلامتی مردم و دفترهای نکاح رسمی با هدف بهبود جریان آمادگی جوانان به زندگی همسرداری
ـ انجام فعالیت علمی- عملی در راستای ارتقای کیفیت جریان سوادآموزی حقوقی خانواده و تحکیم آن دانش
ـ تهیه توصیههای آموزشی- سبک تعلیمی در رابطه با تکمیل فعالیت و افزایش مسئولیت والدین ناشی از حمایت از حقوق و منابع قانونی کودک در خانواده
ـ پیگیری و انتخاب و تهیه روش و شیوهی مقبول و پرثمر تربیت نسل جوان به سطح رشد عالی و کامل در خانواده از طریق مرتفع سازی فضایل معنوی، فرهنگی و معرفتی هرچه بیشتر در ذهن نسل جوان
ـتهیه دستورالعملهای سبک تعلیمی و رسایل علمی عامهفهم مربوط به مسایل خانواده و جامعه و راههای حل و فصل آن مشکلات
در مرکز «خانواده» در حال حاضر ۵ بخش فعالیت دارد:
ـ خانواده و حقوق
ـ معنویت خانواده
ـ جمعییت شناسی و پایهی اقتصادی خانواده
ـ حالت روانی خانوده (روانشناسی)
ـ وضع طبی (صحی)- بیولوژیکی خانواده
بخشهای فوقالذکر بررسی مسایل جنبههای مربوطه، محلهای انجام و گزارش ناشی از تحلیل و تجزیهی و تعیین راه حل و فصل مسایل مزبور را عهدهدار و مراتب را به مقامات و مسئولین ارایه میکنند. مرکز «خانواده» در استانها نیز شعبههای خود را دارا و امکان دسترسی به خانوادههای دوردست روستاها و آشنایی نزدیک با زندگی روزمره و مسایل آن خانواده را فراهم آورده است. بحث ارتقای زندگی معنوی خانواده، افزایش دانش حقوقی و طبی خانواده، یاری در حل و فصل مسایل جمعییت شناختی و اجتماعی- اقتصادی خانواده، همچنین آگاه کردن مردم با وضع روانی خانواده تحت نفوذ دانش مربوط از وظایف عمده مرکز علمی- عملی مرکز «خانواده» میباشد.
براهل فرهنگ پوشیده نیست که در قوانین حقوقی اسلام روابط زناشویی و همچنین وظایف و تعهدات والدین در برابر فرزندان و فرزند در قبال والدین وموضوع نظافت وپاکیزگی جایگاه مهمی دارد. خوشبختانه بنیان خانواده درازبکستان براساس تعلیمات اسلام بوده واعضای آن احترام یکدیگر را پاس می دارند حتی سایروابستگان مانند عمو ، عمه، پدر شوهربا حمایت وکمک فکری ومادی خود بر شیرینی واستحکام زندگی زوج های جوان می افزایند.به همین جهت ودرهمین راستا دولت در جریان احداث جامعه دمکراسی ازبکستان فرهنگ حقوقی یا به عبارتی دانش حقوقی جامعه را گسترش می دهد واز والدین، مؤسسات تربیتی و پرورشی از قبیل کودکستانها، مدارس، مقامات اجتماعی و دولتی می خواهدبا جدیت وارداین عرصهی مهم شوند و متعهدبه قانون اساسی وسایرقوانین موضوعه که به منظورسلامت جامعه وضع گردیده است، باشند.
بعد از استقلال ازبکستان نقش دین اسلام که بخش ساختاری فرهنگ معنوی ملت و دولت میباشد در تحکیم روحیه و اخلاق جامعه چشمگیر است.به همین منظور در سال ۱۹۹۱ از سوی دولت قانونی به نام "آزادی عقیده و سازمان های دینی "وضع گردید که به موجب آن در ازبکستان دین از سیاست جدا است و اتباع آن صرف نطر از اعتقادشان در برابر قانون مساوی هستند و نیز هیچ یک از ادیان نسبت به دیگری امتیاز و محدودیت نداردو چنانچه سازمانهای دینی مرکز فعالیت خود را طی مراحل قانونی ثبت کنندوآزادی عمل آنان مغایر با سیاستهای دولت نباشد فعالیت آنان قانونی است . براین اساس امروز دراین کشور نمایندگان بیش از یکصد ملیت آیین ورسوم مذهبی راطبق دستورات دینی خود انجام می دهند.همانگونه که ذکر شد یکی از بخشهای مهم مرکز علمی خانواده که زیر نظر دولت فعالیت میکند، خانواده ومعنویت است . مرکز فوق با مطالعات میدانی واز طریق نظرخواهی در استانهای مختلف میزان علاقهی مردم را به دین ومعنویت وکارکرد دین درزندگی آنان رااندازه گیری نموده وضمن ارایه گزارش آن به دولت روشها و برنامههایی را در جهت بهبود و ارتقای معنویت در جامعه پیشنهاد میکند گرچه فعالیت این مرکزدرعمل کند است لیکن ارتباط ارگانیک آن به عنوان یک نهاد علمی خانواده با قشری از مردم مغتنم است. اخیراً توسط مرکز «خانواده» بررسی ای چند در ارتباط با مشخص سازی سطح علاقمندی بانوان به دین صورت پذیرفت که نتیجهی آن به شرح زیر است:
سوال نظرپرسی چنین بود: «آشنایی خانمها با کتب دینی چگونه است؟» بنابه جوابهای به دست آمده میتوان گفت که بیشتر خانمها یعنی ۵/۴۸ درصد آنان که مورد نظرپرسی قرار گرفتند با احادیث شریف آشنایی دارند، (احادیث شریف را مطالعه میکنند). ۴/۲۷ درصد قرآن خوان میباشند. ۹ درصد آنها رسایل گوناگون دینی میخوانندوفقط ۸/۱۴ درصد نظردهندگان با هیچ کتاب دینی آشنا نیستند. برای آنها کتب دینی چندان جالب نیست و علاقه با آن ندارند. از این جواب های آنها چنین استنباط می شود که خانمهای مزبور در انجام رسوم دینی حتماً از دروغ های «ملاهای تقلبی و بیسواد» یا «خانمهای جلسه ای و کلاه بردار» استفاده و مورد تأثیر آن طایفه قرار دارند. این وضع بیشتر در شهر سمرقند به میزان ۳/۲۳ درصد و در شهر نوایی ۴/۱۷ درصد به چشم میخورد که رقم بالایی است. جدول زیر نتایج نظرپرسی در پاسخ به این سئوال «در خانوادهی شما بیشتر چه کتب دینی مورد مطالعه قرار میگیرد؟» را نشان می دهد. (جدول ۱)
نظر کارشناسی مرکز خانواده از نتیجهی پاسخ های دریافتی نگران کننده است زیرا عدم آشنایی این تعداد ازمسلمانان با کتب دینی وبیگانه بودن آنان با قرآن که منشاء وسرچشمهی قوانین دنیوی واخروی انسان ها است امری مذموم ونا پسند می باشد.
