یلدا شب شبهای ایرانی

به راستی چند درصد ما ایرانیان قرن بیست و یکمی از فلسفه غبار گرفته فراسوی آیین های نیاکانمان آگاهیم ؟ بسیاری از ما هر ساله برخی از این آیین ها را برگزار می کنیم فارغ از اینکه بدانیم چرا در حال برگزاری آنها هستیم . شاید تنها پاسخی که در این خصوص از بیشتر مردم شنیده می شود خلا‌صه در این جمله است که : این یک رسم است و ما باید ادامه دهنده رسم های پدران و نیاکانمان باشیم . اما باز این سوال مطرح است که اگر پدران ما رسوم ناشایستی را برای ما به یادگار می گذاشتند ما همچنان آنها را می پذیرفتیم و صرفا به دلیل ارث رسیدن از نیاکان آنها را برگزار می کردیم ؟ به یقین بر اساس هر معیار سنجش و اعتقادی نباید اینگونه باشد ، پس چه نیکوست که در این خصوص چشم هایمان را بشوییم و به گونه ای دیگر بنگریم . ‌
فراسوی بسیاری از آیین ها و رسوم کهن ایرانی رمز و رازها ، پندها و کلیدهایی نهفته است که درصورت شناخت و درک آنها می توانیم تجربیات تاریخی مثبت نیاکانمان را برای ایرانیان آینده به یادگار بگذاریم . ‌
یکی از این یادگارهای بر جای مانده ،آیین شب یلدا یا شب چله است که همه ما با هیجان ها و خاطره های آن کودکی مان را سپری کرده ایم. چه زیباتر و چه معقولتر خواهد بود که خانواده های ایرانی در هنگام برگزاری این آیین و دیگر آیین های کهن ، بندی را اضافه کنند که بنا بر آن در شب یلدا ، پیرامون تاریخچه و فلسفه وجودی آن نیز با هم گفتگو کنند یا یکی از اعضای خانواده تاریخچه و چیستی یلدا را از روی متنی برای دیگر اعضای خانواده بخواند . ‌
● دوباره یلدا و . . . ‌
از راه می رسد یلدا . آهسته و خاموش . خاموش اما با وسعتی به درازای تاریخ خود و مهری به عمق لطافت ایرانیانی که تاکنون آن را برگزار کرده اند . آنانی که رفته اند و آنانی که مانده اند و حتی آیندگانی که این آیین فرخنده را پاس می دارند . ‌
دوباره شلوغ می شود سر میوه فروش و قناد و دوباره انتظار مادربزرگ برای هندوانه و انار و آجیل مشکل گشا تا همه اینها بهانه ای شوند برای دیدار نوه ها و بچه ها که دور او و پدربزرگ حلقه بزنند ، حلقه ای که به او و پدربزرگ احساس امنیت و آرامش می دهد و و اجاق خانواده را بیشتر از همه شب های سال گرم می کند . ‌
یادش به خیر کرسی مادربزرگ ، چه لذتی داشت وقتی شبهای یلدا پاهای ما را گرم می کرد تا بدینسان همه وجودمان در این شب سرد زمستانی با تکیه بر کیمیای با هم بودن گرم شود . و به راستی جایگزین کرسی مادربزرگ این آتشکده خاموش اما جاودان گرم چیست ؟ آخر او ضامن در کنار هم بودن خانواده بود . آیا شوفاژ ، شومینه یا پکیج ، کرسی شب یلدا می شوند ؟ ‌
آیا هنوز شبهای یلدایی مان آغشته به اشعار رندانه حافظ و حماسه های میهنی فردوسی می شود ؟ ‌
آیا هنوز به یادمان مانده که باید به دیدار پیران و بزرگانمان رویم ؟ ‌
آیا هنوز می دانیم آجیل ، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگون یلدایی نشانه برکت ، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند ؟ ‌
طلب برکت ، فراوانی و شادکامی برای دیگران و خود که از فلسفه های برگزاری راستین این آیین شکرگزاری کهن ایرانیست را به تندباد فراموشی عصر روابط پیامکی نسپاریم .
● شب شبها ‌
شب یلدا یا شب چله آخرین شب آذرماه، شب پیش از نخستین روز زمستان و درازترین شب سال است. ایرانیان باستان با علا‌قه ای که به علم ستاره شناسی داشتند نیک می دانستند که این شب در نیم کره شمالی با انقلا‌ب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن شب به بعد طول روز بیشتر و طول شب کوتاه‌تر می‌شود.
