دمسازی و انس دیدگاههای اخلاقی در سازمان

اخلاقیات به عنوان سیستمی از ارزشها و باید و نبایدها در سازمان، راهنمای عمل مدیران و کارکنان در تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌هایشان تلقی می‌شود. نقش اخلاق در عملکردها و رفتارها، در برخوردها و ارتباطات، در گزینشها و ارزیابیها، مهم و تعیین کننده است و هیچ سازمانی، بدون داشتن نظام اخلاقی قادر به ادامه حیات نخواهد بود.
اما پرسش اساسی دراین نظام ارزشی چگونگی ایجاد، حفظ و صیانت آن است. دیدگاه‌های اخلاقی متفاوتند و هر یک به گونه‌ای خاص اخلاقی بودن را توصیف و تعریف می‌کنند و این تفاوت و گوناگونی در نظام اخلاقی سازمان انعکاس می‌یابد. دیدگاه‌های اخلاقی آرمانگر، انسانگرا، نسبی‌گرا و سودمندگرا هر کدام به جنبه‌ای از اخلاقیات می‌پردازند و ساحتی خاص از اخلاق را مطرح می‌سازند و سازمان را در مقابل این انتخاب دشوار قرار می‌دهند که کدامین دیدگاه، مصلحت و خیر سازمان و ذی‌نفعان آن را تامین و تضمین می‌کند.
نگاهی به این دیدگاه‌ها، گونه‌گونی آنها را روشن می‌سازد. در اندیشه‌های اخلاقی آرمانگرا که نوعی اخلاق الهی را تصویر می‌کنند، ابعاد اخلاقی سازمان مبتنی بر تقوا، پرهیزکاری، عدالت، صداقت، پاکدامنی و فضلیت‌های انسانی است. در این دیدگاه، اصول اخلاقی مطلقی وجود دارند که همگان متعهد به رعایت آنها هستند و ارزشها حالتی مقدس دارند که تخطی از آنها نابخشودنی است. اصول اخلاقی مذاهب و ادیان دراین دیدگاه نقش عمده و اصلی را ایفا می‌کنند و ارزشهای اخلاقی از جهان‌بینی‌های اعتقادی سرچشمه می‌گیرند.
در دیدگاه‌های «انسانگرا»، رعایت حقوق افراد و حفظ کرامت انسانی اصلی اساسی به شمار می‌آید. در اندیشه انسانگرایانه باید برای انسانها و افراد سازمان، حرمت و ارزش قائل بود و نمی‌توان حق انسان را به خاطر نتیجه‌ای که برای جمع یا سازمان دارد، ضایع و پایمال کرد. از این رو این دیدگاه را «حرمت انسانی» نیز نام نهاده‌اند. در این دیدگاه حقوقی چون آزادی بیان، آزادی انتخاب حرفه، آزادی در حریم زندگی خصوصی و شخصی، آزادی در دریافت اطلاعات برای افراد همیشه محفوظ است و سازمانها باید این حقوق را محترم شمرده و در احقاق آن برای اعضای خود تلاش کنند. البته رعایت حقوق فردی باید به گونه‌ای صورت پذیرد که حقوق فرد دیگری را ضایع نسازد و به آن لطمه وارد نکند.
دیدگاه «نسبی‌گرا»، اخلاق را تابع شرایط می‌سازد و مقتضیات زمان و مکان را دراخلاق موثر می‌داند. نسبی‌گرایان معتقدند سازمانها و جوامع در حال تغییرند و شرایط و موقعیت‌ها دائماً تغییر می‌کنند، بنابراین گزاره‌های اخلاقی نیز نمی‌توانند ثابت و لایتغیر باقی بمانند. در هر دوره و شرایطی باید براساس تحولات ایجاد شده، ضابطه‌های اخلاقی را نیز متحول ساخت و با توجه به زمانه پیش رفت.
دیدگاه «سودمندگرا» عملی را اخلاقی می‌داند که نتیجه و پیامد سودمندی را حاصل سازد. برای آنکه اخلاقی بودن عملی را اثبات کنیم، باید به نتایج و پیامدهای آن بنگریم و نتیجه سودمند را ملاک اخلاقی بودن بدانیم. «اصالت نفع فردی» و «اصالت فایده جمعی» دو شکل از دیدگاه سودمندگرای اخلاقی هستند. براساس نظریه اصالت نفع فردی به دنبال سود شخصی رفتن و آن را به حداکثر رسانیدن عملی پسندیده و اخلاقی است و موجب پویایی جامعه و رشد انسانها می‌شود. در نظریه اصالت فایده جمعی، نتیجه همچنان از اهمیت برخوردار است. اما تلاش در آن است که بیشترین منفعت برای بیشترین افراد حاصل شود. طرفداران اصالت فایده معتقدند که باید در سازمان تصمیماتی اتخاذ شود که منفعت عمل را حداکثر سازد.
همان گونه که ملاحظه می‌شود هر یک از دیدگاه‌های اخلاقی جنبه‌ای از اخلاق را در سازمان توجیه می‌کند و در صورتی که بتوانیم منشور اخلاقی سازمان را با توجه به منافع فردی و جمعی، با عنایت به فضیلت‌های انسانی و شرایط و موقعیت‌های زمانی و مکانی تنظیم کنیم، بهترین مبانی اخلاقی را برای سازمان ایجاد کرده‌ایم. منشور اخلاقی سازمان باید حاوی تمامی دیدگاه‌های اخلاقی باشد تا نوعی تعادل و همسازی میان اصول اخلاقی مختلف به وجود آید. گاهی اوقات منشور اخلاقی سازمان گرایش بیشتری به نیازهای مشتریان ابراز می‌دارد و از منافع کارکنان غفلت می‌ورزد، یا گاهی به کیفیت فرایندها می‌پردازد و از هدفها غافل می‌شود و یا زمانی به فرد توجه می‌کند و جمع را فراموش می‌کند، در تمامی این حالات یک دیدگاه غلبه کرده و تعادل و توازن را در نظام اخلاقی سازمان خدشه‌دار می‌سازد. منشور اخلاقی سازمان باید به فضیلت‌های انسانی توجه داشته باشد، حقوق انسانها را رعایت کند، تغییرات و تحولات زمانه را در نظر داشته باشد و منافع فرد و جامعه را حفظ نماید. باید دمسازی و انس میان اندیشه‌های اخلاقی به وجود آید و تنها در این صورت است که می‌توان به اثربخشی منشور اخلاقی سازمانی امید بست.
در زندگی مدرن شهری، هر یک از ما به تناسب جایگاه فردی و سازمانی مان با شرایط ویژه‌ای روبه رو هستیم. در این بین استرس مفهومی است که دیگر برای هیچ یک از ما دور از ذهن و انتزاعی نیست. شکل گیری استرس دلایل متعددی دارد، از جمله می توان به این نکته اشاره کرد که هر یک از ما در یک لحظه خاص باید چندین متغیر را به صورت ذهنی و عملیاتی مدیریت کنیم تا بتوانیم از فرصتهای پیرامونی مان به بهترین شکل بهره بگیریم و تهدیدهای احتمالی را نیز به حداقل برسانیم.

منبع : ماهنامه تدبیر