فرزندان خانواده چه دختر وچه پسر پس از رسیدن به سن تکلیف به وظیفه دینی خود عمل میکنند آنان کسانی هستند که تحت تعلیم وتربیت پدران ومادران مومن ودینداربوده اند.گزارش دیگر بررسی مرکز خانواده در بین نوجوانان وجوانان نتیجهی زیر رانشان می دهد.
سوال «با مفهومات اسلام و قواعد شرعی توسط چه کسی آشنا میشوید؟» جواب - ۱/۳۰ درصد «از سالخوردگان خانواده و نزدیکان» و ۱/۲۶ درصد «از پدر و مادر» و ۴/۱۹ درصد «از کتب دینی به زبان ازبکی تهیه شده توسط علمای ازبکستان» و ۵/۱۰ درصد «از برنامههای دینی صدا و سیمای ازبکستان» بودو۶/۳ درصد علاقمند نبودند جهت فراگیری دانش دینی به کسی و کتابی مراجعه کنند. عرف وآداب ورسوم ،نکاح و طلاق تشکیل خانواده جدید از خواستگاری شروع میشود. این یک روش و عادت قدیمی ازبکان است. خواستگاران از بین اشخاص آبرومند انتخاب میشوند. به دستور اسلام، خانواده بر اساس آزادی کامل و رضایت طرفین بوجود میآید. برای این منظوروطبق آئین ازبکان در درجهی اول دوشیزه باید بعد از خواستگاری در مورد جوان بررسی کند سپس جواب منفی یا مثبت خود را اعلام نماید. در صورت رضایت از طرف دختر، زمان ملاقات تعیین میگرددوبا نظارت نزدیکان دختر ملاقات صورت میگیرد.البته در ملاقات دو تن به مقررات اسلامی عمل میکنند. بعد از دیدارها و بررسیهاواعلام رضایت طرفین جشن عروسی برگزار میشود. دیگر عروس نیز به عنوان یک فرزند تبدیل به عضوی از خانوادهی جدید میشود. به رسم قدیمی ازبکان شاید تا پایان زندگی در خانواده والدین پسر بماند. این رسم که هنوز در خانوادههای مسلمان ادامه دارد بعضی مواقع مشکلاتی راهم دنبال دارد که از آن جمله مناسبات عروس و مادر شوهر است.
ازبک ها اگرچه کوشش دارند تا آداب ورسوم سنتی خود را درخانواده حفظ کنند لیکن در سالهای اخیر دربرخی مواردازجمله مراسم ازدواج و عزاداری در بین آنان دسخوش دگرگونی شده است.برگزاری این مراسم در رستوران ها وکافههای شهرکه هزینههای غیرضرور وهنگفتی درپی داردهراز گاهی موچب انتقاد شدید کارشناسان مسایل خانواده قرارمیگیردازجمله انعکاس آن درشبکهی تلویزیونی نمنگان باعنوان "چشم نخورد"درسال گذشته بود.در این برنامه اثرات وتبعات منفی این گونه مراسم که به صورت مد وچشم وهم چشمی درآمده وقبل از آن تهیهی جهیزیهی سنگین شامل لباس ،مبلمان ،جواهرات و.. برای عروس ودامادکه بر جامعه تحمیل می شود موردبحث ونقد قرار گرفت وگفته شد توصیهها واقدامات مسئولین درجلو گیری از برگزاری این مجالس بی اثر بوده است .
شریعت اسلامی راههای جلوگیری از نزاع بین اعضای خانواده، به ویژه زن و شوهر و پایان دادن مناظرات ناگوار و برقراری صلح و صفا را نیز نشان داده است. بانوان باید تعلیمات اسلام را یاد گرفته و از آن در تأمین سعادت خانواده و تربیت فرزندان به عنوان وسیلهی موثر استفاده کنند. ولی متأسفانه نتایج نظرپرسی در این رابطه رضایت بخش نیست. بیشتر زنان نظردهندهیعنی ۱۵/۹ درصد آنها اظهار داشتند که آشنایی با تعلیم اسلامی لازم نیست. ۸/۷ درصد از چنین اهمیت اسلام مطلع نبودند یا در جواب تردید داشتند. سوال چنین بود: «آیا لازم است بانوان با تعلیم اسلامی و دستورات شریعت آشنا باشند؟» (جدول ۲)
به گفتهی پیامبر اکرم صلی ا..علیه وآله وسلم «طلب العلم فریضةًً علی کل مسلم و مسلمة». فراگیری علم دینی از فرایض شرعی است. مسلمان باید از علوم اخلاق دینی و فقه به اندازهی کافی مطلع باشد. یعنی حقوق شناسی اسلامی یک قانون میباشد و طرز زندگی روزمرهی شخص را طبق شریعت تنظیم میکند. ار مراحل دوران تربیت فرزندان تا مرحلهی خانواده حایز اهمیت است. مقطع مزبور که شامل ایام تولد و رشد فرزند تا تبدیل شدن بهیک شخص خلاق است باید دایماً تحت نظارت و توجه والدین و جامعه قرار گیرد.
