تجربه‌ تغییر پول ملی در برخی‌کشورها

عموما در شرایط تورم شدید (ابرتورم) یعنی زمانی که قیمت‌ها با سرعت زیاد و بی تناسب سیر صعودی دارند، روابط عادی اقتصادی مختل می‌شود؛ یعنی افراد به آینده اقتصاد اطمینان ندارند و سیاستگذاران برای مقابله با تورم شدید و عواقب منفی ناشی از آن در صدد تغییر واحد پول بر می‌آیند. چنین اقدامی در شرایط تورم شدید که رشد سطح عمومی قیمت‌‌ها فراتر از سالانه ۱۰۰ درصد است، توجیه‌پذیر است.
تغییر واحد پول ملی تاکنون در بیش از ۵۰ کشور جهان انجام گرفته است. با توجه به این‌که این سیاست هم اکنون یکی از برنامه‌های در دستور کار بانک مرکزی و کارگروه طرح تحول اقتصادی برای سامان دادن به وضعیت بازار پولی کشور است، نگاهی به تجربه چند کشور که از سال ۱۹۸۰ تاکنون و بویژه در دهه ۱۹۹۰ واحد پول خود را به شیوه حذف صفر تغییر داده‌اند، می‌تواند دید مناسبی به مسوولان و سیاستگذاران پولی کشور بدهد.
آرژانتین ‌- برزیل - مکزیک
کشورهای آرژانتین، برزیل و مکزیک برای ساده‌سازی محاسبات پولی و ثبت ارقام مالی خود چندین بار واحد پول ملی خود را تغییر دادند. تغییر در واحد پول ملی از سوی این کشور‌ها، بیش‌تر به‌دلیل بحران‌های نفتی در کشورهای منطقه امریکای لاتین بوده است.
این تغییرات در واحد پول ملی را کشورهای مذکور در سال‌های مختلف (آرژانتین ۱۹۹۲ حذف ۴ صفر)، (برزیل ۱۹۹۳ حذف ۳ صفر) و (مکزیک ۱۹۹۱ حذف ۳ صفر) پس از گذراندن دوره‌های تورمی شدید انجام داده‌اند که بیشتر این تورم‌‌ها ناشی از بحران نفتی در سال ۱۹۷۰ و ناتوانی در پرداخت بدهی‌های خارجی در دهه ۸۰ بود.
مطالعه نرخ تورم کشورهای آمریکای لاتین (آرژانتین، برزیل، مکزیک) در فاصله سال‌های ۱۹۹۸‌ - ۱۹۸۰ حاکی از آن است که در سال‌های پیش از تغییر واحد پول ملی، این کشور‌ها با ابرتورم چندصد درصدی و طولانی در اقتصاد مواجه بوده‌اند و دلیل عمده تغییر واحد پول ملی این کشور‌ها همین امر بوده است.
▪ بولیوی
کشور بولیوی نیز برای مقابله با ابرتورم و آثار منفی ناشی از آن، سیاست‌هایی را اتخاذ کرد که یکی از آن سیاست‌‌ها تغییر واحد پول ملی در سال ۱۹۸۵ بود. در این اقدام این کشور ۶ صفر از واحد پول ملی خود را حذف و واحد پول جدیدی (بولیویانو) را که معادل یک میلیون پزوی قدیم است، جایگزین واحد پول قدیم خود کرد.
بررسی تورم بولیوی در سال‌های ۱۹۹۵‌ - ۱۹۸۰ بیانگر آن است که این کشور نیز در سال‌های پیش از تغییر واحد پول ملی خود، دچار ابرتورم بوده که یکی از دلایل عمده انتخاب سیاست تغییر واحد پول توسط سیاستگذاران در این کشور، مقابله با این امر بوده است.
▪ بلغارستان
کشور بلغارستان نیز از کشورهایی است که واحد پول ملی خود را تغییر داده است. سیاستگذاران این کشور برای آسان‌سازی فرایندهای حسابداری، راحت شدن پرداخت‌های نقدی و حل مشکلات ناشی از واحد پول قدیم، تصمیم به تغییر واحد پول ملی گرفتند و در سال ۱۹۹۹ با حذف ۳ صفر از واحد پول قدیم خود، واحد پول جدید را جایگزین کردند. از دیگر دلایل این تغییر، پیوستن به پول واحد اروپایی (یورو) بود.
در بلغارستان یکی از دلایل تغییر واحد پول ملی را می‌توان به تورم شدید در بعضی سال‌ها نسبت داد. بررسی آمار و ارقام مربوط به نرخ تورم این کشور در سال‌های ۲۰۰۱‌ - ۱۹۸۶ نشان‌دهنده تورم دائمی و در برخی سال‌‌ها، تورم‌ چند صد درصدی، قبل از تغییر واحد پول است. بنابراین در این کشور نیز تغییر واحد پول یکی از سیاست‌های مقابله با ابرتورم بوده است که به‌وسیله ‌سیاستگذاران اتخاذ شده است.
▪ ترکیه
ترکیه در سال‌های اخیر، پنجاهمین کشوری است که پول خود را اصلاح کرده است. این اقدام برای تسهیل محاسبات و پاکسازی آثار تورم گذشته و به امید جلوگیری از بازگشت آن انجام گرفت.
ترکیه توانست تورم ۱۰۶ درصدی سال ۱۹۹۴ خود را در سال ۲۰۰۵ به ۷/۷ درصد کاهش دهد. تورم ۳۰ ساله ترکیه باعث شده بود مردم میلیونی و بانک‌ها تریلیونی (هزار میلیارد) و یا کوادریلیونی (هزارهزار میلیارد) محاسبه کنند.
