تاثیر فناوری اطلاعات بر منابع‌انسانی

کمتر از سه دهه پیش‏، آن هنگام که آرام‌آرام، پیش لرزه‌های انقلاب اطلاعاتی احساس می‌شد‎؛ نخبگان هر یک به زبان و بیانی تلاش می‌کردند تا در حد توان خود، شرایط آینده را تصور و تصویر کنند. شاید در همان هنگام بود که الوین تافلر آمریکایی، تمام تلاش خود را به کار گرفت تا با بسیج واژه ها در کتاب موج سوم خود، تکنولوژی فلاپی درایو را که امروزه دیگر در قاموس نقل و انتقال اطلاعات بی‌معنا شده است، به تصویر بکشاند و به مدیران و تصمیم‌گیران صنعتی و اجتماعی مخاطب خود بگوید که: فرایند انتقال اطلاعات به شیوه‌های نوین در راه است.
از آن زمان تا کنون تنها نزدیک به سه دهه می‌گذرد‏، اما سرعت این تحولات به اندازه‌ای بوده است که تمامی پارادایم‌های حاکم بر دنیا را نیز تغییر داده است. برای تبیین این مسئله بد نیست به دو نکته اشاره کنیم و آن هم اینکه: درست در همان روزهایی که بیل گیتس در حال وداع رویایی خود با مایکروسافت بود‏، این مطلب، خبرگزاری‌های نوین را به صدا درآورد که تعداد کامپیوترهای شخصی موجود در دنیا از مرز یک میلیارد فراتر رفته است_
در این شرایط‏، طبیعی است که مفاهیم مرتبط با منابع‌انسانی نیز به شدت تحت‌تاثیر قرار گرفته است. از جمله این تغییرات می‌توان به: شکل‌گیری مفاهیمی، مانند: نیروی‌انسانی دانش‌بنیان‏، کار از راه دور و... اشاره کرد.
گردهمایی فصلی دانشجویان مدیریت فناوری اطلاعات سازمان مدیریت صنعتی‏، این بار فرصتی برای پرداختن بیشتر به موضوع تاثیر فناوری اطلاعات بر منابع‌انسانی بود که توسط دکتر خدایار ابیلی از استادان حوزه منابع‌انسانی، مورد بررسی و کنکاش قرار گرفت.
تبیین مفهوم چالش از نخستین نکاتی بود که دکتر ابیلی به آن‌ پرداخت. وی در بخشی از سخنان خود چنین گفت: «چالش به شرایطی گفته می‌شود که از یک سو می‌توان به شکل مثبت به آن نگاه کرد و از زاویه دیگر نیز مفهوم منفی را در دل خود دارد».
وی آنگاه به ارتباط بین مفهوم چالش و فناوری اطلاعات اشاره کرد و گفت: «هنگامی که می‌خواهیم موضوع تاثیر فناوری اطلاعات را بر منابع ‌انسانی مورد بررسی قرار دهیم‏، ابتدا باید بدانیم که آیا فناوری اطلاعات برای منابع‌انسانی چالشی محسوب می‌شود که می‌تواند برخی مشکلات این حوزه را مرتفع کند و یا اینکه خود مسئله ایجاد می‌کند؟
برای پاسخگویی به این پرسش‏،‌ طبیعی است که باید شناخت درستی از فعالیتهای حوزه منابع‌انسانی داشته باشیم. به همین دلیل عضو هیئت علمی سازمان مدیریت صنعتی در ادامه سخنان خود فعالیتهای مهم حوزه منابع‌انسانی را برشمرد. وی آنها را به این سه حوزه تقسیم کرد:
۱) حوزه جذب و استخدام
۲ـ حوزه توسعه و بهسازی
۳) حوزه نگهداشت و انگیزش.
بررسی رویکردهای اندیشمندان معتبر دنیا در دانش منابع‌انسانی‏، از جمله مسیرهایی است که می‌تواند افقهای بیشتری پیش روی علاقه‌مندان این حوزه بگشاید. ابیلی در همین ارتباط با اشاره به رویکرد استادان این رشته گفت: «هم‌اکنون استادان منابع‌انسانی از ورود فناوری اطلاعات به این حوزه ابراز رضایت می‌کنند که از جمله می‌توان به دو اندیشمند آمریکایی این حوزه اشاره کرد».