روش اصلی تربیت حقوقی و اخلاقی فرزند در خانواده از قرار ذیل است:
ـ در درجهی اول خود والدین از مکارم اخلاق برخوردار یعنی سرمشق اطفال باشند.
ـ تربیت حس اجتناب پذیری اطفال از اعمال ناسزا و گریز لغو قانون ارتکاب جرم
ـ آموزش شیوههای ظهور مناسبات حقوقی، اصطلاحات حقوقی و راهنمایی به خود داری از لغو قانون (اجتناب پذیری از ارتکاب جرم)
ـ ایجاد مفهوم فضایل و خصلتهای اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر، احکام ایمانی و وظیفه شناسی، صداقت، وفاداری، مهر و محبت در ذهن نسل جوان.
ـ عرضه مفاهیم وهنجارهای اخلاقی- حقوقی لازم شرعی از قبیل واجب عینی، واجب کفایی، مباح، مکروه، و حلال و حرام.
در خانوادههای ازبک یک مسلهی مهم دیگر وجود دارد که آن لزوم حسن روابط بین عروس و مادرشوهراست. تجربه نشان میدهددر صورت نا دیده گرفتن آن، مشکلات جدی بروز میکند. همینطور که اشاره شد، عروس که در میان ۳ ستون خانوادهیعنی پدر و مادر و فرزند قرار میگیرد قوانین خانواده دیگر ناشی از آن وضع جدید کمی تغییر مییابد. در حفظ تساوی حقوق هر ۴ نفر عضو خانواده در درجهی اول تدبیر و حوصله و بردباری مادرشوهر خیلی مهم است. البته عروس نیز نسبت به اعضای جدید خانوادهی نو باید با محبت و نرمی و احترام پیش برود. ممکن است دو جوان بلافاصله همدیگر را درک نکنند وبین آنان سوءتفاهم به وجودآید در آن موقع لازم است بزرگان، آنها را راهنمایی کنند. دیگر آنکه مادرشوهرباید بیشتر طرفدار عروس باشد و از پسرش در حضور عروس جانبداری نکند. اگر حق با پسرش باشد بعداً به او توضیح بدهد.
نکتهی دیگر انکه مادرشوهر از تعریف خوبی های عروسان دیگر و جهیزیهی آنها و وضع خانوادگی خوب عروسان محلهیا غیره در حضور عروسش خودداری نماید. خلاصه رنجاندن عروس توسط یک کلمه ناسزا وحقیر کردن او از طرف اعضای خانواده پسر میتواند باعث جدایی غیر منتظره شود.
یک مسئلهی دیگر آن است که با دست آوردهایی در زمینه تاسیس جامعه دموکراسی، آزادی مذهبی، احیای سنن قدیمی نیاکان و تحول طرز تفکر جامعه و توسعه اقتصادی- اجتماعی کشور هنوز کردارهای ناپسند که توسط بعضی از شهروندان به عمل میآید وجود دارد. بیشتر وقایع قصد به جان انسان یعنی آدمکشی که آن نیز متاسفانه توسط زنان و اطفال صورت میگیرد، از خانوادههایی که جو ناسالم دارند، پیدا میشود. علت اصلی آن ناسالمی روابط خانوادگی و طلاق که در نتیجهی نزاع و زد و خورد آنها به وقوع میپیوندد، میباشد. زن یا فرزندان چنین خانوادههایی که بعد از فروپاشی در وضع ناهنجار اقتصادی- اجتماعی قرار دارند مجبور به ارتکاب جنایتهای مختلف مانند دزدی و آدمکشی میشوند.
در میان آنها اعتیاد، هرزهگری، گرایش به نهضتهای بیگانه مشاهده میشود. در این رابطه آقای اسلام کریماف در اجلاسیهی ۲۴ پارلمان ازبکستان مورخ ۲۹ آوریل ۲۰۰۴ یادآور شد که: "بیشتر آنهایی که گرفتار دام فریب و کذب بیگانگان شدند جوانانی هستند که در خانواده و مدارس از تربیت جدی برخوردار نبوده اند".
باید دانست بذرسعادت و جنایت در درجهی اول در خانواده کاشته میشود. غفلت و مسامحه کاری در تربیت اطفال، نزاع بین زن و شوهر و طلاقها از عوامل مورد نظر است. نباید فراموش کرد که در خانوادهی منظم و با محیط سالم محال است که چنین حادثهای به وقوع بپیوندد یا اینکه بسیار مشکل است.درازبکستان قانون خانواده بر مبنای هویت ملی، رسوم و عادات محلی تهیه و وضع شده است. سن قانونی نکاح برای دختران ۱۷ سال و برای پسران ۱۸ سال میباشد. گرچه بهتر آن است که نکاح یعنی عقد زناشویی در سن هرچه بالاتر به عمل آید. چون هرچه زن و شوهر از تجربه اقتصادی و اخلاقی و اجتماعی بیشتر برخوردار باشند به نفع خانواده و جامعه است. یعنی برای افراد تحصیل کرده و کار آموخته و صاحب تخصص و کار تشکیل زندگی مشترک آسانتر خواهد بود. و امروز طلاق بیشتر در میان افراد با سن ۱۸-۳۰ ساله اتفاق میافتد.
