خانواده های ایرانی و بلندترین شب سال

دیرزمانی است که مردمان ایران و بسیاری از جوامع دیگر در آغاز فصل زمستان مراسمی را بر پا می دارند که در میان اقوام گوناگون نام ها و انگیزه های متفاوتی دارد. در ایران و سرزمین های هم فرهنگ مجاور از شب آغاز زمستان با نام«شب حلیه» یا نام«شب یلدا» نام می برند که هم زمان با شب انقلا ب زمستانی است. این رسم کهن و زیبا قرن هاست در خانه های ایرانیان با شکوهی خاص برگزار می شود، مراسمی که هنوز گرمایش را به زندگی شهری، عوض شدن روابط و حتی فاصله ها نداده است، برای نسل جدید با تازگی ها و هیجان همراه است و برای نسل قدیم، غم شیرین گذشته را زنده می کند از این جهت شناخت و جزئیات و فلسفه این زیبا شب قدیمی به عنوان هویت ایرانی ها ضروری به نظر می رسد، از این روبه مناسبت«یلدا» با آقای دکتر مجید رضا رجبی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد و جامعه شناس به گفت و گونشستیم.
دکتر رجبی در خصوص فلسفه شب یلدا گفت: آخرین شب آذر ماه، بلندترین شب سال که با شروع زمستان و چله بزرگ همراه است یلدا نام دارد. وی افزود: یلدا واژه ای سریانی و به معنی میلا د است. چون شب یلدا را با میلا د مسیح تطبیق می کرده اند. از این رو به این عنوان نام گذاری شد. وی گفت: باید توجه داشت که جشن میلا د مسیح که در ۲۵ دسامبر ثبت شده طبق تحقیق محققان در اصل جشن ظهور میترا«مهر» بوده که مسیحیان در قرن چهارم میلا دی آن روز را روز تولد عیسی قرار دادند. وی افزود وقتی به تاریخ ایران می نگریم در می یابیم که نخستین اندیشه های مزدا پرستی در قوم ایرانی پدیدار شد و واقعیت این است که ما ایرانیان هیچ وقت بت پرست نبوده ایم و این یکی از افتخارات ماست. وی اظهار داشت: مردم عهدهای گذشته که پایه زندگی شان بر کشاورزی و چوپانی قرار داشت در طول سال با سپری شدن فصول و تضادهای طبیعی خوی داشتند بر اثر تجربه و گذشت زمان با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت حرکت و قرار ستارگان آشنایی یافته و کارها و فعالیت هایشان را بر اثر آن تنظیم می کردند و بالا خره در طول سال دریافتند که کوتاهترین روزها، آخرین روز پائیز، یعنی روز سی ام آذر است و روز یلدا یعنی زایش خورشید شکست ناپذیر که آن را آغاز سال قرار دادند. وی افزود: بعضی گفته اند شب یلدا یازدهم جدی است. در این شب از ایزد خورشید و روشنایی برکت می طلبید تا در زمستان به خوشی سر کند و میوه های تازه و خشک و چیزهای دیگر در سفره، تمثیلی از آن بود که بهار و تابستانی پربرکت در پیش داشته باشند. همه شب را در پرتو چراغ و نور آتش می گذراندند تا اهریمن فرصت دژخویی و تباهی نیابد. رجبی در خصوص تفاوت چله بزرگ وچله کوچک گفت: چله بزرگ از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه است که چهل روز تمام ادامه می یابد. چله کوچک از دهم بهمن ماه است تا بیستم اسفند و از آن جهت چله کوچک می گویند که از شدت سرما کاسته می شود.
وی تاکید کرد: اول دی به مناسبت آنکه تجدید حیات مهر یا خورشید است به نام یلدا یعنی تولد مشهور شده اما آغاز دی ماه جشن بزرگ دیگری نیز بود، هر گاه نام روز و ماه با هم تلاقی و برخورد می کرد آن روز را جشن می گرفتند. این جامعه شناس در ادامه تاکید کرد: مردم در روز اول دی، نحوست شب یلدا را از بین رفته می دیدند و به این خاطر به شادی می نشستند. از این رو اعتقاد داشتند که باید نخست نحوست شب یلدا را با شکوه خاص و با استفاده از میوه هایی که درونی سرخ دارند (به خاطر سرخی خورشید) سپری می کردند و تا صبح بیدار می ماندند و انتظار می کشیدند تا خورشید بر شب غلبه کند.
وی در ادامه افزود: خوردن آجیل، شیرینی جات، هندوانه و برخی میوه های زمستانی از مشخصات ویژه گردهمایی های خانوادگی شب چله در تمامی نقاط ایران زمین است، اعضای خانواده در این گردهمایی چند ساعته به صورت معمول و به هنگام نقل خاطرات گذشته و با گرفتن فال حافظ یا خواندن شاهنامه توسط بزرگ فامیل، مقدار بسیار زیادی تنقلات مصرف می کنند تا بدین گونه به این شب رنگ خاص دهند. وی در خصوص تغذیه شب یلدا گفت: بهترین نوع آجیل که مصرف آن در این شب توصیه می شود گردو است که اسیدهای چرب امگا ۳ - موجود در آن در هیچ یک از آجیل ها نیست. اغلب مغزها که در این شب مصرف می شود شامل ۹۰ درصد اسیدهای چرب اشباع شده هستند که از سرطان و دیابت و امراض مزمن قلبی پیشگیری می کند. وی با تاکید بر رعایت تعادل در مصرف این مواد گفت: سالمندان بهتر است از آجیل های کمرنگ در این شب استفاده کنند و بیماران قلبی و دیابتی و افراد مبتلا به فشار خون بالا نیز در زیاده روی مصرف تنقلات خودداری کنند.
وی در خصوص مصرف میوه های «یلدا» گفت: پرتقال یکی از میوه های ثابت مراسم شب چله است که به خاطر وجود ویتامین C از عفونت های ویروسی پیشگیری می کند، هندوانه که از میوه های اصلی شب چله است در کاهش فشار خون و تقویت معده بسیار موثر است و باعث شادابی بدن به خصوص افراد گرم مزاج می شود.
وی یادآور شد: انار که نماد اصلی شب یلدا می باشد و فواید دارویی آن توسط پزشکان مورد تایید قرارگرفته و در طب سنتی از آن به عنوان دارویی ضد انگل و برای درمان زخم های دهان و خونریزی معده استفاده می شود.
دکتر رجبی در پایان ضمن تبریک یلدا به همه ایرانیان و تاکید بر پاسداشت تمام رسوم کهن ایرانی افزود: این مراسم باید هر ساله با شکوهی هر چه تمام تر در خانواده های ایرانی برپا شود تا جوانان بیاموزند که فرهنگ ایرانی، اصیل تر از آن است که رو به فراموشی رود...

نویسنده : شبنم موسوی خصال

منبع : روزنامه مردم سالاری