وی در همین ارتباط تاکید کرد: «ورود فناوری اطلاعات به این حوزه هم‌اکنون حدود ۷۵درصد مشکلات را حل کرده است و ۲۵درصد باقی مانده نیز از راه برون‌سپاری قابل حل است».
اما همه موضوع این نیست‎؛ اگر با نگاه جامع‌تری به موضوع منابع‌انسانی توجه کنیم‏، بی‌تردید چالشهای فراوانی نیز در این حوزه مشاهده می‌شود که شاید برخی از این چالشها به سبب نو بودن تحولات این بخش باشد؛ اما در هر صورت این شرایط جدید، کارکنان، مدیران و سازمانها را با افقهای نوینی روبه رو کرده است که به طور طبیعی سازمانها برای دریافت فرصتهای آتی باید این چالشها را در نظر بگیرند».
ابیلی در بخش مهم دیگری از سخنان خود، به بررسی این چالشها پرداخت و تک‌تک آنها را برشمرد. سخنران در یک نگاه کلی، مهمترین چالش منابع‌انسانی در شرایط کنونی را، نابرابری ناشی از پراکندگی جغرافیایی و نابرابری در بهره‌برداری از فرصتها عنوان کرد و گفت: «حال باید ببینیم که در این شرایط، فناوری اطلاعات چگونه می‌تواند به حل این مشکل کمک کند؟
وی چالش دوم را چگونگی شناورسازی ساعتهای کاری سازمانها و بنگاهها عنوان کرد و گفت: «شرایط کاری تغییر کرده است و حتی در بسیاری موارد ثابت بودن زمان کار،منافع فردی و سازمانی را به خطر می‌اندازد؛ اما در هر صورت نباید این نکته را از ذهن دور کرد که این شناور سازی باید با سازوکار ویژه‌ای دنبال شود‏، به گونه‌ای که انضباط سازمانها را با مشکل روبه رو نسازد که در این مسیر، فناوری اطلاعات نقش مهمی ایفا می‌کند».
مسئله هزینه‌بر بودن فناوری اطلاعات از دیگر چالشهای جدی بود که توسط ابیلی مورد توجه قرار گرفت. وی در همین ارتباط به حاضران گفت: «در این ارتباط بخشی از مشکل به ضعف فرهنگ فناوری اطلاعات در سازمانهای ما برمی‌گردد، به سبب اینکه از دیدگاه برخی مدیران، هزینه‌های فناوری اطلاعات هزینه‌های بیهوده و زائد است. البته به سبب اندک بودن میزان دانش آنها برخی از مدیران نیز در حوزه فناوری اطلاعات، توانایی استفاده از این فناوری را ندارند و به شکلهای مختلف در این ارتباط از خودشان مقاومت نشان می‌دهند».
وی در مورد چگونگی حل این مشکلات گفت: «نخست اینکه در این ارتباط باید فرهنگ‌سازی بکنیم، یعنی به مدیران و همکاران سازمان نشان بدهیم که کاربرد فناوری اطلاعات می‌تواند بسیاری از مشکلات را ساده کند. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که هر سازمانی باید متناسب با شرایط خود از فناوری اطلاعات بهره بگیرد و اگر این موضوع لحاظ شود، بخش مهمی از مشکلات مرتفع خواهد شد».
ابیلی در بخش دیگری از سخنان خود به چالش نظارت از راه دور اشاره کرد و گفت: «امروز بنا به دلایل مختلف از جمله آلودگی هوای شهرها، مسائل مرتبط با انرژی و ... موضوع کار از راه دور بسیار مورد توجه قرار گرفته است‎؛ اما در هر صورت این شیوه کار نیز با چالشهای ویژه خود روبه روست که از جمله می‌توان به موضوع نظارت بر عملکرد همکاران اشاره کرد».
وی در همین ارتباط ادامه داد: «در شرایط کنونی، شرکتهای غربی این شیوه کار را پذیرفته‌اند و ساز و کارهای خود را نیز تنظیم کرده‌اند.