بررسیها نشان می دهد که در اثر طلاق بیشتر زنان و کودکان با مشکلات موجه میشوند و زجر میکشند. به وقوع پیوستن جرایم توسط خانمها یک مسئلهی خیلی ناراحت کننده است. چون مقام زن هر جا باشد ارزنده وارتکاب یک جنایت نیز برای زن بسیار است. یکی از عوامل جنایت زنان در ازبکستان بیاعتنایی اشخاص یعنی چه شوهر و چه اعضای خانواده و مسئولین بخش کاری میباشد.دست اندر کاران مسایل حقوقی خانواذه در این کشور معتقدند وضع تحمل ناپذیر اجتماعی و فرهنگی زنان آنها را وادار به جنایت کرده است ووظیفهی اشخاص فوقالذکر است که آن وضع را به موقع بررسی کنندو کمک خود را دریغ ندارند. زنان و دختران فرار کرده از خانه رو به مسیر رذالت و بیعفتی گذاشته اند. اگر شورای محله و روستا و مقامات دولتی و سازمانهای غیر دولتی از دعواها و طلاقها کنترل و جلوگیری میکردند،شاهد چنین مناظر تأسفآور نبودیم.و معلوم است توسط مقامات ذینفع نیز اقداماتی در این زمینه صورت نگرفته است واز این جهت آنان مقصرند. اگر آنان دست همکاری بهیکدیگر بدهند تا خوبیها را در جامعه رواج دهند و از انتشار پلیدیهای اخلاقی و بیعفتیها که غالباً مقدمهی وقوع جنایات میشود جلوگیری نمایند به نفع جامعه تمام میشود. نه اینکه خود آنان وسیلهی رواج جنایات و اعمال فاسد بوده و ناظر صحنههای ناهنجار و سقوط و انحرافات اخلاقی جوانان باشند و ببینند جوانان و زنان عمر عزیز خود را بیمقصد و بیهوده میگذارنند.بدیهی است پیش از همه باید دانش فرهنگی حقوقی زنان را افزایش داد زنان فهمیده میتوانند از خود دفاع و خانواده را در صلح و صفا نگهدارند.
چون زنان در خانواده بیشتر با تربیت اطفال مشغول اند مسئولیت بیشتری نیز دارند و لازم است مسلط بر دانش دینی و دنیایی باشند. والدینی که فرزندان صالح تربیت کنند سعادت دنیایی و اخروی را خواهند داشت و در دو دنیا سرفراز خواهند شد. ولی متأسفانه بعضی در فکر تربیت خوب فرزندان نیستند. مسئولیت احساس نمیکنند، کنترل نمیکنند که شبها دختران یا پسران شان به کجا میروند. والدین در آن صورت محترم و عزیز هستند که تکالیف و وظایف حقوقی و شرعی خود را ادا کنند. در شریعت نیز تعهدات والدین در قبال فرزندان به طور روشن و عمیق تعیین شده است. حدیث شریف میگوید: "مسئولیت خود را در برابر فرزند از اول تولد احساس و برای نوزاد یک اسم مناسب و خوب را انتخاب کن، دوم مراسم عقیقه برای نوزاد برگزار کن،سوم از روزهای اول زندگی به بچه ادب بیاموز، چهارم اورا با دین آشنا کن، آیات قران کریم را یاد بده تا بداند که وضو، نماز و پاکی چیست. پنجم از حلال و حرام آگاه شود. ششم شرایط مقتضی جهت کسب علوم را فراهم سازیدو هفتم پسران را ختنه کنید".
بنابر این والدین آن دستورات اسلام را به فرزندان یاد بدهند. متأسفانه بیشتر آنها دست به آن کار خیر نمیزنند. شاید بدانید که خانوادههای ممالک شرق، ازجمله ازبک توجه جدی به رابطهی بین والدین و فرزندان که هردو طرف مسئولیت و تعهدات خود را بدانند داده میشود. هیچ کدام از ملل جهان مانند ازبکها بالا بودن مسئولیت و عدالت محوری رابطه مزبور را ندارد. در این خصوص قانون اساسی ازبکستان میگوید: «والدین موظفند زندگی فرزندان را از لحاظ مادی تأمین کنند و تربیت لازم را به عمل بیاورند.... ماده ۶۴ قانون اساسی» ودرخصوص وظیفه فرزندان نیزمیگوید: «تاکه فرزند به حد تکلیف رسید و لیاقت کار را کسب کرد مجبورند والدین را کمک کنند... ماده۶۶ قانون اساسی»
حال در نتیجهی پایین بودن دانش حقوقی و دینی مردم یعنی والدین افزایش جنایت به وقوع میپیوندد. آمار وزارت کشور در رابطه با جنایاتی که از طرف اطفال صادر شده چنین است: در سال ۲۰۰۲ میلادی ۲۹۰۶ حادثه، در سال ۲۰۰۳ میلادی ۲۸۵۶ حادثه، (۷/۱ درصد کاهش). در طول سالهای گذشته برای جلوگیری از جنایات توسط کودکان و نوجوانان تدابیر زیادی از قبیل برقراری روابط بین خانوادهها و مدارس و محلهها و دیگرجاها به عمل آمد. تدابیر ورزشی و هنری نیز از آن جمله است که در شهر و روستا مراکز ورزشی کودکان و هنرسراها به وجود آمد. تربیت جوانان مهم است و در آن امر تشریک مساعی کلیه مقامات دفاع از حقوق و امنیت جمعیت و دولت و سازمانهای دولتی و اجتماعی لازم است.