نیاکان باستانی ما با این باوربودند که از فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر و تابش نور ایزدی فزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی بر پا می‌کردند.
آنها شادی و نشاط را از موهبت های اهورایی و غم و اندوه و تیره دلی را از پدیده های اهریمنی می پنداشتند. مراسم نوروز، جشن مهرگان، جشن سده، چهارشنبه سوری و شب یلدا و سنت های دیگر در واقع بیانگر این حقیقت است که ایرانیان پس از رهایی از بیدادگری و ستم به شکرانه بازیافتن آزادی، جشن برپا می ساختند و پیروزی نیکی بر بدی و روشنایی بر تاریکی و داد بر ستم را گرامی می داشتند.
شب یلدا نیز یکی از این موارد است. در دوران کهن، شب نماد تاریکی و تباهی و وحشت بوده و اغلب سعی می کردند که شب هنگام با افروختن آتش و افزودن نور، خانه روشن باشد تا پلیدی و تباهی در آن راه نیابد. شاید اصطلا‌ح خانه ات روشن نیز از آن زمان برای ما به یادگار مانده است . شب یلدا شب شبها است . یعنی تسلط تاریکی بر زمین از تسلط نور خورشید و روشنایی می کاهد. و چون فردای این شب روشنایی بر ظلمت غالب و روز طولا‌نی می شود، ایرانیان تولد دوباره خورشید را که مظهر روشنایی است جشن می گیرند. ‌
● چیستی واژه یلدا
واژه <یلدا> واژه ایست برگرفته از زبان سریانی (که از لهجه های متداول زبان <آرامی> است) به معنای تولد. زبان <آرامی> یکی از زبان های رایج در منطقه خاورمیانه و زبان اصلی نگارش کتب عهد جدید مسیحیان بوده است. (برخی بر این عقیده اند که این واژه در زمان ساسانیان که خطوط الفبا از راست به چپ نوشته می شده ، وارد زبان پارسی شده است.)
● آیین شب چله و هزاره نو ‌
یکی از زیبایی های برخی آیینهای کهن این است که به فراخور زمان می توان برداشتهای متفاوتی را از آن داشت ، برداشتهایی که برای جامعه در هر زمان و مکانی مفید باشد . بوده اند بسیاری از آیینها که در طول زمان تغییر کرده و لباسی نو پوشیده اند . ‌
این روزها روزهای سردی است . سرما چند روزی است که بس ناجوانمردانه آغاز شده و به راستی این سوال مطرح است که مهمترین پیام یلدا برای انسان هزاره نو ایرانی در عصر روابط زمستانی چیست ؟ ‌
برای پاسخ به این سوال بد نیست نگاهی به روابط حاکم بر جامعه امروزمان بیندازیم . روابط خانواده ها ، روابط صنفی ، روابط دوستی و شراکتی و دیگر روابطی که می تواند در یک جامعه وجود داشته باشد . بنا بر آنچه قوه قضائیه اعلا‌م کرده حدود ۵ میلیون پرونده در این نهاد وجود دارد . به راستی جامعه ما به کجا می رود ؟ آمارهایی که در خصوص طلا‌ق هر از گاهی منتشر می شود نشان از چیست ؟ ‌
اینجاست که نقش آیینی مانند یلدا هویدا می شود . یلدا برای ما ایرانیان در هر عصری و در هر شرایطی نماد گرمی اجاق مهر خانواده بوده و هست و خواهد بود ، حتی در این روزهای سرد زمستانی . ‌
الگویی که یلدا به ما ارائه می دهد ، همان الگوی باستانی ایرانی است ، یعنی تقدس خانواده و احترام به همه اعضای آن است . حداقل برداشتی که از شب چله برای استفاده جامعه امروز ایرانی می توان داشت ، احترام و استحکام روابط خانوادگی است و یلدا بر این موضوع تاکید می کند که استحکام خانواده یعنی استحکام جامعه . ‌
از یاد نبریم یلدا شب زادروز مهر است و شب زادروز مهر طولا‌نی ترین شب سال است . همواره تاریک ترین نقطه شب آغاز طلوع خورشید است . پس باید با پند گرفتن از آیین هایی مانند یلدا به فرداهایی روشن نگریست .

منبع : روزنامه سیاست روز