موضوع خانواده و تاثیر کار در منزل یکی از مسائل جدی است که در کنار کار از راه دور همواره مطرح بوده است؛ هر چند که کار از راه دور می‌تواند مترادف کار در منزل نباشد، اما در ادبیات کنونی دنیا، این دو مسئله تقریباَ برابر با یکدیگر تعریف شده است».
ابیلی نیز در جمع متخصصان فناوری اطلاعات به این موضوع اشاره کرد، هر چند که این موضوع بیشتر به ابعاد اجتماعی فناوری اطلاعات برمی‌گردد، اما سخنران با پرداختن به آن گفت: «شاید تصور اینکه کارمندی درخانه‌اش پشت میز کامپیوترش نشسته باشد و کارهای اداره خود را انجام دهد، برای بسیاری خوشایند وحتی آرزو باشد، اما باید بدانیم که قطع ارتباطات مستقیم بین افراد در جامعه، می‌تواند آثار مخرب روانی درپی‌داشته باشد و مسائل عاطفی و روانی شدیدی ایجاد کند».
وی در همین ارتباط تاکید کرد: «بنابراین ‌باید به راه‌حل‌هایی اندیشید که ارتباطات انسانی و عاطفی بین افراد یک سازمان را دچار اختلال نکند و تناسبی اندیشمندانه بین استفاده‌از فناوری اطلاعات و نیازهای اجتماعی و عاطفی کاربران سازمان ایجاد کند».
وی آن گاه با اشاره مستقیم به موضوع خانواده گفت:‌ «موضوع دیگری که دراینجا باید به آن اشاره‌کنیم، مسئله کم‌رنگ شدن مرز بین محل‌کار و محل زندگی افراد است. در این ارتباط پرسشهای زیادی مطرح است. به عنوان نمونه می‌توان به این چالش‌ها اشاره کرد:‌
- آیا ادغام محل کار و خانواده بایکدیگر درست است، یا خیر؟
- اثرات ناشی‌از کارکردن یکی یا هردوی‌ والدین درمنزل روی بچه‌ها چه خواهدبود؟
ابیلی همچنین تاکید کرد:‌ «در این شرایط مسئله لذت حرفه‌ای از کار و نبود تنوع در زندگی کارکنان نیز ممکن است تبعات منفی فراوانی درپی‌داشته باشد و مشکلاتی را پدیدآورد. اگر استفاده‌از فناوری باعث بروز اختلاف، درگیری و تضاد بین زن و شوهر می‌شود، نباید آن را ساده انگاشت وازکنارش عبورکرد».
وی در پایان سخنان خود به دو موضوع مهم دیگر اشاره کرد که هر چند دو مشکل مستقل محسوب می‌شوند، اما در هر صورت نقطه مشترک آنها در این نکته است که به تاثیر فناوری اطلاعات به سلامت انسانها برمی‌گردد.
ابیلی مشکـل نخست در این ارتبـاط را مشکلات ارگونومی و ارتـوپدیک عنوان کرد و گفت: «به دلیل عدم آگــاهی مناسب افراد بــرای چگونگی بهــره‌گیری از این فناوری، متـاسفانه خطرات زیادی از جمله خطر بیماریهای استخوانی و ستون فقرات، بسیاری از افراد را تهدید می‌کند که باید سازمانها و به ویژه موسسات مرتبط با مسائل سلامتی، به این نکته توجه کنند.
وی مشکل پایانی را نیز اعتیاد به فناوری اطلاعات عنوان کرد و تاکید کرد: اعتیاد یا وابستگی شدید به تکنولوژی و ابزارهای آن به یکی‌از موضوعهای حاد جوامع غربی پیشرفته مبدل شده است و تحقیقات زیادی دراین زمینه درحال انجام است. این اعتیاد به تکنولوژی و به ویژه فناوری اطلاعات، به مانعی بزرگ در لذت‌بردن ازکار مبدل شده، باعث بروز فاصله‌های فکری بین ذی‌نفعان سازمان و کاربران شده است.‌

سیدحمیدرضا میرمعزی

منبع : ماهنامه تدبیر