یک نظرپرسی در خصوص علت پیدایش میل به جنایت توسط کودکان و نوجوانان به عمل آمد. جوابهای به دست آمده از استانهای ازبکستان چنین است: ۹/۴۱ درصد مسامحه کاری والدین در خانواده، ۷/۱۳ درصد نزاعهای دائمی بین پدر و مادر، ۳/۱۳ درصد بیکنترل ماندن کودک در نتیجهی طلاقهای والدین، ۵/۱۱ درصد کمبودی تأمین مادی در خانواده، ۲/۷ درصد گرایش نوجوانان به نهضتها ی بیگانه، ۶/۵ درصد پائین بودن سطح تربیت در مدرسه، ۵ درصد محیط ناسالم در محله، ۸/۱ درصد نمیدانم.
یکی از عوامل دیگر که در روحیهی کودکان تأثیر منفی دارد «طلاق» والدین است. این مسئله در ازبکستان همه را گیج کرده است.در طول سالهای استقلال کاهش ۵/۱ درصد طلاقها نسبت به گذشته ثبت شده است ولی متأسفانه هنوز طلاقها ادامه دارد.
آمار اخیرنشان میدهد در سال به طور متوسط ۱۴-۱۵ هزار عقد زناشویی فسح شده است. مثلاً در سال ۲۰۰۳ ثبت نکاح ۱۶۱۷۴۷ و فسخ نکاح ۵۶۱۴ بوده است. اصولاً ثبت یا نسخ نکاح در محضرهای نکاح رسمی صورت میگیرد. فسخ نکاح غیر از محضر در دادگاه وبر اساس قانون جزایی نیز به عمل میاید. اگر آن تعداد را هم به آمار فوق اضافه کنیم آمار دیگری به دست میاید. بیشتر طلاقها در خانوادههایی که ۴ سال اول زندگی مشترک (۳۵ درصد) زناشویی بوقوع پیوسته است. در هر خانواده به طور متوسط ۵/۲ فرزند بدون پدر مانده است. چون طبق قانون ازبکستان فرزند تا سن تکلیف یعنی ۱۸ سالگی تحت سرپرستی مادر و کمک مالی پدرقرار میگیرد. ازدواج مجدد زنان نیز این وضع را نمیتواند بهبود بخشد آنهایی هم که موفق شدند ظرف مدت مذبور فقط ۳/۳ درصد را تشکیل دادند. دریک نظر سنجی نتایج بررسی «علل جنایات در کودکان و نوجوانان چیست؟» در جدول زیر منعکس گردیده است. (جدول ۳ )
ازبکها ضربالمثلی دارند که میگوید: «مرغ از آن تقلید میکند که در لانه میبیند». پس اگر در خانواده جو سالم و تربیت حاکم باشد کودک در مسیر بد گام برنمیداردو درست است که ضربالمثلی دیگری میگوید: «فرزند شیرین است، ولی تربیت آن شیرینتر».دراین خصوص نظرپرسی دیگری به عمل آمدکه نتیجهی آن چنین است: «جهت جلوگیری کودک از جنایت چه عاملی موثر است؟». جواب ۸/۲۴ درصد «برقراری ارتباط بین خانواده و مدرسه و محله». ۶/۱۴ درصد «افزایش دانش حقوقی والدین». ۶/۱۳ درصد «از طلاقها جلوگیری شود». بعد از استقلال مانند دیگر سنن ملی ،گسترهی اسلام نیزدر زندگی فردی واجتماعی مشاهده می شود. سازمانهای دینی به وجودآمده ، کتب دینی، مجله و روزنامههای دینی چاپ شده و درصدا و سیمای کشور نیز علمای اسلام جلساتی تشکیل میدهند. در روستاها مسلمانان امکان عبادت دستهجمعی را بدست آوردند یعنی مساجد زیاد ساخته شد.
سوال و جواب یک بررسی دیگر که توسط مرکز «خانواده» به عمل آمد چنین است: «به منظور جلوگیری از گرایش جوانان به نهضتهای افراطی دینی چه باید کرد؟» جواب اول «والدین باید از دانش دینی و دنیایی برخوردار باشند» شهر تاشکند ۴/۲۹ درصد. شهر سمرقند ۳/۲۷ درصد. شهر نمنگان ۳/۲۱ درصد. شهر نوایی ۲۶ درصد و استانها ۶ درصد.
جواب دوم: «شوراهای محل و کمیتهی دینی نیز فعالتر باشند». شهر تاشکند ۲/۴ درصد. شهر سمرقند ۶ درصد. شهر نمنگان ۷/۸ درصد. شهر نوایی ۴/۶ درصد و استانها ۲/۶ درصد.
باید مسایل جنایات و مجازات نیز مورد تحلیل علمی و داوری شریعت اسلام قرار گیرد. چون در کنار قانون جزایی رسمی قانون دینی مهم است. زیرا در طول قرون مفاهیم دینی در ذهن مردم ازبک حک شده است و باید حقوق شناسان از آن استفاده کنند. بدین منظور آقای اسلام کریماف رئیس جمهوری ازبکستان به طور واضح گفته است: «ملت ازبک را سوا از دین مقدس اسلام نمیتوانیم تصور کنیم».