یک مقام بانک مرکزی ترکیه از نظر فنی و روانی این اقدام را امری ضروری می‌داند و معتقد است لیر قدیمی باعث مشکلات حسابداری، آماری، رایانه‌ای و سیستم پرداخت شده بود. شرایط تورمی که از سال ۱۹۷۰ در ترکیه آغاز شده بود سبب شد برای بیان ارزش‌های اقتصادی از میلیارد، تریلیون و یا حتی کوادریلیون استفاده شود.
در این فرایند به تقاضای پول نقد جامعه از طریق چاپ اسکناس‌های درشت‌تر پاسخ داده می‌شد که از سال ۱۹۸۱ هر دو سال یک‌بار صورت می‌گرفت. نتیجه به آنجا انجامید که ترکیه صاحب درشت‌ترین اسکناس جهان یعنی اسکناس ۲۰ میلیون لیری شد.
با توجه به مشکلات واحد پول این کشور و ناتوانی آن در انجام موفق وظایف خود (مثل انجام محاسبات، نگهداری حساب‌ها، ثبت آمار‌ها و پرداخت‌های نقدی در معاملات)، دولت ترکیه از اول ژانویه سال ۲۰۰۵ میلادی واحد پول خود را تغییر داد و اسکناس‌های جدید خود را با حذف ۶ صفر از اسکناس‌های قدیم به گردش درآورد. در این کشور نیز همانند دیگر کشورهایی که واحد پول خود را تغییر داده‌اند، آمار و ارقام مربوط به نرخ تورم در سال‌های ۲۰۰۵ -‌ ۱۹۸۶ حاکی از تورم شدید و مداوم در دوره‌های پیش از تغییر واحد پول در اقتصاد این کشور است بنابراین تغییر واحد پول، یکی از سیاست‌های اتخاذ شده به‌وسیله دولت ترکیه برای پاکسازی آثار تورم شدید و مداوم در سال‌های گذشته و نیز تلاش برای جلوگیری از بازگشت آن بوده است.
▪ رومانی
در کشور رومانی نیز سیاستگذاران برای حل مشکلات در فرآیندهای آماری و حسابداری و ثبت ارقام که ناشی از کاهش ارزش پول بود، درسال ۲۰۰۵ به تغییر واحد پول ملی خود اقدام کردند و با حذف۳ صفر از واحد پول ملی قدیم، واحد پول جدید را جایگزین آن کردند.
از دیگر دلایل تغییر واحد پول ملی در کشور رومانی، پیوستن واحد پول این کشور به پول واحد اروپا (یورو) و نیز جلوگیری از آثار سوء تورم شدیدی بود که در سال‌های پیش از تغییر واحد پول، اقتصاد این کشور به آن مبتلا بود.
با توجه به آمار و اطلاعات مربوط به نرخ تورم در کشور رومانی در سال‌های ‌۲۰۰۵ -‌ ۱۹۹۱ آشکار است که این کشور در چندین سال مداوم و در بعضی سال‌ها قبل از تغییر واحد پول خود، دارای نرخ تورم شدید و حتی بالای ۱۰۰ درصد بوده است. بنابراین یکی از علل عمده تغییر واحد پول در این کشور، پاکسازی آثار تورم‌های شدید سال‌های گذشته و همچنین پیوستن به پول واحد اروپاست.
▪ کره‌جنوبی
کشور کره‌جنوبی نیز در حال بررسی طرحی برای تغییر واحد پول ملی و انتشار اسکناس ملی درشت‌تر است. در این‌ رابطه بررسی‌های متعددی به‌وسیله صاحبنظران اقتصادی انجام شده و توافقاتی نیز درباره لزوم اقدام برای تغییر واحد پول در این کشور به‌عمل آمده است.
علت عمده تغییر واحد پول در این کشور، مشکلات به‌وجود آمده ناشی از واحد پول قدیم در اقتصاد کره است. در حال حاضر توافقی میان دولت و بانک مرکزی کره جنوبی برای اجرای طرح تغییر واحد پول حاصل نشده است.
▪ دیگر کشورها
در زمان ژنرال دوگل رئیس جمهور فرانسه، اصلاحات پولی در این کشور انجام و ۲ صفر از واحد پول ملی فرانسه حذف شد و اسکناس‌هایی به‌نام فرانک جدید منتشر شد که هر صد فرانک قدیم برابر یک فرانک جدید بود. اثر تورمی فرانک جدید را در آن زمان اقتصاددانان حدود یک الی ۵/۱ درصد پیش‌بینی می‌کردند.
در روسیه پس از فروپاشی رژیم کمونیستی که تورم شدیدی را بر اثر آزادسازی قیمت‌ها به‌دنبال داشت، دولت به انتشار روبل جدید اقدام کرد که هر هزار روبل جدید برابر یک روبل قدیم بود. کشور افغانستان نیز یکی دیگر از کشورهایی است که برای حل مشکلات حسابداری و پرداخت‌های نقدی و نیز کنترل نقدینگی که ناشی از کاهش ارزش واحد پول قدیم بود ، در سال ۲۰۰۲ با حذف ۳ صفر از واحد پول قدیم خود، واحد پول جدیدی را جایگزین کرد.
آخرین اصلاح واحد پول ملی مربوط به جمهوری آذربایجان است که از ابتدای سال ۲۰۰۶ هر ۱۰۰ منات برابر یک منات جدید شد.

محمدرضا عادلی مسبب کودهی
امید عطایی

منبع : سایت اقتصادی