نزاع بین زن و شوهر نیز ناشی از عدم دانش حقوقی و دینی به وجود می آیدو به طلاق می انجامد. اسلام راههای جلوگیری از آن حادثهی ناگوار را نیز در نظر دارد.در ازبکستان اصولا زنان ازنظر رفتارونوع زندگی بر دوقسمند. یک قسم از زنان در انقیاد شوهران که زنان صالحه، مودب،در پی بدست آوردن رضایت شوهر، با تقوا، با عصمت و عفت، مربی فرزند هستند. در خانوادههایی که چنین بانوانی باشند نزاع بین زن و شوهربی معناست وصلح و صفا حاکم است ونور و برکات خدابرآنها میتابد. طایفهی دوم زنان و بانوانی هستند که برای شوهران خود احترام قایل نیستند، درشت خو وحراف و مایل به بداخلاقی اند. ناگفته نماند که تعداد زن نسبت به مرد در ازبکستان بیشتر است. ۴۹ درصد جمعیت را مردان و ۵۱ درصد را زنان تشکیل میدهند.
یک منظرهی دیگر که در جامعهی ازبکستان میبینیم زنان ازبک باوجود قانون آزادی ازدواج باهم ملیتی با مردان ملیت دیگر و غیر مسلمان ازدواج نمیکنند. آنها هنوز پای بند دستورات اسلام هستند. یک واقعیت آن است که در جنگ یا تصادفات مختلف بیشتر مردان کشته میشوند. این باعث شده که تعداد زنان در جامعه ازبکستان بیشتر گردد. گاهی در این وضع زنان در انتخاب شوهر بدون چاره مانده، راههای حرام را انتخاب و فرزندان نامشروع را به وجود میاورند. چون اسلام واقعبین است درچنین شرایطی چند زنی را اجازه میدهد. مردان مسلمان بعد از استقلال از آزادی که اسلام در نظر دارد استفاده و به طور غیررسمی ولی براساس قوانین شرعی صاحب چند زن شدند. ولی متاسفانه همهی آنها از عهدهی تکالیف و وظایف چنین عقدی برنمیآیند. همچنین بیشتر اتحاد زناشویی براساس عدم تساوی شرایط به عمل میآیدچه درقانون اسلام وضع اجتماعی و اقتصادی هر دو طرف باید مساوی باشد .زوج های جوان باید قبل ازدواج همسر زندگی خود را ازقشری انتخاب کنند که خود در آن زندگی میکنند این موضوع در کاهش نزاع خانوادگی و طلاق تاثیر دارد. غیر از این عوامل ، خیانت مردان به زنان نیز در میان است به گواهی آمار و ارقام ۶۵ درصد مردان خانوادههای ازبک به زنان خود خیانت میکنند و بعضی از طلاقها بخاطر آن به عمل میآید. در مورد چند زنی که اسلام در نظر دارداگر به اساس شرعی رعایت کنند بد نیست. باید واقعبین باشیم که درگذشته شوروی نظر اسلام را قبول نمیکرد و بیش از یک زن اجازه نمیداد. چون کمونیستها واقع بین نبودند و حالات بالا را در نظر نداشتند.
اسلام مسایل غیر الهی مسایل دنیایی ازجمله حقوق جزایی را نیز در نظر دارد. به هر حال قوانین اسلام از لحاظ واقعبینی خود در موارد فوق برتری خود را بر قانون اساسی کنونی ازبکستان نشان داد. اخیراً در ازبکستان انعقاد قرارداد نکاح به لحاظ دارایی و مالکیت طرفین نیز تاسیس شد. چون در دوران شوروی تصاحب ملک یعنی مالکیت بر املاک خصوصی معنی نداشت لیکن درحال حاضر توسط چنین سندی طرفین از وضع مالی همدیگر مطلع میشوندکه این خود در جلوگیری از طلاق مفید است. این سند، جوانان را مجبور میسازد بدون پشتیبانی مالی در فکر تشکیل خانواده نباشند. تشکیل خانواده نباید براساس هوس بازی صورت پذیرد. طرفین غیر از عشق و محبت یعنی ثروت معنوی- روحی از ثروت مادی نیز باید برخوردار باشند. در هدف مزبور باید انعقاد چنین قراردادی به لحاظ وضع مالی را رواج و عمومیت بخشید.همچنین به موجب تغییراتی که در مادهی ۴۹ خانواده جمهوری ازبکستان مصوب ۱۹۹۸درنهمین اجلاسیهی سنای عالی مجلس این کشورکه با هدف حمایت ازکانون خانواده در سال۲۰۰۷ ازتصویب گذشت وبه امضای رییس جمهور نیز رسید، چنانچه یکی از طرفین نکاح امراض تناسلی ویا ایدز خودرا ازهمسرش بپوشاند، نکاح از طرف دادگاه غیرحقیقی وفاقداعتبارحقوقی خواهد بود.موضوع نخست از سوی کارمندان مرکز خانواده موردبررسی وارزیابی قرارگرفت که نتیجهی آن به شرح زیر است :
«آیا انعقاد قرارداد نکاح جهت سنجش وضع مالی طرفین خوب است؟» (جدول ۴)
معلوم میشود که بیشتر زنان از تنظیم انعقاد نکاح که وضع اقتصادی طرفین را منعکس میکند جانبداری میکنند. مرغنانی محدث معروف اسلام معتقد است وضع اجتماعی زن و شوهرمسلمان باید مساوی باشد. نظرات این محدث معروف ازبک در بحث انعقاد قرارداد فوق موثر بوده است.
اخیراً در محلهها جهت افزایش دانش حقوقی ساکنین مراکز آموزشی تحت عنوان« دانشگاه والدین» تشکیل یافت. در این مراکز مسایلی مانند شیوههای تربیت فرزند، جلوگیری از بی توجهی زنان نسبت به قانون و گرایش جوانان به نهضتهای بیگانه دینی افراطی، و مسئلهی اعتیاد مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. در ملاقات و میزگردهایی که در «دانشگاههای والدین» برگزار گردیدبه اثرات مثبت تعلیمات اسلامی نیز در جنبههای فوق اشاره گردید. ولی متاسفانه در توجیه تعلیم دینی بر مردم فعالیت کمیته دینی خیلی ناچیز است.در جهت تبلیغ مبانی دینی باید رسایل وکتب دینی وتربیتی بیشتری تهیه و توزیع گرددوحمایت حکومت محلی نیز بر آن امر جلب شود.
اینک میپردازیم به نتایج آمار مربوط به سطح طلاق در استان سمرقند. در طول ۱۰ ماه از سال ۲۰۰۶ میلادی در محضرهای نکاح استان سمرقند ۳۰۷۱۱ نکاح ثبت نام و ۱۴۸ فسخ نکاح یعنی طلاق درج شد. توسط دادگاهها نیز ۵۹ مورد طلاق صورت پذیرفت. در نیمه اول ۲۰۰۵ میلادی نمودار ثبت نکاح رقم ۱۶۱۹۱ را نشان داده بود. جدول تحلیل و کاهش سن نکاح و فسخ نکاح یعنی طلاق رسمی ظرف ۱۰ ماه از سال ۲۰۰۵ میلادی و ۲۰۰۶ در استان سمرقند درجدول ذیل ارایه میگردد. (جدول ۵)
در نمودار فوق از ۱۴۸ مورد فسخ نکاح در محضرهای نکاح با مراجعه و درخواست زن و شوهر به عمل آمده است. باوجود مشورتهای مختلف به منظور جلوگیری ازطلاق اقدامات صورت گرفته موثر نبوده است با این وجود خوشبختانه موفق شده اند ۲۳ تن از مراجعین به محضررا از تصمیم طلاق منصرف سازند. البته در استان سمرقند نیز مانند دیگر استانهای کشور تدابیری چند در جلوگیری از نکاحهای غیر قانونی و یا شرعی یعنی «ازدواج» مخفی زنان و مردان،کاهش سن نکاح یعنی جلوگیری از ازدواج دختر و پسران خیلی جوان و بیتجربه توسط شعبهی دادگستری سمرقند به عمل می آید و چنین کارهایی در «دانشگاههای والدین» وابسته به محله و محضرهای نکاح نیز آموزش داده می شود.
در تاریخ ۱۰ جولای ۲۰۰۶ در محضر نکاح شهر سمرقند با همکاری ادارهی بهداری سمینار سیار برگزار شد و مصوبهی هیئت مدیره وزارت دادگستری ازبکستان مورخ ۳۰ دسامبر ۲۰۰۵ و پیشبرد برنامه مدیریت دادگستری سمرقند مورد بررسی قرار گرفت.
۱۲ آگوست ۲۰۰۶ در محضر نکاح بخش سمرقند استان سمرقند با همکاری دادگاه مدنی (کشوری) استان مزبور و کمیتهی زنان بخش سمرقند و بیمارستان بخش مزبور و شوراهای روستاها در موضوع تحکیم خانواده، اتخاذ اقدامات جزائی نسبت به نکاح غیر رسمی و غیر شرعی و تدابیر جهت جلوگیری از طلاق رسمی سمینار سیاری به عمل آمد.این تدابیر در استان به طور مداوم صورت میپذیرد.
اطلاعات مربوط به بررسی و تصمیم گیری دادگاههای (مدنی) جمهوری ازبکستان در رابطه با فسخ نکاح رسمی در طول سالهای ۲۰۰۶- ۲۰۰۴ میلادی بدین شرح است:
(جدول ۶)
بررسی اجتماعی خانم محمدرحیمآوا محقق دانشگاه ساختار دولت و جامعه. سوال: به نظر شما خانوادهی معاصر در زندگی جامعه چه وظایفی را انجام میدهد؟ (جدول ۷)
منابع و مآخذ
۱- گزارش های ادارهی دادگاه جمهوری ازبکستان
۲- ایجاد فرهنگ حقوقی شهروندان توسط خانواده و وضع برخورد نسبت به حقوق اسلامی در ازبکستان – گزارش مرکز «خانواده»ی جمهوری ازبکستان
۳- خانم ممرئیم آوا ن. یا. مسایل بالا بردن جایگاه و فعالیت اجتماعی و سیاسی زنان و دختران ازبکستان در روند نوسازی های دموکراسی در ازبکستان. – پایان نامهی فوق لیسانس برای دریافت تخصص ساختمان دولت و جامعه، شهر تاشکند، سال ۲۰۰۵
۴- قانون اساسی جمهوری ازبکستان
۵- تحلیل امور و مسایل ابطال نکاح و عقد نکاح جوانان نابالغ در استان سمرقند و کارهایی در دست اجرا برای جلوگیری از اینگونه موارد. – گزارش سال ۲۰۰۵م بخش استان سمرقند مرکز «خانواده» ازبکستان
۶- کمیتهی زنان و دختران ازبکستان UNFPA . اشخاص سیاسی، شخصیتهای دارای اختیارات اتخاذ تصمیمات، رهبران دینی و جامعه.
۷- گزارش دربارهی کنفرانس بین المللی مربوط به اقشار جامعه و مسایل پیشرفت و دانش ها و برنامهها و کارهای عملی درخصوص اصول کنونسیون پیرامون جلوگیری از پایمال شدن حقوق زنان.
۸- اقای آتاخواجه اف ف.م. نکاح و مقررات آن. شهر تاشکند، عدالت ۱۹۹۹
۹- اسلام کریم اف. راه پیشرفت و راه خود ازبکستان، تاشکند «ازبکستان» ۱۹۹۲
۱۰- ایغاماوا د.ن. معنویت ملی و مسایل خانواده. پایان نامهی فوق لیسانس برای دریافت تخصص ساختمان دولت و جامعه، شهر تاشکند، سال ۲۰۰۱
۱۱- مصوبهی مورخ ۲۹ اگوست سال ۱۹۹۷ عالی مجلس. برنامهی ملی بالا بردن فرهنگ حقوقی در جامعه. - «سخن مردم، ۴ نوامبر سال ۱۹۹۷»
۱۲- ایسکوسکی م.، ایوپاف ا. ازبکستان: به سوی جامعهی مدنی. تاشکند «شرق» ۲۰۰۳
۱۳- واصیق آوا م. خانواده و قانون، تاشکند، ۱۹۹۹
۱۴- خالمت آوا م. فرهنگ مناسبات خانواده ای و تربیت نسل سالم. تاشکند، «ازبکستان» ۲۰۰۰
۱۵- احترام نسبت به زن، تاشکند «ازبکستان» ۱۹۹۹
۱۶- قانون خانوادهی جمهوری ازبکستان ۱۹۹۸
۱۷-روزنامهی «سخن مردم » شمارهی ۷۰ مورخ۱۱/۴/۲۰۰۷
[۱]. فرمان رئیس جمهور ازبکستان، روزنامهی خلق سوزی، ۱۰ دسامبر ۱۹۹۹.
[۲]. احترام به زن، تاشکند، انتشارات ازبکستان، ۱۹۹۹، ص ۵۲.
[۳]. همان، ص ۵۲ و ۵۳.
[۴]. احترام به زن، تاشکند، ۱۹۹۹.
[۵]. تورسونای صادق اوا، ایزلی ایزلی تاپگنیم ]یافتههای من[، تاشکند، ۱۹۸۹.
[۶]. تورسونای صادق اوا، رضا لیک ایزلب ]در جستجوی رضایت[، در شرح احادیث تاشکند، انتشارات ماوراء النهر، ۲۰۰۴، ص ۴۵ و ۴۶.
۱- گزارش های ادارهی دادگاه جمهوری ازبکستان
۲- ایجاد فرهنگ حقوقی شهروندان توسط خانواده و وضع برخورد نسبت به حقوق اسلامی در ازبکستان – گزارش مرکز «خانواده»ی جمهوری ازبکستان
۳- خانم ممرئیم آوا ن. یا. مسایل بالا بردن جایگاه و فعالیت اجتماعی و سیاسی زنان و دختران ازبکستان در روند نوسازی های دموکراسی در ازبکستان. – پایان نامهی فوق لیسانس برای دریافت تخصص ساختمان دولت و جامعه، شهر تاشکند، سال ۲۰۰۵
۴- قانون اساسی جمهوری ازبکستان
۵- تحلیل امور و مسایل ابطال نکاح و عقد نکاح جوانان نابالغ در استان سمرقند و کارهایی در دست اجرا برای جلوگیری از اینگونه موارد. – گزارش سال ۲۰۰۵م بخش استان سمرقند مرکز «خانواده» ازبکستان
۶- کمیتهی زنان و دختران ازبکستان UNFPA . اشخاص سیاسی، شخصیتهای دارای اختیارات اتخاذ تصمیمات، رهبران دینی و جامعه.
۷- گزارش دربارهی کنفرانس بین المللی مربوط به اقشار جامعه و مسایل پیشرفت و دانش ها و برنامهها و کارهای عملی درخصوص اصول کنونسیون پیرامون جلوگیری از پایمال شدن حقوق زنان.
۸- اقای آتاخواجه اف ف.م. نکاح و مقررات آن. شهر تاشکند، عدالت ۱۹۹۹
۹- اسلام کریم اف. راه پیشرفت و راه خود ازبکستان، تاشکند «ازبکستان» ۱۹۹۲
۱۰- ایغاماوا د.ن. معنویت ملی و مسایل خانواده. پایان نامهی فوق لیسانس برای دریافت تخصص ساختمان دولت و جامعه، شهر تاشکند، سال ۲۰۰۱
۱۱- مصوبهی مورخ ۲۹ اگوست سال ۱۹۹۷ عالی مجلس. برنامهی ملی بالا بردن فرهنگ حقوقی در جامعه. - «سخن مردم، ۴ نوامبر سال ۱۹۹۷»
۱۲- ایسکوسکی م.، ایوپاف ا. ازبکستان: به سوی جامعهی مدنی. تاشکند «شرق» ۲۰۰۳
۱۳- واصیق آوا م. خانواده و قانون، تاشکند، ۱۹۹۹
۱۴- خالمت آوا م. فرهنگ مناسبات خانواده ای و تربیت نسل سالم. تاشکند، «ازبکستان» ۲۰۰۰
۱۵- احترام نسبت به زن، تاشکند «ازبکستان» ۱۹۹۹
۱۶- قانون خانوادهی جمهوری ازبکستان ۱۹۹۸
۱۷-روزنامهی «سخن مردم » شمارهی ۷۰ مورخ۱۱/۴/۲۰۰۷
[۱]. فرمان رئیس جمهور ازبکستان، روزنامهی خلق سوزی، ۱۰ دسامبر ۱۹۹۹.
[۲]. احترام به زن، تاشکند، انتشارات ازبکستان، ۱۹۹۹، ص ۵۲.
[۳]. همان، ص ۵۲ و ۵۳.
[۴]. احترام به زن، تاشکند، ۱۹۹۹.
[۵]. تورسونای صادق اوا، ایزلی ایزلی تاپگنیم ]یافتههای من[، تاشکند، ۱۹۸۹.
[۶]. تورسونای صادق اوا، رضا لیک ایزلب ]در جستجوی رضایت[، در شرح احادیث تاشکند، انتشارات ماوراء النهر، ۲۰۰۴، ص ۴۵ و ۴۶.
منبع : ایراس
همچنین مشاهده کنید